Dschubba – Delta Scorpii

Delta Scorpii – Dschubba, is de hoofdcomponent in een binair systeem dat ongeveer 444 lichtjaar van de Aarde is verwijderd in de richting van het sterrenbeeld Schorpioen – Scorpius. Met een schijnbare helderheid die varieert tussen magnitude 1,59 en 2,32 is Delta Scorpii de vierde helderste ster in de Schorpioen. Antares, Shaula en Sargas zijn helderder. Dschubba is een van de heldere sterren die de scharen van de Schorpioen markeren.

Stersysteem

Het Delta Scorpii-systeem is een spectroscopische dubbelster bestaande uit een blauwe subreus van spectraalklasse B0.3 IV en een hoofdreeksster van spectraalklasse B1-3 V. de componenten zijn slechts 0,2 boogseconden van elkaar gescheiden en hebben een helderheid van magnitude 2,4 en 4,6. Ze hebben een baanperiode van 10,8 jaar en een halflange as van 0,09874 boogseconden en dat komt overeen met een fysieke scheiding van 13,5 Astronomische Eenheden.

De hoofdcomponent, Delta Scorpii A, is ene geëvolueerde ster met een massa van 13 zonsmassa en een straal van 6,7 keer die van de Zon. Met een oppervlaktetemperatuur van 27.400 Kelvin heeft de ster een lichtsterkte van 38.000 keer die van de Zon. De ster draait met een geprojecteerde rotatiesnelheid van 180 km/s om zijn as. De snelle rotatie van de ster heeft een schijf van materiaal veroorzaakt die nu om de ster draait.

De begeleider, Delta Scorpii B, heeft een massa van 8,2 zonsmassa en een effectieve temperatuur tussen 20.000 en 24.000 Kelvin en heeft een geschatte leeftijd van 9 – 10 miljoen jaar.

Delta Scorpii A is formeel bekend als Dschubba. De ster is als een Gamma Cassiopeiae variabele. Gamma Cassiopeiae-sterren variëren in helderheid omdat ze equatoriale schijven hebben die af en toe verdwijnen en zeer ontstaan. De meeste van deze sterren zijn snel draaiende Be-sterren met losse schillen gas die hen omringen.

De helderheid van Dschubba varieert tussen magnitude 2,32 en 1,59. In 2003 en 2004 was de ster op zijn helderst en was het de op een na helderste ster in de Schorpioen en een beetje helderder dan Shaula. De ster is door de American Association of Variable Star Observers gecatalogiseerd als AAVSO 1554-22.

Zonder interstellair op de gezichtslijn tussen de Aarde en de ster zou Dschubba eens zo helder zijn.

Wetenswaardigheden

Delta Scorpii vormt samen met Bèta Scorpii – Acrab, Pi Scorpii – Fang en de zwakkere Nu Scorpii – Jabbah – de scharen van de Schorpioen. De drie andere sterren zijn meervoudige stersystemen.

De scharen strekten zich ooit uit tot in het naburige sterrenstelsel Weegschaal – Libra dat ten tijde van de oude Babyloniërs en Grieken bekend was als de scharen van de Schorpioen. De traditionele namen van de helderste sterren van het sterrenbeelden – Bèta Librae – Zubeneschamali – en Alpha2 Librae – Zubenelgenubi -, samen met de zwakkere Gamma Librae – Zubenelhakrab – betekenen “de scharen van de Schorpioen.”

Delta Scorpii bevindt zich 2° ten zuiden van de ecliptica – het schijnbare pad van de Zon langs de sterrenhemel – en dat betekent dat de ster door de Maan en (zelden) ook door planeten kan worden bedekt.

In 1982 nam de Voyager 2 ruimtesonde van de NASA een bedekking van Dschubba door de ringen van Saturnus waar. Verrassend blokkeerden zelfs de schijnbare openingen in de ringen het sterlicht, suggererende dat er erg weinig lege ruimte is in de belangrijkste ringen van Saturnus.

Delta Scorpii is een lid van de Scorpius-Centaurus OB-associatie, de meest nabije OB-associatie tot de Zon. De associatie maakt deel uit van de Upper Scorpius subgroep waartoe ook Antares – Alpha Scorpii behoort. De leden van de Upper Scorpius-subgroep bevinden zich op een gemiddelde afstand van 470 lichtjaar en hebben een gemiddelde leeftijd van 11 miljoen jaar.

In 2013 werd een onderzoek gepubliceerd dat suggereerde dat het Delta Scorpii-systeem een driftend drievoudig systeem is met een derde component draaiende in een elliptische baan om de dubbelster. Dit was gebaseerd op waarnemingen van de periastron passage van het systeem in 2011 en de aanwezigheid van een schokvormige structuur rond het systeem.

Delta Scorpii was ooit de spectroscopische standaard voor sterren van spectraalklasse B0 IV. Het spectrum van de ster werd gebruikt om andere sterren te classificeren. Maar omdat het systeem tegenwoordig ook als veranderlijk is geclassificeerd wordt het niet meer als een spectrale standaard gebruikt.

Naamgeving

De naam Dschubba stamt vermoedelijk af van het Arabische Al Jabbah, wat “het voorhoofd” betekent en verwijst naar het voorhoofd van de Schorpioen. Dschubba is de middelste ster in wat historisch bekend is als de Kroon van de Schorpioen, samen met Acrab en Fang. De naam wordt soms ook gespeld als Dzuba en Al Jabba. De naam kent dezelfde etymologie als Jabbah, de naam van Nu Scorpii. De namen hebben ook een vergelijkbare uitspraak ook al worden ze heel anders geschreven.

Delta Scorpii was vroeger ook bekend als Iclarkav. Deze naam verscheen voor het eerst in de Palermo Catalogue. De naam stamt af van het Arabische Iklil al Akrab wat “de Kroon van de Schorpioen” betekent. De naam Iklil (de kroon) wordt nu toegekend aan de zwakkere ster Rho Scorpii die net ten zuiden van Acrab, Dschubba en Fang ligt.

Op 21 augustus 2016 erkende de Working Group on Star Names van de Internationale Astronomische Uni de naam Dschubba voor de component Delta Scorpii A.

In de Chinese astronomie was Dschubba bekend als 房宿三 (Fáng Xiù sān), de Derde Ster van Kamer. Kamer was een asterisme bestaande uit Dschubba, Acrab, Beta2 Scorpii, Fang en Iklil. Het asterisme maakte deel uit van het grotere Kamer Huis, een van de oostelijke Huizen van de Azuren Draak. Het Kamer Huis markeerde de buik van de Azuren Draak.

Locatie

Dschubba bevindt zich ten zuiden van de hemelequator maar is vanuit midden noordelijke breedtegraden in de zomer goed zichtbaar. De ster is eenvoudig te vinden want ze maakt deel uit van een opvallend asterisme dat de Scharen van de Schorpioen wordt genoemd. Het is de middelste ster van de drie helderdere sterren die de scharen vormen.

De Scharen van de Schorpioen bevinden zich ten noordwesten van de Vishaak. Dit si een ander opvallend asterisme in de Schorpioen, en de Theepot, een patroon dat de helderste sterren van het sterrenbeeld Sagittarius – Boogschutter met elkaar verbindt. Antares, de helderste ster in de Schorpioen, verbindt de Vishaak met de Scharen. De twee asterismes vormen de sterrenbeeldfiguur van de Schorpioen. Deze vishaak is vanuit Nederland niet zichtbaar, daarvoor moet je naar Zuid-Europa afzakken.

Sterrenbeeld

Dschubba bevindt zich in het zuidelijke sterrenbeeld Scorpius – Schorpioen. Het dierenriem-sterrenbeeld Scorpius is een van de 48 sterrenbeelden die in de 2^de eeuw na Christus door de Griekse astronoom Ptolemeus in zijn Almagest werden beschreven. In de Griekse overlevering werd het sterrenbeeld geassocieerd met de schorpioen die Orion stak. Het sterrenbeeld is met een oppervlakte van 497 vierkante graden in grootte het 33^ste van de 88 sterrenbeelden.

Scorpius is een van de gemakkelijkst herkenbare sterrenbeelden. De hoofdfiguur lijkt echt op het dier dat het representeert met duidelijk zichtbare scharen, een staart en een stekel.

Met 13 sterren helderder dan magnitude 3,0 is de Schorpioen een van de helderdere zuidelijke sterrenbeelden. De rode superreus Antares is de 15^de helderste ster aan de nachtelijke sterrenhemel. De ster markeert het hart van de Schorpioen. Shaula, de op een na helderste ster is de 24^ste helderste ster en markeert samen met Lesath de stekel van de Schorpioen. Shaula vormt samen met andere heldere sterren in de Schorpioen de Vishaak, een opvallend asterisme dat het lijf en de staart van de Schorpioen markeert.

In de Schorpioen vinden we verschillende meervoudige stersystemen, waaronder Bèta Scorpii, Sigma Scorpii, Pi Scorpii en Lambda Scorpii. Ook zijn er verschillende heldere dubbelsterren te vinden waaronder Theta Scorpii en Tau Scorpii.

Het sterrenbeeld bevat verschillende heldere deepsky objecten waaronder de open sterrenhopen Messier 6, Messier 7, NGC 6231 en NGC 6821, de planetaire nevel NGC 6302, het stervormingsgebied NGC 6357 en NGC 6334 en de bolhopen Messier 4, Messier 80 en NGC 6144.

De maand juli is de beste tijd van het jaar om de sterren en deepsky objecten in de Schorpioen te bekijken. Het gehele sterrenbeeld is zichtbaar vanaf locaties ten zuiden van de 50^ste breedtegraad maar komt voor waarnemers op midden noordelijke breedtegraden nooit hoog boven de horizon.

De 10 helderste sterren in de Schorpioen zijn Antares (Alpha Sco A, mag. 0,6 – 1,6), Shaula (Lambda Sco A, mag. 1,62), Sargas (Theta Sco A, mag. 1,84), Dschubba (Delta Sco, mag 2,31), Larawag (Epsilon Sco, mag. 2,31), Kappa Sco (mag. 2,39), Acrab (Beta Sco, mag. 2,62), Lesath (Upsilon Sco, mag. 2,70), Paikauhale (Tau Sco, mag. 2,82), and Fang (Pi Sco, mag. 2,89).

Delta Scorpii – Dschubba

Spectraalklasse	B0.3 IV + B1-3V
Variabel type	Gamma Cassiopeiae
Schijnbare helderheid (magnitude)	1,59 – 2,32
Absolute helderheid (magnitude)	-3,8
Afstand (lichtjaar – parsec)	444 – 136
Radiale snelheid (km/s)	-6,00
Massa Delta Sco A, Delta Sco B (zon=1)	13, 8,2
Lichtsterkte (Delta Sco A, zon=1)	38.000
Straal (Delta Sco A, zon = 1)	6,7
Temperatuur (Delta Sco A, Delta Sco B, Kelvin)	27.400, 20.000 – 24.000
Leeftijd Delta Sco B (miljoen jaar)	9 – 10
Rotatiesnelheid Delta Sco A (km/s)	180
Sterrenbeeld	Scorpius – Schorpioen
Namen en aanduidingen	Dschubba Delta Scorpii 7 Scorpii Dzuba Al Jabba Iclarkrau HD 143275

Eerste publicatie: 9 juli 2024