ster van de week

Sigma Orionis – een vijfvoudige dubbelster in het sterrenbeeld Orion

De Paardenkop- en Vlamnevel
In het midden de Paardenkopnevel en links de Vlamnevel. Beiden bevinden zich in de buurt van Sigma Orionis die verantwoordelijk is voor het oplichten van dit gehele nevelcomplex. By Stephan HamelOwn work, CC BY-SA 4.0, Link

Sigma Orionis is voor waarnemers op zowel het noordelijk als het zuidelijk halfrond vermoedelijk een van de mooiste dubbelsterren. Sigma Orionis bestaat uit een systeem van vijf sterren waarvan er vier onder goede omstandigheden met een amateur telescoop zichtbaar zijn. De helderste ster van deze groep is een van de lichtkrachtigste sterren die we kennen en zorgt er voor dat het gas en stof in de buurt oplicht waardoor we de bekende Paardenkopnevel in de buurt van de gordel van Orion kunnen zien. Sigma Orionis zal op een dag, zoals zovele sterren in Orion, als een supernova ontploffen.

Sigma Orionis heeft geen gemakkelijk te onthouden naam maar de ster is niet moeilijk te vinden. De ster bevindt zich net ten zuiden van Alnitak, de meest oostelijke ster van de gordel van Orion. De totale visuele helderheid van Sigma Orionis bedraagt magnitude 3,6 en dat betekent dat de ster met het blote oog is te zien.

Met het blote oog als één ster is te zien zijn er in werkelijkheid vijf, ze zijn door astronomen A tot en met E gelabeld. De sterren A en B hebben een visuele helderheid van magnitude 4 en ze bevinden zich zo dicht bij elkaar dat ze zelfs in een groter telescoop als één ster zichtbaar zijn. De componenten C,D en E zijn bij een vergroting van 100 – 1`50 maal in een amateurtelescoop zichtbaar. Ster C heeft een visuele helderheid van magnitude 9 en bevindt zich ongeveer 11” (boogseconden) van de hoofdster. D en E hebben een visuele helderheid van magnitude 7 en bevinden zich 12” respectievelijk 42” van de sterren A en B. Als je telescoop een opening van 10 cm of meer heeft kan je ze allemaal zien bij een vergroting van 100x.

De sterren A en B zie zeer dicht bij elkaar staan zijn heel erg groot en helder: ze hebben een helderheid van meer dan 35.000 maal respectievelijk 30.000 maal de helderheid van de Zon en ze hebben een totale massa van bijna 35 zonsmassa. De sterren A en B zijn slechts 90 Astronomische Eenheden van elkaar gescheiden en dat is iets meer dan twee keer de afstand tussen de Zon en Pluto. Ze draaien met een periode van 170 jaar om een gemeenschappelijk zwaartepunt.

Component C van Sigma Orionis bevindt zich ongeveer op 3900 Astronomische Eenheden van het paar A/B, en D en E bevinden zich op 4600 respectievelijk 15.000 AE (± 0,25 lichtjaar). Vanwege hun zwakke gravitationele binding met de zwaardere sterren A en B zullen de sterren C, D en E van Sigma Orionis op termijn hun banen om A en B verlaten en hun eigen weg gaan vervolgen in ons sterrenstelsel.

Het Sigma Orionis systeem bevindt zich op een afstand van ongeveer 1150 lichtjaar van de Zon.

Het ultraviolette licht van de sterren A/B verlicht de omliggende gas- en stofwolken. De sterren A en B zullen hun leven eindigen in een geweldige supernova-explosie terwijl de kleinere sterren C, D en E hun leven eindigen als witte dwergen nadat ze hun laatste adem als een planetaire nevel hebben uitgeblazen.

Ster E is een vreemde ster met een sterk magneetveld en vreemde heliumrijke vlekken in zijn atmosfeer.

Sigma Orionis
Linksboven Sigma Orionis met alle componenten. Alleen A en B zijn niet afzonderlijk zichtbaar. Rechtsonder de drievoudige ster Struve 761. Image credit: Astronomical Society of Southern Africa/SAAO.

Als bonus kan je ten noordwesten van Sigma Orionis met behulp van je telescoop de drievoudige ster Struve 761 waarnemen. Afhankelijk van je telescoop krijg je deze sterren in hetzelfde beeldveld als Sigma Orionis. Struve 761 is een wijde drievoudige ster waarvan alle drie de sterren een helderheid hebben van de achtste magnitude. Ze zijn alle drie in een kleine telescoop zichtbaar.

Zowel Sigma Orionis als Struve 761 als de andere sterren die ontstaan in de Orionnevel behoren allemaal tot de mooie Orion OB1 associatie. Dit is een recent ontstane samenklontering van gas, stof en nieuwe sterren die zich nu pas beginnen te verspreiden in de Orion arm van ons sterrenstelsel.

Sigma Orionis in het sterrenbeeld Orion
De rode cirkel markeert de positie van Sigma Orionis net ten zuiden van de ster Alnitak in het sterrenbeeld Orion.

Dit gebied in de gordel van Orion is voor astrofotografen ook heel interessant. In hetzelfde gebied als Sigma Orionis bevinden zich ook de Paardenkopnevel en de Vlamnevel maar ook nog verschillende andere reflectie en emissienevels. Een visuele waarnemer zal alleen de sterren zien. Je hebt een hel grote telescoop nodig in combinatie met extreem donkere sterrenhemel en een H-Bèta filter om een glimp van de Paardenkopnevel op te kunnen vangen. Iets wat in Nederland onmogelijk is.

Eerste publicatie: