Vandaag vindt de zomerzonnewende plaats

Wanneer is het? Een solstice, ook wel zonnewende genoemd, duurt niet de heel dag. In plaats daarvan is dit het moment waarop de Zon het verst naar het noorden aan onze hemel staat. In 2024 valt dit moment op donderdag 20 juni om 22:51 uur Nederlandse tijd.

Wat is het? Tijdens de solstice in juni bereikt de Zon het meest noordelijke punt. Dit punt ligt op de hemelse Kreeftskeerkring, een parallel rond de hemel, 23,5° ten noorden van de hemelevenaar. Tijdens deze solstice is het noordelijk halfrond het meest naar de Zon gericht, met een maximale hoek van 23,5°. Het zuidelijk halfrond is, in dezelfde mate weggekanteld.

Wat zijn de belangrijkste effecten? Tijdens de solstice van juni komt de Zon, waar je ook op Aarde bent, op en gaat hij het verst naar het noorden aan je horizon onder. Gezien vanuit de Kreeftskeerkring staat de Zon op de plaatselijke middag loodrecht boven je. Op het noordelijk halfrond staat de Zon hoog aan de hemel en staat hij rond het middaguur bijna pal boven je hoofd.

Hoe zit het met de daglengte? Voor ons op het noordelijk halfrond markeert de zomerzonnewende van juni de kortste nachten en de langste dagen van het jaar. Voor het zuidelijk halfrond markeert de zomerzonnewende de langste nachten en de kortste dagen. Na deze zonnewende zal de Zon weer zuidwaarts aan onze hemel gaan bewegen.

Wat is een solstice?

Oude culturen wisten dat het pad van de Zon langs de hemel, de lengte van het daglicht en de locatie van de zonsopkomst en zonsondergang het hele jaar door allemaal op een regelmatige manier verschoven.

Ze bouwden monumenten zoals die van Stonehenge in Engeland en Machu Picchu in Peru om de jaarlijkse voortgang van de Zon te volgen.

Tegenwoordig weten we dat de zonnewende wordt veroorzaakt door de kanteling van de Aarde om haar as en door de baanbeweging rond de Zon.

De Aarde draait niet rechtop ten opzichte van het vlak van zijn baan rond de Zon. In plaats daarvan is onze planeet 23,5° gekanteld op zijn as. Deze kanteling zorgt ervoor dat het noordelijk halfrond en het zuidelijk halfrond van de Aarde het gehele jaar door van plaats wisselen om het licht en de warmte van de Zon het meest direct op te vangen.

Het is dus de kanteling van de Aarde – en niet onze afstand tot de Zon – die winter en zomer veroorzaakt. In feite staat onze planeet in januari het dichtst bij de Zon en in juli, tijdens de zomer op het noordelijk halfrond, het verst van de Zon.

Is de zomersolstice de eerste dag van de zomer?

Geen enkele wereldorganisatie heeft een officiële dag aangewezen om elk nieuw seizoen te beginnen, en verschillende stromingen of tradities definiëren de seizoenen op verschillende manieren.

In de meteorologie begint de zomer bijvoorbeeld op 1 juni. En ieder schoolkind weet dat de zomer begint als de laatste schoolbel van het jaar heeft geklonken.

Toch is 21 juni misschien wel de meest algemeen erkende dag waarop de zomer op het noordelijk halfrond begint en waarop de winter op het zuidelijk halfrond begint. Hoewel de zonnewende van juni ook op 20 of 22 juni kan vallen. Er is niets officieels aan, maar het is zo’n lange traditie dat we deze data allemaal herkennen als de zonnewende van juni.

Het is universeel onder de mensen om deze tijd van warmte en licht te koesteren.

Voor ons in de moderne wereld is de zonnewende een tijd om de eerbied en het begrip in herinnering te brengen dat de vroege mensen voor de hemel hadden. Zo’n 5000 jaar geleden plaatsten mensen enorme stenen in een cirkel op een brede vlakte in wat nu Engeland is en ze richtten ze op de zonsopkomst tijdens de zonnewende in juni.

Het kan zijn dat we nooit de volledige betekenis van Stonehenge zullen begrijpen. Maar we weten wel dat dit soort kennis niet beperkt was tot slechts één deel van de wereld. Rond dezelfde tijd dat Stonehenge in Engeland werd gebouwd, werden twee grote piramides en vervolgens de Sfinx op Egyptisch zand gebouwd. Als je tijdens de zomerzonnewende bij de Sfinx zou staan en naar de twee piramides zou kijken dan zou je de Zon precies tussen hen in onder zien gaan.

Waarom heeft de langste dag niet het heetste weer?

Mensen vragen vaak:

Als de zomerzonnewende de langste dag met zich meebrengt, waarom ervaren we dan eind juli en in augustus het heetste weer?

Dit effect wordt de vertraging van de seizoenen genoemd. Om dezelfde reden is het halverwege de middag warmer dan rond de middag. Het duurt even voordat de Aarde is opgewarmd na een lange winter. Zelfs in juni ligt op sommige plaatsen nog steeds ijs en sneeuw op de grond. De Zon moet het ijs smelten – en de oceanen opwarmen – en dan voelen we de meest zinderende zomerhitte.

IJs en sneeuw smelten sinds het begin van de lente. Smelt- en regenwater zijn door de sneeuw op de toppen van gletsjers naar beneden gesijpeld.

Maar de afvoer van gletsjers is nu niet zo groot als over een maand ook al valt het zonlicht nu het meest direct op het noordelijk halfrond.

Wacht dus nog een maand op het heetste weer. Het zal komen wanneer de dagen alweer beginnen te korten, terwijl de Aarde in een baan om de Zon blijft bewegen waardoor we dichter bij een nieuwe winter komen.

En zo gaat de cyclus verder.

Eerste publicatie: 20 juni 2024
Bron: NASA/EarthSky