Messier 54 – NGC 6715
Messier 54 is een extragalactische bolhoop op een afstand van 87.400 lichtjaar van de Aarde in de richting van het sterrenbeeld Sagittarius – Boogschutter. De bolhoop heeft een schijnbare helderheid van magnitude 8,37 en de aanduiding NGC 6716 in de New General Catalogue.
De bolhoop staat dicht bij de ster Ascella – Zeta Sagittarii, de op twee na helderste ster in de Boogschutter, en is daarom gemakkelijk te vinden. Messier 54 bevindt zich 0,5° ten zuiden en 1,5° ten westen van de ster.
Hoewel Messier 54 gemakkelijk is te vinden, kunnen zelfs grotere amateurtelescopen de bolhoop niet oplossen in afzonderlijke sterren. Verrekijkers en kleine telescopen laten alleen een ronde, wazige lichtvlek zien. De beste tijd van het jaar om de bolhoop te observeren is tijdens de maanden juni, juli en augustus, maar voor waarnemers in het noorden komt de bolhoop nooit ver boven de horizon uit.
Messier 54 was de eerste bolhoop waarvan werd ontdekt dat hij tot een ander sterrenstelsel behoorde. Oorspronkelijk werd gedacht dat hij op een afstand van 50.000 – 65.000 lichtjaar van het zonnestelsel lag en een van de vele bolhopen in de Melkweg was. In 1994 ontdekten astronomen echter dat Messier 54 hoogstwaarschijnlijk behoorde tot het Sagittarius Dwarf Elliptical Galaxy (SagDEG), een van de satellietstelsels van ons sterrenstelsel en uiteindelijk door ons sterrenstelsel zal worden opgeslokt. Hoewel het 200 jaar lang niet als zodanig werd erkend, wordt Messier 54 beschouwd als de eerste extragalactische bolhoop die ooit is gevonden.
De enige andere extragalactische bolhoop die in de catalogus van Messier staat, is Messier 79, gelegen in het sterrenbeeld Lepus – haas. Messier 79 werd in 1780 gevonden door Pierre Méchain, een vriend van Charles Messier. Het behoort tot het dwergsterrenstelsel Canis Major Dwerg, een andere satelliet van de Melkweg.
De geschatte leeftijd van Messier 54 is 13 miljard jaar. De sterrenhoop verwijdert zich van ons met een snelheid van ongeveer 142 km/s, wat vergelijkbaar is met de snelheid van de Sagittarius Dwerg 9130 km/s). het sterrenstelsel bevindt zich ook op een vergelijkbare afstand (80.000 tot 90.000 lichtjaar).
De bolhoop bevindt zich in het centrum van het sterrenstelsel, wat sommigen deed speculeren dat he tin feite de kern van het sterrenstelsel zou kunnen zijn. Anderen beweerden echter dat Messier 54 een echte bolhoop was en dat het verval van zijn baan ervoor zorgde dat de bolhoop naar het centrale gebied van het sterrenstelsel viel. Het verval van de baan van de bolhoop zou zijn veroorzaakt door dynamische wrijving, of zwaartekrachtweerstand, die optreedt wanneer een bewegend lichaam momentum en kinetische energie verliest als gevolg van zwaartekrachtsinteracties met andere objecten in de ruimte.
Messier 54 beslaat een gebied van 12 boogminuten, wat overeenkomt met een werkelijke straal van 153 lichtjaar. De bolhoop heeft de dichtheidsclassificatie III, waardoor het een vrij geconcentreerde bolhoop is en een van de dichtste bolhopen die we kennen. Met een absolute helderheid van magnitude -10 heeft Messier 54 een lichtsterkte van ongeveer 850.000 keer die van de Zon. De heldere kern van de bolhoop heeft een diameter van slechts 2,1 boogminuten en de kern zelf beslaat slechts 1 boogminuut van de zichtbare hemel.
Messier 54 bevat meer dan een miljoen sterren, waaronder ten minste 82 variabele sterren. Hiervan zijn er 55 RR Lyrae-variabelen. Astronomen vonden ook twee semi-regelmatige rode variabele sterren met perioden van 77 en 101 dagen.
Blauwe haaksterren waren een andere interessante ontdekking in Messier 54. Deze sterren behoren tot een zeldzame klasse van horizontale taksterren (sterren met een massa vergelijkbaar met die van de Zon in het stadium van evolutie dat onmiddellijk volgt op de rode reuzentak) die de ondergrens van de omhullingsmassa van canonieke horizontale taksterren overschrijden. Blauwe haaksterren zijn in zeer weinig andere galactische bolhopen waargenomen: Omega Centauri, NGC 6273 NGC 2808 en NGC 6388.
Messier kan worden gevonden in de buurt van twee andere heldere bolhopen, Messier 69 en Messier 70. De bolhoop bevindt zich echter ongeveer drie keer zo ver weg.
In 2009 ontdekten astronomen aanwijzingen voor een zwart gat met een gemiddelde massa in het centrum van de bolhoop. Het was het eerste object van dit type dat ooit in een bolhoop werd waargenomen. Het zwarte gat heeft een geschatte massa van 9400 zonsmassa.
Messier 54 werd op 24 juli 1778 door Charles Messier gevonden. Messier nam de bolhoop op in zijn catalogus met de volgende beschrijving: “Zeer vage nevel, ontdekt in de Boogschutter; het centrum is schitterend en bevat geen sterren, waargenomen met een achromatische telescoop van 3,5 voet. De positie is bepaald aan de hand van Zeta Sagittarii, van de 3de magnitude.
William Herschel kon de buitenste regionen van de bolhoop oplossen in afzonderlijke sterren van de 14de en 15de magnitude. Na de bolhoop op 24 juni 1784 te hebben waargenomen schreef hij:
Een ronde, oplosbare nevel. Zeer helder in het midden en de helderheid neemt geleidelijk af, ongeveer 2 ½’ of 3’ in diameter. 40 toont twee vrij grote sterren in het vage deel van de nevel, maar ik veronderstel dat ze geen verband houden met de nevel. Ik geloof dat het niets anders is dan een miniatuurcluster van zeer dicht opeengepakte sterren, vergelijkbaar met die bij de 42e Comae [Messier 53]. Het lijkt op die onder [ten zuiden van] Delta Sagittarii [H I.50 = NGC 6624 – Dreyer], maar dan iets groter en helderder, hoewel niet veel.
John Herschel voegde de bolhoop als h 3763 toe aan zijn catalogus en nam hem later als GC 4442 op in de General Catalogue. Hij beschreef Messier 54 als een “bolvormige cluster; helder; vrij groot; zeer weinig langwerpig; geleidelijk helderder naar het midden toe; 2 ½’ diameter; opgelost in sterren van 15m, met een paar uitschieters van 14 m.”
Messier 54 – NGC 6715
| Type object | Bolhoop, bolvormige sterrenhoop |
| Klasse | III |
| Namen en aanduidingen | Messier 54 NGC 6715 |
| Sterrenbeeld | Sagittarius – Boogschutter |
| Afstand (lichtjaar – parsec) | 87.400 – 26.800 |
| Leeftijd (miljard jaar) | 13 |
| Aantal sterren | >1.000.000 |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 8,37 |
| Absolute helderheid (magnitude) | -10,0 |
| Schijnbare grootte (boogminuten) | 12 |
| Straal (lichtjaar) | 153 |
Locatie
Eerste publicatie: 29 juli 2025
Bron: Wikipedia, messier-guide & anderen
