De ster van Barnard

Het Alpha Centauri-systeem vertegenwoordigt de dichtstbijzijnde stellaire buur van de Zon, op een afstand van iets meer dan 4 lichtjaar. De ster van Barnard is slechts iets verder weg, op ongeveer 6 lichtjaar. De nabijheid heeft er voor gezorgd dat de ster van Barnard uitgebreid is bestudeerd.

Ster van Barnard – Data

Officiële naam	Ster van Barnard
Andere aanduidingen	V2500 Ophiuchi, HIP 87937
Visuele helderheid (magnitude)	9,5
Afstand tot de Aarde (lichtjaar)	± 5,9
Type ster	Rode dwerg, klasse M4
Kleur	rood
Massa (zonsmassa)	0,15
Straal (* Zon)	0,2
Sterrenbeeld	Ophiuchus
Meervoudig stersysteem	Nee
Veranderlijke ster	Ja
Exoplaneten	Eén kandidaat exoplaneet
Uiteindelijk lot	Witte dwerg

Fysische kenmerken

De ster van Barnard is een rode dwerg, een kleine ster met slechts 1/5^de van de straal van de Zon. De ster is slechts een beetje groter dan Jupiter maar wel veel dichter – de ster van Barnard heeft ongeveer 15% van de massa van de Zon, het equivalent van 160 Jupiters.

Het Alpha Centauri-systeem vertegenwoordigt de dichtstbijzijnde stellaire buur van de Zon, op een afstand van iets meer dan 4 miljard jaar. De ster van Barnard is slechts iets verder weg, op ongeveer 6 lichtjaar. De nabijheid heeft er voor gezorgd dat de ster van Barnard uitgebreid is bestudeerd. Maar in tegenstelling tot de heldere Sirius vertaalt de nabijheid van Barnard’s ster zich niet in een gemakkelijke zichtbaarheid. Omdat de ster een rode dwerg is met een lage helderheid – hij straalt slechts ongeveer 1/2600 zoveel licht uit als de Zon – zien we hem met een visuele helderheid van magnitude 9. We hebben er dus een telescoop voor nodig.

De ster van Barnard valt het meest op door zijn snelle beweging, die elk jaar met een verrassende 10,3 boogseconden langs de hemel scheurt – de snelste eigenbeweging van elke gemeten ster. Natuurlijk is de kleine afstand tot de Aarde een belangrijke bijdrage aan deze schijnbare beweging maar de ster van Barnard is zelf ook in beweging en reist met ongeveer 140 kilometer per seconde in onze richting.

De ster van Barnard is ook de thuisbasis van een recent gevonden kandidaat-exoplaneet – een zogenaamde “superaarde” die misschien drie keer de massa van onze planeet heeft. Dit os echter niet de eerste keer dat astronomen beweren een exoplaneet rond de ster van Barnard te hebben gevonden. Een of meer gasreuzen werden tijdens de jaren ’60 en ’70 verdacht om vervolgens in de daaropvolgende decennia weer te worden betwist.

Herkomst/mythologie

Je hebt een telescoop nodig om de ster van Barnard te kunnen zien. De ster was dus onbekend bij onze voorouders die anders de ster zouden hebben versierd met de soorten traditionele verhalen die zo gebruikelijk zijn voor de heldere sterren aan de nachtelijke hemel. De ster van Barnard was in 1916 gevonden, hoewel later werd ontdekt dat de ster al in 1888 op fotografische platen was te zien. De astronoom Edward Barnard – de naamgever van de ster – was de eerste die de ster van Barnard herkende voor wat hij is: een nabijgelegen rode dwerg met een uitzonderlijk snelle eigenbeweging.

Maar hoewel je de ster van Barnard niet zult vinden verweven in de culturen van de ouden, heeft de moderne samenleving in zekere zin zijn eigen vorm van “mythologie” voor de ster gecreëerd. In de jaren ’70 gebruikte de British Interplanetary Society de ster van Barnard als eindbestemming van haar Daedalus-project. De studie onderzocht – alleen op papier natuurlijk – de mogelijkheid om binnen een mensenleven een onbemande interstellaire sonde naar een ster te sturen. Hoewel de Daedalus-studie de vrijheid nam om het bestaan van een fusiemotor aan te nemen (om nog maar te zwijgen van brandstoftanks die veel groter waren dan de grootte van enig vaartuig ooit gebouwd), ontdekte de studie niettemin dat het concept van een interstellaire scheervlucht mogelijk was – althans in theorie. De ster van Barnard werd mede vanwege de toen vermoede exoplaneten als bestemming voor het onderzoek gekozen.

Op zoek naar de ster van Barnard

Klaar voor een uitdaging? Het lokaliseren van de ster van Barnard met je telescoop is een taak die goede optica en enige oefening vereist met het hoppen van ster naar ster. Een gedetailleerde sterrenkaart van het sterrenbeeld Ophiuchus – Slangendrager is ook nodig want je moet je een weg banen door andere heldere sterren als gids te gebruiken om de ster van Barnard te vinden. Heb je een montering met automatische volging dan wordt het natuurlijk meteen een heel stuk gemakkelijker.

Op het noordelijk halfrond is de zomer een prima tijd om op zoek te gaan naar de ster van Barnard. Het sterrenbeeld Ophiuchus staat dan op zijn hoogste punt aan de hemel. Dit sterrenbeeld is echter tot ver in de herfst zichtbaar lager bij de horizon. Je kunt de locatie van de ster van Barnard voorstellen als het vierde lid van de Zomerdriehoek, waardoor het een soort Zomervierhoek wordt. De ster van Barnard bevindt zich niet ver van de veel helderdere ster Rasalhague.

Doe je aan astrofotografie en ben je op zoek naar een langetermijnproject dan is het fotograferen van de geleidelijke eigenbeweging van de ster iets wat door amateurastronomen kan worden gedaan. Het is vergelijkbaar met het fotograferen van de beweging van een asteroïde of komeet, hoewel het proces veel langzamer is. In de loop van een paar jaar zou je een samengestelde afbeelding kunnen samenvoegen waarop de ster van Barnard langzaam reist tegen een achtergrond van verder weg gelegen sterren.

Eerste publicatie: 2 augustus 2013
Volledige revisie: 3 augustus 2023
Bron: Sky & Telescope en anderen

Eerste publicatie: 2 augustus 2013
Laatste keer gewijzigd op: 3 augustus 2023