Alpherg – Eta Piscium
Eta Piscium – Alpherg is een dubbelstersysteem op een afstand van ongeveer 350 lichtjaar van de Aarde in de richting van het sterrenbeeld Vissen – Pisces. Het systeem heeft een gecombineerde schijnbare helderheid van magnitude 3,61 en het is de helderste ster van het sterrenbeeld. De ster bevindt zich in het noordelijke koord dat de twee Vissen met elkaar verbindt. Dit is in de buurt van het heldere spiraalsterrenstelsel Messier 74.
Stersysteem
Eta Piscium is een dubbelster bestaande uit een gele reus en een zwakkere begeleider. De twee sterren draaien met een periode van 850,5 jaar om een gemeenschappelijk zwaartepunt. Het systeem heeft een halflange as van 1,2 boogseconden en een excentriciteit van 0,469.
De helderste component, Eta Piscium A, heeft een schijnbare helderheid van magnitude 3,83. De begeleider, Eta Piscium B heeft een schijnbare helderheid van magnitude 7,51.
De hoofdcomponent, formeel bekend als Alpherg, is van spectraalklasse G7 IIIa. Het is een gele reus met een massa van 3,78 zonsmassa en een straal van 26,5 keer die van de Zon. Met een oppervlaktetemperatuur van 4940 Kelvin heeft de ster een lichtsterkte van 457 keer die van de Zon. De ster draait met een geprojecteerde snelheid van 8,4 km/s om zijn as. De leeftijd van Alpherg wordt geschat op slechts 220 miljoen jaar.
Eta Piscium is als een Gamma Cassiopeiae-veranderlijke geclassificeerd. Dit zijn sterren die onregelmatige helderheidsvariaties vertonen die worden veroorzaakt door gasachtige schijven die de ster omringen en die soms verdwijnen en weer opduiken. Heldere sterren in deze klasse zijn het prototype Gamma Cassiopeiae, Dschubba in Scorpius – Schorpioen, Zeta Ophiuchi in Ophiuchus – Slangendrager, Pleione in Taurus – Stier en Gomeisa in Canis Minor – Kleine Hond.
Vermoedelijk als gevolg van pulsaties vertoont Eta Piscium stabiele radiale snelheidsvariaties met een periode van 629 dagen.
Wetenswaardigheden
Alpherg heeft een visuele helderheid van 3,61 en haalt daarmee niet de lijst van 300 helderste sterren. De ster is ongeveer 350 lichtjaar van ons verwijderd en het sterlicht wordt verzwakt door tussenliggend interstellair stof
De Amerikaanse amateurastronoom Sherburne Wesley Burnham ontdekte in 1878 dat Eta Piscium een dubbelster is.
Naamgeving
De naam Alpherg is afgeleid van het Arabische “al fargh”, wat “het leegmaken” of “de tuit” of “het uitgieten van water” betekent. De naam werd ook geschreven als Al Pherg. De naam werd op 1 juni 2018 officieel goedgekeurd door de Working Group on Star Names (WGSN) van de Internationale Astronomische Unie. De naam is formeel alleen van toepassing op de primaire component (Eta Piscium A), maar wordt traditioneel gebruikt voor het hele stersysteem.
Eta Piscium was traditioneel ook bekend als Kullat Nunu. Dit was de Babylonische naam van het eerste sterrenbeeld van de ecliptica in de Neo-Babylonische astronomie. “Nunu” was het Babylonische woord voor “vis” en “Kullat” verwees naar de emmer of het koord waarmee de vis is vastgebonden.
In de Chinese astronomie stond Eta Piscium bekend als 右更二 (Yòu Gèng èr), de Tweede Ster van de Ambtenaar verantwoordelijk voor de Weiden. Dit asterisme werd verder gevormd door Rho Piscium, Pi Piscium, Omicron Piscium – Torcular en 104 Piscium. Het asterisme maakte deel uit van het grotere Bond-huis dat het lichaam van de Witte Tijger vertegenwoordigde.
Locatie
Alpherg is relatief gemakkelijk te vinden maar je hebt wel hele goede waarneemomstandigheden nodig. De ster bevindt zich langs de lijn die zich uitstrekt van de helderste sterren van Aries – Ram. Hamel en Sheratan zijn gemakkelijk te herkennen als de relatief heldere sterren onder de keten die wordt gevormd door de drie helderste sterren van Andromeda (Alpheratz, Mirach en Almach), nabij de zwakke langwerpige driehoek van het sterrenbeeld Driehoek – Triangulum.
Ook een lijn getrokken van Markab via Algenib van het Grote Vierkant van Pegasus wijst in de richting van Alpherg.
Eta Piscium kan gebruikt worden om het heldere spiraalvormige sterrenstelsel Messier 74 te vinden. Dit sterrenstelsel is 32 miljoen lichtjaar van ons verwijderd. Het sterrenstelsel bevindt zich op 1,5° oostnoordoost van de ster en het is te zien in kleine en middelgrote telescopen maar dan wel alleen onder goede waarneemomstandigheden.
Sterrenbeeld
Alpherg bevindt zich in het sterrenbeeld Pisces – Vissen. Dit sterrenbeeld vertegenwoordigt de hemelse vissen en is een van de twaalf sterrenbeelden van de Dierenriem. Het is ook een van de 48 klassieke sterrenbeelden die Claudius Ptolemeus in de 2de eeuw na Christus opnam in zijn Almagest stercatalogus. In de Griekse mythologie wordt het sterrenbeeld geassocieerd met het verhaal van Aphrodite en Eros die in de rivier de Eufraat springen en in vissen veranderen terwijl ze op de vlucht zijn voor het monster Typhoon.
Vissen is in grootte het 14de sterrenbeeld aan de hemel. Het beslaat een oppervlakte van 889 vierkante graden. Het is een van de 15 equatoriale sterrenbeelden die tenminste een deel van het jaar vanaf vrijwel iedere plek op Aarde zichtbaar zijn.
Ondanks zijn grootte is Vissen geen opvallend sterrenbeeld. De sterren zijn allemaal vrij zwak. Het sterrenbeeld heeft slechts twee sterren die helderder zijn dan de vierde magnitude: Gamma Piscium en Eta Piscium – Alpherg.
De meeste helderdere sterren in Vissen zijn geëvolueerde subreuzen en reuzen. Dit zijn o.a. de gele reus Gamma Piscium, de oranje reuzen Omicron Piscium – Torcular, Epsilon Piscium, Theta Piscium en de veranderlijke rode reus 30 Piscium.
Andere opmerkelijke sterren in het sterrenbeeld zijn o.a. de veranderlijke ster Alpha Piscium – Alresha die de koorden van de Vissen met elkaar verbindt, de hete blauwe ster Bèta Piscium – Fumalsamakah die de mond van de westerse vis markeert, de veranderlijke rode reus TX Piscium, het vijfvoudige stersysteem Zeta Piscium – Revati en Van Maanen’s Ster, de meest nabije witte dwerg tot de Zon.
Interessante deepsky-objecten in het sterrenbeeld Vissen zijn o.a. het heldere sterrenstelsel Messier 74, het spiraalvormige sterrenstelsel NGC 488, de botsende sterrenstelsels NGC 520, het radiosterrenstelsel NGC 383, de cluster van sterrenstelsels CL 0024+1654 en het dwergsterrenstelsel Pisces I, een onregelmatig sterrenstelsels dat deel uitmaakt van de Lokale Groep.
De beste tijd om Eta Piscium en de andere sterren en deepsky-objecten in Vissen te bekijken is de maand november als het sterrenbeeld ’s avonds op zijn hoogst boven de horizon staat. Het hele sterrenbeeld is zichtbaar vanaf locaties ten noorden van -65°.
De 10 helderste sterren in Vissen zijn Alpherg (Eta Psc, mag. 3,611), Gamma Piscium (mag. 3,70), Omega Piscium (mag. 4,01), Iota Piscium (mag. 4,13), Torcular (Omicron Psc, mag. 4,27), Epsilon Piscium (mag. 4,27), Theta Piscium (mag. 4,27), Alresha (Alpha Psc, mag. 4,33), 30 Piscium (mag. 4,31 – 4,41), en Fumalsamakah (Bèta Psc, mag. 4,40).
Eta Piscium – Alpherg
| Spectraalklasse | G7 IIIa |
| Veranderlijke ster | Gamma Cassiopeiae |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 6,61 (3,83 + 7,51) |
| Absolute helderheid (magnitude) | -1,52 |
| Afstand (lichtjaar – parsec) | 350 – 107 |
| Radiale snelheid (km/s) | 13,6 |
| Massa (Eta Psc A) | 3,78 |
| Lichtsterkte (Eta Psc A) (zon=1) | 457 |
| Straal (zon=1) | 2,15 |
| Leeftijd (Eta Psc A) (miljoen jaar) | 220 |
| Rotatiesnelheid (Eta Psc A) (km/s) | 8,4 |
| Sterrenbeeld | Vissen – Pisces |
| Namen en aanduidingen | Alpherg Eta Piscium 99 Piscium Kullat Nunu HD 9270 |
Eerste publicatie: 12 november 2025
Bron: Wikipedia & anderen