Messier 5
Messier 5 is een heldere bolhoop op een afstand van 24.500 lichtjaar in de richting van het sterrenbeeld Serpens – Slang. De bolhoop bevindt zich in de galactische halo van de Melkweg en heeft in de New General Catalogue de aanduiding NGC 5904.
Onder hele goede waarneemomstandigheden is de bolhoop met het blote oog als een zwakke ster zichtbaar in de buurt van de ster 5 Serpentis. Met een 10 * 50 verrekijker is de bolhoop te vinden en is duidelijk dat het geen ster is. Kleine telescopen zullen de kern van de bolhoop tonen. Messier 5 heeft een schijnbare helderheid van magnitude 6,65.
Individuele sterren zijn alleen zichtbaar in grotere telescopen vanaf 10 cm opening. De beste tijd om Messier 5 waar te nemen zijn de maanden maart, april en mei.
De bolhoop bevindt zich op ongeveer een vuistbreedte ten noorden van Zubeneschamali, de helderste ster in het sterrenbeeld Libra – Weegschaal maar kan ook gevonden worden op ongeveer twee vuistbreedtes ten zuidoosten van Arcturus, de helderste ster in Boötes – Ossenhoeder. Maar ook drie vuistbreedtes ten oosten van Spica, de helderste ster in Virgo – Maagd voldoen om de bolhoop te vinden.
Een andere manier om de bolhoop te vinden is door eerst Arcturus en Antares op te zoeken. De bolhoop bevindt zich op ongeveer 1/3de van de afstand tussen deze twee heldere sterren.
De iets zwakkere ster Unukalhai, de helderste ster van de Slang kan ook worden gebruikt om Messier 5 op te zoeken. De zwakke ster 5 Serpentis ligt een paar graden van Unukalhai in de richting van Spica. Messier 5 ligt op 0,5° van 5 Serpentis. Met een visuele helderheid van magnitude 5,10 is deze ster alleen onder goede omstandigheden zichtbaar.
Met een diameter van ongeveer 165 lichtjaar is Messier 5 is een van de grotere bekende bolhopen. De getijdenstraal van de bolhoop bedraagt 202 lichtjaar. De sterren die er deel van uitmaken zijn er binnen deze ruimte door zwaartekracht aan gebonden en kunnen niet door de zwaartekracht van de Melkweg uit de cluster worden weggerukt.
De bolhoop heeft een ellipsoïde vorm in plaats van een bolvorm en beweegt zich met een snelheid van ongeveer 52 km/s van ons vandaan. De compacte kern heeft een diameter van ongeveer 6 lichtjaar. Dit komt overeen met een hoekgrootte van 0,84’.
Messier 5 werd op 5 mei 1702 ontdekt door de Duitse astronoom Gottfried Kirch terwijl hij een komeet waarnam. Hij dacht dat het om een nevelachtige ster ging.
Op 23 mei 1764 werd het object door Charles Messier gevonden. Hij beschreef de bolhoop als ene nevel zonder sterren en schreef. “Mooie nevel gevonden tussen de Weegschaal en de Slang, in de buurt van de ster in de Slang, van de 6de magnitude, die de 5de is volgens de Catalogus van Flamsteed (5 Serpentis): het bevat geen sterren en is rond en is onder ene heldere hemel met een gewone refractor van 1 voet zichtbaar.”
Het duurde tot 1791 alvorens de bolhoop door William Herschel in individuele sterren werd opgelost. Hij nam de bolhoop waar met een 40-voets telescoop en telde ongeveer 300 sterren. Herschel schreef. “Ik bekeek hetzelfde object met mijn 40-voets telescoop; penetratiekracht sqrt(64*480)^2/2=191,69; vergroting 370 keer. Een mooie groep sterren. Ik telde er ongeveer 200. Het midden is zo compact dat he tonmogelijk is er sterren te onderscheiden.”
Messier 5 is de thuisbasis voor meer dan 100.000 sterren. Sommige bronnen spreken wel 500.000 sterren. De bolhoop heeft een algemeen spectraaltype van F7 en de helderste sterren zijn van magnitude 12,2.
De bolhoop bevat minstens 105 variabele sterren waarvan er 97 van het RR Lyrae-type zijn en die gebruikt kunnen worden voor afstandsmetingen. De eerste variabele sterren werden in 1890 gevonden door de Amerikaanse astronoom Andrew Common. De Amerikaanse astronoom Solon Irving Bailey vond later 85 RR Lyrae-variabelen in de bolhoop.
Messier 5 heeft ook een aanzienlijk aantal “blue stragglers” (blauwe achterblijvers/blauwe dwaalsterren), oude sterren die jonger en blauwer lijken dan ze zouden moeten zijn, waarschijnlijk als gevolg van interactie met andere sterren.
Astronomen hebben in Messier 5 ook een dwergnova waargenomen. Dit is een catastrofale veranderlijke ster bestaande uit een nauw dubbelstersysteem waarin een van de sterren een witte dwerg is die materie van zijn begeleider opneemt. Als gevolg hiervan vertoont de witte dwerg periodieke uitbarstingen.
De leeftijd van Messier 5 wordt geschat op 13 miljard jaar. Het is daarmee een van de oudste bekende bolhopen bij de Melkweg.
In 1972 werden er twee millisecondenpulsars in de bolhoop gevonden.
Messier 5 – data
| Type object | Bolhoop, bolvormige sterrenhoop |
| Klasse | V |
| Aanduidingen | Messier 5 NGC 5904 |
| Sterrenbeeld | Serpens – Slang |
| Afstand (lichtjaar – parsec) | 24.500 – 7500 |
| Leeftijd (miljard jaar) | 13 |
| Aantal sterren | >100.000 |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 6,65 |
| Schijnbare diameter (boogminuten) | 23 |
| Straal (lichtjaar) | 80 |
| Getijdenstraal (lichtjaar) | 200 |
Locatie
Eerste publicatie: 16 februari 2019
Volledige revisie: 1 januari 2025
Bron: Earthsky & anderen
