Messier 40 – Winnecke 4
by adminMay 13, 2015
Messier 40 is een dubbelster in het sterrenbeeld Ursa Major – Grote Beer. De dubbelster is ongeveer 510 lichtjaar van de Aarde verwijderd. Het is een van de weinige Messier-objecten die geen deepsky-object zijn maar per ongeluk in de catalogus zijn opgenomen. Messier 40 heeft geen NGC-nummer maar is ook bekend als Winnecke 4 – WNC 4.
Messier 40 is eenvoudig te vinden, de dubbelster bevindt zich direct naast Megrez, een van de heldere sterren die het asterisme van Ursa Major vormen. Megrez is de ster die de steel van de steelpan verbindt met de kom, oftewel de ster aan de basis van de staart van de Grote Beer. Messier 40 bevindt zich ongeveer 1,5° ten noordoosten van Megrez en 17 boogminuten ten noordoosten van 70 Ursae Majoris, een oranje reus met een schijnbare helderheid van magnitude 5,54.
Messier 40 is te zien in een 10*50 verrekijker te zien maar het gaat al beter met een 30*80 verrekijker of kleine telescoop. Kleine en middelgrote telescopen tonen een paar sterren waarvan de ene oranjegeel en de andere wit van kleur is.
Messier 40 bestaat uit een ster van spectraalklasse G0 en een ster van het type F8 met een schijnbare helderheid van magnitude 9,65 en 10,10. De sterren zijn 52,8 boogseconden van elkaar verwijderd en vormen een optisch paar. Ze liggen in dezelfde gezichtslijn, maar zijn fysiek niet met elkaar verbonden, omdat ze zich op verschillende afstanden van de Aarde bevinden. De helderste component – G0 wordt aangeduid als HD 238107 en de zwakkere – F8 als HD 238108. De verder weg gelegen component bevindt zich op een afstand van meer dan 1900 lichtjaar.
De dubbelster werd op 24 oktober 1764 gevonden door Charles Messier. Hij was op zoek naar een nevel die in de 17de eeuw door de Poolse astronoom Johannes Hevelius in het gebied was gemeld, maar vond er geen. Daarom catalogiseerde hij in plaats daarvan de dubbelster. De door Hevelius gemelde “nevel” was mogelijk de balkspiraal NGC 4290 van de 12de magnitude. Dit sterrenstelsel was destijds mogelijk zichtbaar met grote telescopen maar niet met de telescopen die Messier gebruikte.
Messier wist dat het object dat hij catalogiseerde een dubbelster was en geen nevel, maar nam het desondanks op in zijn lijst. Hij schreef in zijn eerste Messier-catalogus die in 1771 werd gepubliceerd het volgende:
Diezelfde nacht van 24 op 25 oktober [1764] zocht ik naar de nevel boven de staart van de Grote Beer, die wordt aangegeven in het boek Figure of the Stars, tweede editie: deze zou in 1660 de rechte klimming 183d 32′ 41″ en de noordelijke declinatie 60d 20′ 33″ moeten hebben. Ik heb, door middel van deze positie, twee sterren gevonden die heel dicht bij elkaar staan en van gelijke helderheid zijn, ongeveer de 9de magnitude, geplaatst aan het begin van de staart van de Grote Beer: het is moeilijk om ze te onderscheiden met een gewone (niet-achromatische) refractor van 6 voet [FL]. Hier zijn hun posities: rechte klimming, 182 deg 45′ 30″ en 59 deg 23′ 50″ noordelijke declinatie. Er is reden om aan te nemen dat Hevelius deze twee sterren ten onrechte voor een nevel aanzag.
Als Messier een grotere telescoop had gehad dan hij niet één maar minstens twee sterrenstelsels in de buurt van de dubbelster kunnen zien. NGC 4284, een ander spiraalstelsel bevindt zich vlak naast NGC 4290 en PGC 39934, van de 17de magnitude, is te vinden tussen NGC 4290 en Messier 40.
Messier 40 is een van de drie curiosa in Messier ’s catalogus die geen deepsky-object zijn. De andere twee zijn Messier 24, de Sagittarius sterrenwolk en Messier 73, een asterisme bestaande uit vier sterren in het sterrenbeeld Aquarius – Waterman.
Messier 40 werd later, in 1863, gevonden door de Duitse astronoom Friedrich August Theodor Winnecke. Hij nam het object als WNC 4 op in de Winnecke Catalogue of Double Stars. Toen Winnecke de dubbelster vond was de hoekafstand tussen de twee sterren 49,2 boogseconden.
Omstreeks 1965 identificeerde de Amerikaanse amateurastronoom John Mallas Winnecke 4 als Messier 40. In 1966 bedroeg de hoekafstand tussen de twee sterren 51,7 boogseconden en in 1991 was die toegenomen tot 52,8 boogseconden.
Messier 40 – Winnecke 4
| Type object | Dubbelster |
| Spectraalklasse | G0, F8 |
| Sterrenbeeld | Ursa Major – Grote Beer |
| Namen en aanduidingen | Messier 40 Winnecke 4 WNC 4 HD 238107 en HD 238108 |
| Afstand (lichtjaar – parsec) | 510 – 156 |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 9,65; 10,10 |
Locatie
Eerste publicatie: 6 juli 2025
Bron: Wikipedia, messier-objects & vele anderen
