Claudius Ptolemeus

Claudius Ptolemeus was een van de meest invloedrijke Griekse astronomen en geografen van zijn tijd. Ptolemeus stelde een geocentrische theorie op die meer dan 1400 jaar standhield. Volgens historici was Ptolemeus een hele goede wiskundige echter anderen beweren dat hij niet zo’n goede wetenschapper was door de ethiek en de integriteit van zijn vak te grabbel te gooien.

Er is weinig bekend over het leven van Ptolemeus. Hij deed tussen 127 en 141 na Christus astronomische waarnemingen vanuit Alexandrië in Egypte. De eerste astronomische waarneming die exact gedateerd kan worden is van 26 maart 127. De laatste waarneming die we met zekerheid kunnen dateren is van 2 februari 141. Men neemt aan dat hij omstreeks 87 in Egypte is geboren en ergens tussen 150 en 165 in Alexandrië is overleden. Zijn naam is een mengeling van het Grieks-Egyptische Ptolemeus en het Romeinse Claudius. Dit duidt er mogelijk op dat hij een afstammeling is van een Griekse familie die in Egypte leefde maar ook dat hij mogelijk een Romeins staatsburger was. Dat staatsburgerschap werd aan een van zijn voorouders mogelijk verleend door een Romeinse keizer als een beloning.

De belangrijkste werken van Ptolemeus hebben de tijd overleefd. Zijn belangrijkste werk is de Almagest. De Almagest van Ptolemeus en de Elementen van Euclides zijn de wetenschappelijke werken die het langst in gebruik zijn geweest. De Almagest is vanaf de tweede eeuw tot in de Renaissance-tijd gebruikt en het zette de astronomie als een serieuze wetenschap op de kaart. Gedurende deze tijd was de Almagest niet een gewoon boek over astronomie maar de gehele studie over de astronomie werd opgehangen aan wat in de Almagest werd beschreven. In dit boek beschrijft Ptolemeus een heelal dat de Aarde als centrum heeft zoals dit ook al eerder werd beschreven door Aristoteles. Dit wereldbeeld gaat uit van een gefixeerde Aarde die zich in een bol bevindt waarop de sterren zich bevinden. Ook deze sterren zijn onbeweeglijk. Deze bol beweegt iedere dag en zorgt dus ook voor de beweging van de zon, de maan en de planeten door gebruik te maken van zogenaamde deelcirkels of epicycles. Ptolemeus beschrijft in de Almagest de wiskunde die nodig is om dit model te laten werken.

Ptolemeus schreef in de Almagest ook over zijn waarnemingen van solstitia en equinoxen. Hij berekende op basis van deze gegevens de lengte van de seizoenen. Ook stelde hij een eenvoudig model voor om de baan van de Zon te verklaren. In dit model bevindt de Aarde zich niet in het midden van de cirkel maar iets er buiten. In de andere delen van de Almagest beschreef hij de beweging van de Maan en stelde hij een theorie op voor verduisteringen. Ook beschreef hij een theorie die verklaarde waarom sterren altijd in dezelfde positie ten opzichte van elkaar staan.

De laatste vijf boeken van de Almagest zijn helemaal gewijd aan de bewegingen van de planeten. Deze verhandelingen worden gezien als de grootste bijdrage van Ptolemeus aan de wetenschap omdat hij voor het eerst probeerde de ingewikkelde bewegingen te verklaren. Hij stelde ingewikkelde wiskundige vergelijkingen op die zijn waarnemingen moesten verklaren. Met zijn ingewikkelde berekeningen was hij zijn tijd ver vooruit en het lukte hem om een model op te stellen dat de bewegingen van de planeten heel goed kon verklaren.

Deze animatie geeft op uitstekende wijze weer hoe het Ptolemeus lukte zijn wiskundige berekeningen op te stellen die voldoen aan hetgeen hij waarnam aan de sterrenhemel.

Ptolemeus schreef ook een boek over astrologie. Het lijkt raar dat een wetenschapper van een dergelijk niveau zich ook met astrologie bezig hield maar Ptolemeus zag dat anders. Volgens hem beschreef zijn Almagest de posities van de hemellichamen en zijn astrologische boek het effect van deze hemellichamen op het lichaam van de mensen. In zijn visie hoorden de twee werken bij elkaar.

Ook over de geografie schreef hij veel. In acht boeken probeerde hij de gehele toen bekende wereld in kaart te brengen door het publiceren van coördinaten van belangrijke plaatsen. Zijn kaarten zijn echter heel onnauwkeurig omdat hij gebruik maakte van verkeerde bronnen.

Ook schreef hij een vijfdelige serie over optica. In deze boeken staan verhandelingen over kleur, reflectie, refractie en over spiegels.

Eerste publicatie: 26 december 2013
Laatste keer gewijzigd op 6 december 2016