Altaïr – Alpha Aquilae

13 augustus 2025 kuuke 2371 weergaves alpha aquilae, altair, arend, delphinus, dolfijn, nieuw, pijl, sagitta, zomerdriehoek

Altair, Alpha Aquilae (alpha Aquilae) is een witte hoofdreeksster die 16,73 lichtjaar van de Aarde is verwijderd in de richting va het sterrenbeeld Aquila – Arend. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 0,76 en is daarmee de helderste ster in de Arend en de 12^de helderste ster aan de hemel.

Altair is een van de dichtstbijzijnde sterren tot de Aarde die met het blote oog zichtbaar zijn. De ster vormt met de heldere sterren Wega en Deneb een asterisme dat de Zomerdriehoek wordt gevormd. Dit sterpatroon domineert op het noordelijk halfrond de avondhemel.

Ster

Altair is van spectraalklasse A7 V. Dit duidt op een witte ster die in zijn kern nog steeds waterstof tot helium fuseert. Ooit werd gedacht dat de ster meer dan 1 miljard jaar oud was maar tegenwoordig wordt aangenomen dat Altair veel jonger is, ± 100 miljoen jaar.

Altair heeft een massa van 1,86 zonsmassa en een straal van 1,57 – 2,01 keer de Zon. De ster heeft een equatoriale uitstulping; de straal langs de evenaar is groter dan de straal langs de polen. Met een oppervlaktetemperatuur van 6680 Kelvin tot 8621 Kelvin is de lichtkracht van Altair 10,6 keer groter dan de Zon.

Altair draait zeer snel om zijn as. Met een rotatiesnelheid van ± 242 kilometer per uur is het de snelst draaiend ester binnen 10 parsec van de Zon. De ster draait met ongeveer 60,5% van de geschatte opbreeksnelheid (400 km/sec). de ster heeft een rotatieperiode van slechts 7,7 uur. Ter vergelijking: de rotatieperiode van de Zon bedraagt iets meer dan 25 dagen.

Waarnemingen met de Palomar Testbed Interferometer (PTI) in 1999 en 2000 onthulden dat de ster een afgeplatte fotosfeer heeft als gevolg van zijn hoge rotatiesnelheid. De equatoriale diameter van Altair is ruim 20% groter dan de polaire diameter. De Palomar Testbed Interferometer was een nabij-infrarood stellaire interferometer met lange basislijn die het licht van drie 30-inch telescopen combineerde om scherpte te bieden en uiterst nauwkeurig astrometrie mogelijk te maken. PTI was tussen 1995 en 2008 actief.

Altair was de eerste hoofdreeksster waarvan de rotatiesnelheid werd vastgesteld op basis van metingen van de geometrie van de fotosfeer. Het onderzoek uit 2001 leerde een geschatte rotatiesnelheid van 210 ± 13 km/sec op. Andere waarnemingen in het infrarood hebben de afgeplatte vorm van Altair bevestigd.

Na metingen in 2001 met de Navy Prototype Optical Interferometer werd er ook zwaartekrachtverduistering vastgesteld. Zwaartekrachtverduistering is een fenomeen dat optreedt bij snel roterende sterren waarvan de vorm is afgeplat vanwege hun hoge rotatiesnelheid. Omdat het oppervlak duichter bij het massamiddelpunt aan de polen ligt zijn de zwaartekracht en de temperatuur aan het oppervlak va de ster hoger aan de polen dan aan de evenaar. Wega in het sterrenbeeld Lier – Lyra en Achernar in het sterrenbeeld Eridanus zijn twee andere bekende voorbeelden hiervan.

In 1999 brachten metingen met de Wide Field Infrared Explorer (WIRE)-satelliet zeer kleine fluctuaties in de helderheid van Altair aan het licht, gemeten in duizenden van een magnitude. In 2005 werd de ster geclassificeerd als een Delta Scuti-veranderlijke, een ster die veranderingen in helderheid vertoont als gevolg van zowel radiale als niet-radiale pulsaties aan het oppervlak.

Delta Scuti-veranderlijken volgen de periode-helderheidsrelatie in bepaalde doorlaatbanden – hun helderheid is gekoppeld aan de pulsaties – en ze worden gebruikt als standaardkaarsen om afstanden tot sterrenhopen en nabijgelegen sterrenstelsels te bepalen. Heldere sterren die tot deze klasse behoren zijn onder andere Denebola en Zosma in het sterrenbeeld Leo – Leeuw, Seginus in Boötes – Ossenhoeder, Caph in Cassiopeia, Tureis in Puppis – Achtersteven, Polaris Australis in Octans – Octant en uiteraard Delta Scuti in het sterrenbeeld Scutum – Schild.

De Delta Scuti-classificatie van Altair werd in 2021 bevestigd met behulp van fotometrische gegevens verkregen met de Microvariability and Oscillations od Stars (MOST)_satelliet. Er werden in de lichtcurves van Altair modale oscillaties met amplitudevariaties met een periode van 10 tot 15 dagen gevonden.

Feitjes

Altair is een van de hoekpunten van de Zomerdriehoek, een prominent asterisme dat verder bestaat uit de heldere sterren Wega in de Lier en Deneb in de Zwaan. Altair is de dichtstbijzijnde van de drie sterren. Het is ook de koelste en minst lichtsterke. De ster lijkt helderder dan Deneb maar niet zo helder als Wega.

Net als Wega lijkt Altair helder omdat de ster zich in de buurt van de Zon bevindt. Deneb heeft een visuele helderheid van de eerste magnitude maar is 2615 lichtjaar van ons verwijderd. De superreus heeft een intrinsieke helderheid die 196.000 keer groter is dan die van de Zon en is veruit de helderste ster van de eerste magnitude maar ook de meest verre.

Altair maakt ook deel uit van de Schacht van Aquila, een rij sterren die het onder goede omstandigheden gemakkelijk maakt om de Arend aan de nachtelijke hemel te identificeren. Het asterisme, ook bekend als de familie van Aquila, bestaat uit Altair, de oranje heldere reus Tarazed (Gamma Aquilae) en de drievoudige ster Alshain (Bèta Aquilae). Met schijnbare magnitudes van 3,87 en 2,7 zijn Alshain en Taraze dop een heldere nacht gemakkelijk zichtbaar naast Altair. Tarazed is de 2^de heldere ster in Aquila en Alshain de 7^de.

Altair is een van de 58 sterren die zijn geselecteerd voor gebruik in de navigatie. Navigatiesterren behoren tot de helderste en meest herkenbare sterren aan de hemel. Ze hebben een speciale status op het gebied van hemelnavigatie omdat ze gemakkelijk zijn te herkennen. Ze zijn uitzonderlijk helder of vormen opvallende asterismen aan de hemel. Ook Wega en Deneb maken deel uit van deze groep.

Altair is gemiddeld de 12^de helderste ster aan de hemel. De ster is ongeveer net zo helder als Acrux in het sterrenbeeld Crux – Zuiderkruis. De twee sterren zijn iets zwakker dan Betelgeuze in Orion en Hadar in Centaurus, maar ze overtreffen (meestal) de veranderlijke Aldebaran in Taurus – Stier, Antares in de Schorpioen en Spica in Maagd – Virgo.

Altair bevindt zich momenteel in het G-Cloud-complex, een interstellaire wolk die ook Alpha Centauri bevat. De G-Cloud bevindt zich naast de Local Interstellar Cloud waar ons zonnestelsel zich momenteel doorheen beweegt. Aangenomen wordt dat de Zon ingebed is in de LIC of in het gebied dat in wisselwerking staat met de G-Cloud, en zich in de richting van de G-Goud beweegt.

In 2006 en 2007 werd een direct beeld van Altair verkregen uit infraroodwaarnemingen met de Michigan Infrared Combiner (MIRC) op de Center for High Angular Resolution Astronomy (CHARA)-interferometer op Mount Wilson in Californië.

Een internationaal team van astronomen gebruikte optische interferometrie en vier telescopen die bijna 275 meter van elkaar verwijderd waren om een beeld te verkrijgen dat details van het oppervlak van de ster onthulde. Dit maakte Altair de eerste andere hoofdreeksster dan de Zon waarvan het oppervlak in beeld werd gebracht. De equatoriale straal van Altair werd berekend op ± 2,03 keer de Zon en de polaire straal 1,63 keer de straal van de Zon. De poolas van de ster maakt een hoek van ± 60° ten opzichte van onze gezichtslijn.

De CHARA-afbeelding was de allereerste afbeelding van een ster die een visuele bevestiging gaf van de verduistering door de zwaartekracht. De afbeelding vertonde zelfs nog meer verduistering op de evenaar dan wetenschappers hadden voorspeld met behulp van standaardmodellen, wat mogelijke tekortkomingen in die modellen benadrukte.

De massa van 1,86 zonsmassa werd in 2022 afgeleid. Het team astronomen gebruikte optische interferometrie met lange basislijnen om de effecten van snelle rotatie op het stellaire oppervlak van Altair te bestuderen en om het evolutionaire stadium van de ster en andere parameters te bepalen. Ze waren in staat om de spectroscopische, interferometrische en asteroseismische gegevens te matchen met één enkel 2D-model.

Met behulp van tweedimensionale stellaire modellen van ESTER hebben astronomen de equatoriale straal van de ster bepaald op 2,008 * de straal van de Zon, de werkelijke equatoriale snelheid van 314 km/sec en de rotatieperiode van 7 uur en 46 minuten, oftewel 3 cycli per dag. Het team vond een massa van 1,86 zonsmassa en leidde daaruit een metalliciteit af van z = 0,019, wat aangeeft dat Altair ongeveer 100 miljoen jaar oud is. Eerder werd aan leeftijd van 1,2 miljard jaar geschat.

Het team ontdekte ook dat de kern van de ster ongeveer 50% sneller draait dan zijn omhulsel en dat de differentiële rotatie aan het oppervlak niet groter is dan 6%.

Altair beweegt relatief snel tegen de achtergrond van verre sterren en zal binnen de komende 5000 jaar een volledige graad bewegen.

Net als andere heldere sterren is Altair gebruikt en genoemd in talloze fictiewerken. Enkele van de bekendste zijn Douglas Adam’s “The Hitchhiker’s Guide tot he Galaxy”(1978), Stephen King’s “The Tommyknockers”(1987) en Arthur C. Clarke en Stephen Baxter’s “Sunstorm” (2005).

Naam

De naam Altair komt van de Arabische uitdrukking an-nasr aṭ-ṭāʼir, wat “de vliegende arend” betekent. De naam werd op 30 juni 2016 officieel goedgekeurd door de Working Group on Star Names (WGSN) van de Internationale Astronomische Unie (IAU).

De Arabische naam van de ster verscheen in de stercatalogus van de Egyptische astronoom Al Achsasi al Mouakket, geschreven in 1650 en werd naar het Latijn vertaald als Vultur Volans. De Arabische naam werd ook gebruikt voor het asterisme dat Altair vormt met Alshain (Bèta Aquilae) en Tarazed (Gamma Aquilae.

In India stonden Altair, Tarazed en Alsahin bekend als de voetafdrukken van Vischnu.

De Chinese naam van Altair is 河鼓二, wat “de tweede ster van de trommel bij de rivier” of “riviertrommel twee” betekent. De naam verwijst naar het Chinese asterisme dat bekend staat als “de riviertrommel” (河鼓). Het asterisme bestaat uit Altair, Tarazed en Alshain.

In de Chinese cultuur staat Altair bekend om zijn associatie met de mythe van de koeherder en het weversmeisje waarin Niulang, de koeherder (vertegenwoordigd door Altair), en zijn twee kinderen (vertegenwoordigd door Tarazed en Alshain) worden geschieden door een grote rivier (de Melkweg) van Zhinu, het weversmeisje (vertegenwoordigt door Wega), de vrouw van Niulang. Ze kunnen elkaar maar één keer per jaar ontmoeten als eksters een brug bouwen waarmee ze de hemelrivier kunnen oversteken. In de Chinese overlevering staat Altair bekend als de “koehoedersster (Niú Láng Xīng, 牛郎星).

De ontmoeting van de door sterren gekruiste geliefden wordt gevierd tijdens het jaarlijkse Qixi-festival, gehouden op de zevende dag van de zevende maand van de Chinese maankalender. Het verhaal inspireerde ook het Tanabata-festival in Japan, dat de ontmoeting van Orihime (Wega) en Hikoboshi (Altair) viert, en het Chilseok-festival in Korea, geassocieerd met de legende van Jiknyeo (het weversmeisje) en Gyonwu (de koeherder).

In Micronesië is Altair bekend als Mai-lapa, wat “grote/oude broodvrucht” betekent. De Maori-bevolking van Nieuw-Zeeland kende de ster als Poutu-te-rangi, “pijler van de hemel”. De Koori-mensen in Victoria in Australië noemden de ster Benjil, de wigstaartarend 9^de grootste roofvogel van Australië), en Tarazed en Alshain stonden bekend als zwarte zwanen, zijn twee vrouwen.

De mensen van de Muarry-rivier in Australië associeerden de ster met het verhaal van het ontstaan van de rivier en noemden hem Totyerguil, naar een mythische jager die een gigantische kabeljauw spietste. Volgens de plaatselijke overlevering creëerde de gewonde kabeljauw een kanaal door Zuid-Australië en bewoog zich naar de hemel als het sterrenbeeld Delphinus – Dolfijn

Locatie

Altair is gemakkelijk te herkennen omdat de ster deel uitmaakt van de Zomerdriehoek en aan weerszijden twee relatief heldere sterren heeft staan: Alshain en Tarazed. De drie sterren in Aquila maken deel uit van het grotere arend-vormige asterisme dat langs de hemel vliegt tegenover Cygnus – Zwaan. Altair markeert de kop of de nek van de arend en is gericht naar het kleinere maar opvallende sterrenbeeld Delphinus – Dolfijn.

De Zomerdriehoek is een groot en prominent asterisme dat tijdens de zomer op het noordelijk halfrond hoog boven ons hoofd zichtbaar is. Het bestaat uit Altair met de heldere sterren Wega in het sterrenbeeld Lier – Lyra en Deneb in het sterrenbeeld Cygnus – Zwaan.

Sterrenbeeld

Altair is de helderste ster van het sterrenbeeld Aquila, de Arend. Aquila is een van de Griekse sterrenbeelden, voor het eerst vermeld door de Grieks-Romeinse astronoom Ptolemeus van Alexandrië in zijn Almagest in de 2^de eeuw na Christus. Met een oppervlakte van 652 vierkante graden is het qua grootte het 22^ste sterrenbeeld.

IAU-kaart Aquila — IAU-kaart van het sterrenbeeld Aquila – Arend

Aquila herbergt vele opmerkelijke sterren. Behalve Altair zijn dit onder meer de heldere oranje reus Tarazed (Gamma Aquilae), de oranje reus Epsilon Aquilae, de veranderlijke geelwitte superreus Eta Aquilae, het drievoudige stersysteem Alshain (Bèta Aquilae), de dubbelster Okab (Zèta Aquilae) en de semi-regelmatige veranderlijke koolstofster V Aquilae.

Aquila bevat verschillende opmerkelijke deep sky-objecten. Deze omvatten o.a. de planetaire nevels NGC 6781, NGC 6778, NGC 6751 en NGC 6741 en de open sterrenhopen NGC 6709 en NGC 6755 en de bolvormige sterrenhoop NGC 6760.

De beste tijd van het jaar om de sterren en deep sky-objecten van Aquila waar te nemen is tijdens de maand augustus wanneer de Arend ’s avonds hoog boven het hoofd van noordelijke waarnemers vliegt. Het hele sterrenbeeld is zichtbaar vanaf locaties ten noorden van -75°.

De tien helderste sterren in de Arend zijn Altair (Alpha Aql, mag. 0,76), Tarazed (Gamma Aql, mag. 2,71), Okab (Zeta Aql, mag. 2,98), Theta Aquilae (mag. 3,26), Delta Aquilae (mag. 3,37), Lambda Aquilae (mag. 3,43), Alshain (Beta Aql, mag. 3,87), Eta Aquilae (mag. 3.87), Epsilon Aquilae (mag. 4,02), and 12 Aquilae (mag. 4,02).

Altair – Alpha Aquilae

Spectraalklasse	A7V
Veranderlijke ster (klasse)	Delta Scuti
Schijnbare helderheid (magnitude)	0,76
Absolute helderheid (magnitude)	2,22
Afstand (lichtjaar – parsec)	16,73 – 5,13
Radiale snelheid (km/s)	-26,1
Massa (* zon)	1,86
Lichtkracht (* zon)	10,6
Straal (* zon)	1,57 – 2,01
Temperatuur (Kelvin)	6860 – 8621
Leeftijd (miljoen jaar)	100
Rotatiesnelheid (km/s)	242
Rotatieperiode (dagen)	7,77
Sterrenbeeld	Aquila – Arend
Namen en aanduidingen	Altair Alpha Aquilae α Aquilae 53 Aquilae HD 187642