Twee sterren schitteren ieder jaar in februari als een tweeling aan de sterrenhemel. Het zijn Pollux en Castor van het sterrenbeeld Gemini – Tweelingen. Pollux, ook wel Bèta Geminorum genoemd, is iets helderder dan Castor. De ster heeft een goudgele kleur terwijl Castor witter lijkt. In helderheid is Pollux de 18de ster aan de nachtelijke sterrenhemel.
Pollux en Castor vallen op omdat ze helder zijn en dicht bij elkaar staan. Dat is waarschijnlijk hoe vroege sterrenkijkers ze als een tweeling identificeerden. Pollux is relatief dicht bij ons op een afstand van 34 lichtjaar.
Op zoek naar Pollux
Je kan het sterrenbeeld Orion gebruiken om Castor en Pollux te vinden. Zie ook onderstaande sterrenkaart.
Er is nog een andere manier om Pollux en Castor te vinden. Vanaf een locatie op het noordelijk halfrond kijk je over het algemeen richting noorden om het asterisme van de Grote Beer te vinden. Trek een denkbeeldige lijn diagonaal door de pan van de Grote Beer, van de ster Megrez door de ster Merak. Je gaat dan in tegenovergestelde richting van de steel van de steelpan van de Grote Beer. Deze lijn wijst naar Castor en Pollux.
De Wetenschap van Pollux
Pollux wordt geclassificeerd als een K0IIIb-ster. De K0 betekent dat het een ster is van spectraalklasse K die een beetje kouder is dan de Zon en daardoor een geeloranje kleur heeft (Hou er wel rekening mee dat de kleur van een ster ook afhankelijk is dan de gevoeligheid van de ogen van de waarnemer en dat de kleur van een puntbron lastig is te onderscheiden.) De III is de aanduiding voor de lichtsterkte oftewel de lichtkracht van de ster en die geeft aan hoeveel energie de ster uitstraalt en die is weer grotendeels afhankelijk van de grootte van de ster. Een type-III ster wordt beschouwd als een normale hoofdreeksster. De “b” betekent dat de lichtkracht van Pollux net wat minder is dan het gemiddelde voor deze klasse.
Pollux heeft een massa van iets minder dan twee zonsmassa. De diameter bedraagt bijna negen keer die van de Zon en in zichtbaar licht is de ster ongeveer 30 keer helderder dan de Zon.
In het niet zichtbare infrarode deel van het spectrum zendt Pollux ook veel energie uit. Alle vormen van straling bij elkaar opgeteld is Pollux ongeveer 43 keer energetischer dan de Zon.
Er draait een grote planeet met een massa van twee keer Jupiter om Pollux heen. Het bestaan van die planeet werd in 2006 bevestigd. In 2015 kondigde de internationale Astronomische Unie een eigennaam aan voor deze planeet: Thestias. Met een afstand van ongeveer 34 lichtjaar tot de Aarde is het een van de dichtstbijzijnde exoplaneten die we momenteel kennen.
Thestias draait met een periode van ongeveer 590 dagen om Pollux heen en dat doet een beetje denken aan de omlooptijd van 687 dagen van Mars om de Zon. De baan is nagenoeg cirkelvormig. Meer over Thestias in het grote overzichtsartikel over de Tweelingen op Kuuke’s Sterrenbeelden.
Waarom is Pollux de Bèta-ster?
Zoals al eerder genoemd is Pollux ook bekend als Bèta Geminorum. En de Griekse letter Bèta wordt meestal gereserveerd voor de op een na helderste ster in een sterrenbeeld. Maar Pollux is een beetje helderder dan zijn broer Castor en die is de Alpha-ster in het sterrenbeeld. Beide sterren staan dicht bij elkaar aan de sterrenhemel en ze zijn dus gemakkelijk met elkaar te vergelijken. Pollux is inderdaad een beetje helderder.
Het zou kunnen dat een van de sterren in helderheid is toegenomen sinds de Duitse astronoom Johann Bayer ongeveer 300 jaar geleden de aanduidingen toekende. Maar soms vernoemde Bayer de sterren ook in volgorde van opkomst. Vanuit de locatie in Duitsland waar vandaan Bayer waarnam komt Castor iets eerder op dan Pollux. Maar dat is dus niet overal. Er zijn locaties ten zuiden van de evenaar waar Pollux als eerste opkomt
De mythologie van Pollux en Castor
Er is veel mythologie geassocieerd met deze twee sterren, meestal alleen in combinatie met elkaar. Over het algemeen zijn ze in de mythologie een tweeling. In de Griekse mythologie is Pollux onsterfelijk en de zoon van Zeus en is Castor sterfelijk en de zoon van koning Tyndareus van Sparta.
Ze waren dus eigenlijk halfbroers in plaats van een echte tweeling. Ze hadden een gemeenschappelijke moeder in koningin Leda. Hun verwekking en geboorte was echter een gecompliceerde en onwaarschijnlijke aangelegenheid waarbij hun moeder in dezelfde nacht bezweek voor zowel Zeus (vermomd als Zwaan) als koning Tyndareus. De resulterende geboorte gaf ons niet alleen Castor en Pollux maar ook hun zus, Helena van Troje.
Castor en Pollux voeren later samen met Jason en de Argonauten op zoek naar het Gulden Vlies. Volgens de meeste verhalen werd Castor gedood in de strijd en Pollux kon het niet verdragen zonder zijn halfbroer te moeten leven. Pollux smeekte Zeus om hem ook te laten sterven. Zeus wilde dat niet doen aangezien Pollux als zoon van een god onsterfelijk was. Maar Zeus bepaalde wel dat Pollux om de dag bij de goden op de Olympus zou zijn en de rest van de tijd bij zijn broer in de onderwereld.
Om de toewijding van de broers te eren plaatste Zeus ze als sterrenbeeld aan de sterrenhemel.
De tweelingsterren in andere culturen
Terwijl de sterren in veel culturen de tweeling waren, waren ze in India twee ruiters en in Fenicië waren het twee gazellen of twee geitenbokjes. Vroege christenen noemden ze soms David en Jonathan. De vroege Arabische astronomen kenden ze als de twee pauwen.
De meest onverwachte connotatie voor de tweeling 9samen met de rest van Gemini) als een “stapel stenen” wordt genoemd door Richard Hinckly Allen in zijn boek Starnames, their Lore and Meaning. Blijkbaar stond de stapel stenen voor het fundament van Rome en in die context werden Castor en Pollux geassocieerd met Romulus en Remus, de legendarische stichters van de stad.
In China werden de twee sterren geassocieerd met Yin en yang, de twee contrasten en complementen van het leven.
Samengevat: Pollux, ook wel Bèta Geminorium, is een beetje helderder dan zijn tweelingster Castor. Ze maken deel uit van het sterrenbeeld Tweelingen – Gemini.
Volg de link voor een uitgebreid overzichtsartikel over het sterrenbeeld Tweelingen – Gemini op Kuuke’s Sterrenbeelden.
Eerste publicatie: 15 maart 2018
Volledige revisie: 15 januari 2023
Bron: EarthSky