De ringen van Saturnus laten ons dit weekend in de steek
Een zeldzame uitlijning van de Aarde en Saturnus zal ervoor zorgen dat de ringen van de gasreus zo dun lijken dat ze bijna onzichtbaar worden.
Amateurastronomen met een telescoop in de achtertuin kunnen dit weekend iets vreemds opmerken aan de nachtelijke hemel, wanneer een zeldzame planetaire uitlijning zorgt voor een mooie optische illusie.
Op zondag 23 november zullen de iconische ringen van Saturnus bijna volledig verdwijnen. Maak je geen zorgen: de miljarden brokstukken van steen en ijs die om deze gasreus cirkelen zijn niet écht weg, maar ze lijken tijdelijk onzichtbaar voor ons op Aarde. Dat komt doordat Saturnus precies zo met de Aarde uitlijnt dat zijn ringen ons recht van opzij aankijken. Omdat ze zo dun zijn, kunnen we ze dan nauwelijks nog zien.
Dit fenomeen doet zich af en toe voor doordat Saturnus 26,7° helt. Daardoor bewegen zijn ringen op en neer terwijl de planeet om de Zon draait. Wanneer de ringen vanaf de Aarde zichtbaar zijn—wat meestal het geval is—kijken we tegen het brede vlak van de ringen aan dat naar ons toe is gekanteld, waardoor ze helder en opvallend aan de hemel verschijnen.
De uitlijning dit weekend zorgt niet voor een volledige verdwijning van de ringen, maar ze zullen wel lijken te versmallen tot minder dan 1% zichtbaarheid voordat de veranderende posities van beide planeten ze weer doen verbreden.
Een zeldzame kosmische illusie
Het ringsysteem van Saturnus strekt zich uit tot zo’n 282.000 kilometer vanaf de planeet. In verhouding tot die enorme breedte zijn ze extreem dun: de belangrijkste ringen zijn slechts ongeveer 10 meter hoog.
De ‘edge-on’-uitlijning tussen Aarde en Saturnus vindt elke 13 tot 15 jaar plaats, wanneer de Aarde door het ringvlak van Saturnus beweegt. Het is zelfs al de tweede keer dit jaar: de eerste keer was op 23 maart.
Tijdens zo’n gebeurtenis blijven Saturnus’ ringen meestal ongeveer een week onzichtbaar. Nadat ze later deze maand weer verschijnen, krijgen we deze illusie pas weer te zien op 15 oktober 2038, volgens NASA.
Hoewel deze periodieke verdwijntrucs slechts het gevolg zijn van de kijkhoek, verliest Saturnus zijn ringen daadwerkelijk—zij het heel langzaam. Het materiaal van de ringen wordt door de zwaartekracht van de planeet aangetrokken en valt als een stoffige regen van ijskristallen naar beneden. Gegevens van NASA’s Cassini-ruimtesonde, die in 2017 door de ringen vloog, wijzen erop dat ze over ongeveer 100 miljoen jaar echt verdwenen kunnen zijn.
Dat zullen wij niet meer meemaken, maar als je dit weekend de ringvlakdoorgang zelf wilt zien, is dit wat je moet weten.
Zo zie je Saturnus “naakt”
Saturnus is dit weekend na zonsondergang zichtbaar aan de zuidoostelijke hemel, maar je hebt wel een telescoop nodig om hem zonder ringen te zien. Een kleine telescoop uit de achtertuin volstaat.
Saturnus is dit weekend het beste omstreeks 20:30 uur waar te nemen. De planeet staat dan ongeveer 20° boven de horizon. Zoek de planeet op boven de zuidoostelijke horizon. Saturnus is zichtbaar tot ongeveer 01:30 uur, daarna staat de planeet te laag om te kunnen waarnemen. Omstreeks 2 uur verdwijnt hij onder de horizon.
Wil je de ringen weer in al hun glorie zien, dan moet je wachten tot het ‘edge-on’-effect afneemt. De ringen zullen de komende maanden geleidelijk breder lijken en bereiken hun grootste schijnbare breedte eind 2027.
Eerste publicatie: 21 november 2025
