Nunki – Sigma Sagittarii
Sigma Sagittarius – Nunki – is een hete blauwwitte hoofdreeksster in het sterrenbeeld Sagittarius – Boogschutter. Met een schijnbare helderheid van magnitude 2,05 is het de op een na helderste ster in het sterrenbeeld. Alleen Kaus Borealis is helderder. Nunki is ongeveer 228 lichtjaar van de Aarde verwijderd. De massieve, lichtsterke ster markeert een van de veren van de pijl van de boogschutter en vormt met andere sterren in Sagittarius het Theepotje-asterisme.
Type ster
Nunki is een hete blauwe hoofdreeksster van spectraalklasse B2.5 V. het is de enige onder de 10 helderste sterren in Sagittarius die nog steeds waterstof in zijn kern fuseert.
De waterstof fuserende dwerg heeft een massa van 7,8 zonsmassa en een straal van 4 keer die van de Zon. Met een oppervlaktetemperatuur van 19.000 Kelvin bedraagt de lichtsterkte 3300 keer die van de Zon. De ster zendt veel straling in het ultraviolet uit.
Nunki draait snel om zijn as. De rotatiesnelheid bedraagt 165 km/s. De Zon draait met een snelheid van 2,0 km/s.
De leeftijd van Nunki wordt geschat op ongeveer 31,4 miljoen jaar. Ondanks dat de ster veel jonger is dan de Zon zal Nunki al lang en breed zijn verdwenen tegen de tijd dat de Zon als een reus zal opzwellen. Vanwege zijn hoge massa zal Nunki zijn waterstofvoorraad veel sneller verbranden en vermoedelijk binnen 50 miljoen jaar aan het einde van zijn leven komen. De resterende witte dwerg zal een massa hebben die overeenkomt met de massa van de Zon.
In de jaren ’90 werd er m.b.v. de ROSAT-satelliet een röntgenonderzoek uitgevoerd naar 12 nabije hoofdreekssterren van spectraalklasse B en daaruit bleek dat Nunki een sterke bron van röntgenstraling is.
Sigma Sagittarii heeft een optische begeleider. Dit is een ster van de 10de magnitude die ongeveer 5,2 boogminuten van Nunki af staat.
Naamgeving
De naam Nunki heeft een Assyrische of Babylonische herkomst maar de betekenis is niet duidelijk. De naam werd in 1899 door Richard Allen Hinckley Allen achterhaald en beschreven in zijn boek Star Names: Their Lore and Meaning.
Sigma Sagittarii werd geïdentificeerd met Nunki, de Ster der Verkondiging van de Zee, zoals vermeld in de Eufraatse tabel van de Dertig Sterren. De zee in kwestie verwijst naar het gebied van de hemel dat wordt ingenomen door verschillende sterrenbeleden die geassocieerd worden met water: Delphinus – Dolfijn, Aquarius – Waterman, Capricornus – Steenbok (Zeebok), Pisces – Vissen en Piscis Austrinus – Zuidervis. De Griekse astronoom Aratus noemde dit gebied omstreeks 270 voor Christus “Het Water”.
Nunki werd ook geassocieerd met de stad Eridu en de Akkadische Gu-shi-rab-ba, het Juk der Zee, het beschermheilige asterisme van de stad. Oude Sumeriërs geloofden dat Eridu de eerste stad ter wereld was. In de Sumerische mythologie was het de thuisbasis van Enki (bekend als Ea in Akkadische en Babylonische mythen), de god van water, schepping, kennis, ambachten en onheil. Gu-shi-rab-ba werd door sommigen geïdentificeerd als het sterrenpatroon gevormd door Nunki met de zwakkere Ascella – Zeta Sagittarii en Albaldah – Pi Sagittarii.
De Working Group on Star Names van de Internationale Astronomische Unie keurde naam Nunki voor Sigma Sagittarii officieel goed op 21 augustus 2016.
Historisch was Nunki ook bekend als Sadira. De 17de-eeuwse Egyptische astronoom Al Achsasi al Mouakket vermeldde de ster als Thanih al Sadirah, “de tweede terugkerende struisvogel”, in zijn Calendarium dat omstreeks 1650 is geschreven. Sigma, Pi, Zeta, Chi en Tau Sagittarii waren de Arabische Al Na’am al Sadirah, de terugkerende struisvogels, terwijl Kaus Borealis bekend stond als hun bewaarder.
De Engelse astroloog Vivian Robson noemde Sigma Sagittarii in haar boek The Fixed Stars and Constellations in Astrology “Pelagus – de Zee”.
In de traditionele Chinese astronomie stond Nunki bekend als 斗宿四 (Dǒu Xiù sì), de Vierde Ster van de Lepel. De naam verwijs naar het Chinese Lepel-asterisme, verder bestaande uit Phi Sagittarii, Kaus Borealis – Lambda Sagittarii, Mu Sagittarii – Polis, Tau Sagittarii en Zeta Sagitarii – Ascella. Het asterisme maakte deel uit van het grotere Lepel-huis, een van de noordelijke huizen van de Zwarte Schildpad.
Wetenswaardigheden
Met een schijnbare helderheid van magnitude 2,05 is Nunki de 52ste helderste ster aan de nachtelijke sterrenhemel. De ster is iets zwakker dan Algieba in Leo – Leeuw, Polaris in Ursa Minor – Kleine Beer, Hamal in Aries – Ram en Diphda in Cetus – Walvis maar overstraalt Menkent in Centaurus en Alpheratz en Mirach in Andromeda.
Nunki bevindt zich 3,45° ten zuiden van de ecliptica end at betekent dat d ester door de Maan en planeten bedekt kan worden. Bedekking door een planeet vindt veel minder vaak plaats; de laatste vond plaats op 17 november 1981 toen de ster door Venus werd bedekt. De bedekking was rond zonsondergang zichtbaar vanuit Europa.
Nunki is een van de 58 sterren die zijn geselecteerd voor gebruik in de hemelnavigatie. De enige andere navigatiester in Boogschutter is Kaus Borealis, de helderste ster van het sterrenbeeld. Navigatiesterren zijn nuttig op het gebied van hemelnavigatie omdat ze tot de helderste en meest herkenbare sterren aan de nachtelijke hemel behoren. Nunki en Kaus Borealis zijn beide van de 2de magnitude en maken deel uit van het Theepotje, een opvallend asterisme in het rijke veld van sterren van de Melkweg.
Het Theepot-asterisme bestaat uit Nunki samen met Epsilon Sagittarii – Kaus Australis, Zeta Sagittarii – Ascella, Delta Sagittarii – Kaus Media, lambda Sagittarii – Kaus Borealis, Gamma2 Sagittarii – Alnasl, Phi Sagittarii en Tau Sagittarii.
Nunki en Tau Sagittarii vormen het handvat van de theepot, Kaus Australis, Kaus Media, Ascella en Phi Sagittarii vormen de pot. Kaus Borealis markeert de deksel en Alnasl markeert de tuit. Op heldere, donkere nachten is de Melkweg zichtbaar die als stoom uit de theepot lijkt te komen.
Nunki maakt ook deel uit van de Kleine Melkpan, een kleiner patroon bestaande uit vijf van de acht sterren die de theepot omlijnen: Nunki – Sigma Sagittarii, Ascella – Zeta Sagittarii, Kaus Borealis – Lambda Sagittarii, Phi Sagittarii en Tau Sagittarii.
Locatie
Omdat Nunki een van de heldere sterren is die het opvallende Theepotje vormen is de ster eenvoudig te vinden. Nunki markeert de linkerbovenhoek van het asterisme.
Voor noordelijke waarnemers is de theepot in de zomermaanden laag boven de zuidelijke horizon zichtbaar. Het asterisme bevindt zich ten westen van de Schorpioen en kan worden gevonden door een denkbeeldige lijn te trekken die door het lichaam van Aquila – Arend loopt.
In de buurt van Nunki zijn verschillende opvallende bolhopen te vinden. Messier 22 heeft een schijnbare helderheid van magnitude 5,1 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 10.600 lichtjaar van de Aarde. De bolhoop ligt ongeveer 2,5° ten noordoosten van Kaus Borealis. Hij kan worden gevonden door een lijn te trekken van Tau Sagittarii door Nunki.
Een lijn in tegenovergestelde richting getrokken wijst naar de bolhoop Messier 55. Deze bolhoop heeft een schijnbare helderheid van magnitude 6,3 en is 17.600 lichtjaar van ons verwijderd.
Minder dan 1° ten noordwesten van Kaus Borealis bevindt zich de bolhoop Messier 28. Deze heeft een schijnbare helderheid van magnitude 6,8 en is ongeveer 18.200 lichtjaar van de Aarde verwijderd.
Sterrenbeeld
Nunki bevindt zich in het sterrenbeeld Boogschutter. Het sterrenbeeld wordt meestal afgebeeld als een centaur met een pijl en boog en het bevindt zich aan de zuidelijke sterrenhemel.
Zoals alle sterrenbeelden van de Dierenriemfamilie werd Sagittarius in de 2de eeuw na Christus door de Griekse-Romeinse astronoom Claudius Ptolemeus in zijn Almagest beschreven. In de Griekse mythologie wordt het geassocieerd met een centaur en met de sater Crotus van wie wordt gezegd dat hij het boogschieten heeft uitgevonden.
Sagittarius beslaat een oppervlakte van 867 vierkante graden aan de sterrenhemel en is het 15de grootste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld bevindt zich tussen de heldere Schorpioen en de zwakkere Steenbok.
Sagittarius is een van de meest opvallende zuidelijke sterrenbeelden. Met 7 sterren helderder dan magnitude 3,0 is het zelfs vanuit lichtvervuilde gebieden te vinden. de helderste ster van het sterrenbeeld, de hete blauwe reus Kaus Australis is van magnitude 1,85 en is 143 lichtjaar van ons verwijderd.
Andere opmerkelijke sterren in de Boogschutter zijn de blauwe superreus Mu Sagittarii – Polis, de blauwe reus Phi Sagittarii, het drievoudige stersysteem Zeta Sagittarii – Ascella, de rode reus Eta Sagittarii, de heldere reus Pi Sagittarii – Albaldah, de oranje subreus Lambda Sagittarii – Kaus Borealis en de oranje reuzen Delta Sagittarii – Kaus Media, Gamma2 Sagittarii – Alnasl en Tau Sagittarii.
Sagittarius bevat ook lichtsterke blauwe variabele ster V 4647 Sagittarii – de Pistoolster, de Wolf-Rayet-ster WR 104 en de variabele rode superreuzen VX Sagittarii en KW Sagittarii.
De Boogschutter is een populair doelwit onder amateurastronomen want er zijn de nodige interessante deepsky-objecten te vinden. hiertoe behoren de heldere nevels Messier 8 – de Lagunenevel, Messier 17 – de Omeganevel en Messier 20 – de Trifidnevel, de open sterrenhopen Messier 18, Messier 2 en Messier 23 en de bolvormige sterrenhopen Messier 22 en Messier 28.
In Sagittarius bevindt zich ook Sagittarius A*, het zwarte gat in het centrum van ons sterrenstelsel. Het sterrenbeeld herbergt verder o.a. de bolhopen NGC 6544 en NGC 6723, de planetaire nevels NGC 6578, NGC 6565, NGC 6818, NGC 6537 en M 1-42.
De beste tijd van het jaar om de sterren en deepsky-objecten in de Boogschutter waar te nemen is de maand augustus als het sterrenbeeld in de vroege avond hoger boven de horizon klimt. Het gehele sterrenbeeld is zichtbaar vanaf locaties ten zuiden van de 55ste breedtegraad.
De 10 helderste sterren in de Boogschutter zijn Kaus Australis (Epsilon Sgr, mag. 1,85), Nunki (Sigma Sgr, mag. 2,05), Ascella (Zeta Sgr, mag. 2,59), Kaus Media (Delta Sgr, mag. 2,70), Kaus Borealis (Lambda Sgr, mag. 2,82), Albaldah (Pi Sgr, mag. 2,89), Alnasl (Gamma² Sgr, mag. 2,98), Eta Sagittarii (mag. 3,11), Phi Sagittarii (mag. 3,17) en Tau Sagittarii (mag. 3,33).
Sigma Sagittarii – Nunki
| Spectraalklasse | B2.5 V |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 2,05 |
| Absolute helderheid (magnitude) | -2,17 |
| Afstasnd (lichtjaar – parsec) | 228 – 70 |
| Radiale snelheid (km/s) | -11,2 |
| Massa (zon=1) | 7,8 |
| Lichtsterkte (zon=1) | 3300 |
| Straal (zon=1) | 4,5 |
| Temperatuur (Kelvin) | 18.900 |
| Leeftijd (miljoen jaar) | 31,4 |
| Rotatiesnelheid (km/s) | 165 |
| Sterrenbeeld | Sagittarius – Boogschutter |
| Namen en aanduidingen | Nunki Sigma Sagittarii 34 Sagittarii HD 175191 |
Eerste publicatie: 10 augustus 2025
Bron: Wikipedia, star-facts & anderen
