Wega – Alpha Lyrae
Alpha Lyrae – Wega is een heldere witte hoofdreeksster die ongeveer 25,04 lichtjaar van de Aarde is verwijderd in de richting van het sterrenbeeld Lier – Lyra. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 0,026 en het is daarmee na Sirius, Canopus, Alpha Centauri en Arcturus de vijfde helderste ster aan de hemel. Wega is de op een na helderste ster aan de noordelijke sterrenhemel. De ster is een beetje zwakker dan Arcturus en een beeldere helderder dan Capella.
Type ster
Wega heeft de spectrale classificatie A0V en dat duidt op een witte ster op de hoofdreeks die nog steeds in zijn kern waterstof omzet naar helium. De ster heeft een massa van 2,135 zonsmassa en een straal tussen 2,362 en 2,818 keer die van de Zon. De oppervlaktetemperatuur bedraagt 966 Kelvin en de ster heeft een lichtsterkte van 40,12 keer die van de Zon. Wega is een nog relatief jonge ster met een geschatte leeftijd van ongeveer 455 miljoen jaar.
Ook al heeft Wega slechts ongeveer 1/10de van de leeftijd van de Zon, de dubbele massa betekent dat de ster slechts 1/10de van de levensduur van de Zon zal hebben. Tegenwoordig bevindt Wega zich bijna in het midden van zijn levenscyclus. Over ongeveer 500 miljoen jaar zal de ster een rode reus van het M-type worden, dan is de ster gesopt met het fuseren wan waterstof in zijn kern.
Uiteindelijk zal de heldere ster het grootste deel van zijn massa verliezen en zijn leven als een witte dwerg beëindigen.in het late stadium van de rode reus zal hij zijn gasvormige omhulsel uitstoten en een planetaire nevelvormen. De gaswolken die door de ster worden uitgestoten zullen gloeien totdat ze in de omringende ruimte verdwijnen en het dichte stellaire overblijfsel zal geleidelijk afkoelen en zwakker worden.
Wega is vermoedelijke en Delta Scuti-veranderlijke ster, waarvan de variaties in helderheid het gevolg zijn van zowel radiale als niet-radiale pulsaties van het oppervlak. Wega vertoont zowel radiale als niet-radiale pulsaties. Sommige delen van het oppervlak trekken samen terwijl andere tegelijkertijd uitzetten (niet-radiale pulsaties), en de ster trekt ook samen en zet uit door de straal te veranderen om zijn bolvorm te behouden (radiale pulsaties).
Delta Scuti-variabelen, ook bekend als dwerg-Cepheïden, worden vaak gebruikt als standaardkaarsen om afstanden vast te sterren tot open en bolvormige sterrenhopen, sterrenstelsels en het galactische centrum. Andere heldere sterren in deze klasse zijn o.a. Altair in het sterrenbeeld Arend – Aquila, Denebola en Zosma in Leo – Leeuw, Caph in Cassiopeia, Tureis in Puppis – Achtersteven, Seginus in Boötes – Ossenhoeder en Polaris Australis in Octans – Octant.
Wega voltooit iedere 12,5 uur een volledige omwenteling om zijn as. Ter vergelijking: de Zon dit er iets meer dan 25 dagen over, ook al is hij aanzienlijk kleiner. Wega draait met een uitzonderlijk hoge rotatiesnelheid – schattingen zijn in de buurt van 236,2 kilometer per seconde aan de evenaar – en als gevolg daarvan is de ster afgeplat aan de polen en uitgedijd aan de evenaar.
De hoge rotatiesnelheid geeft Wega de vorm van aan afgeplatte sferoïde. De equatoriale diameter van de ster is 19% groter dan de polaire diameter. De equatoriale uitstulping van Wega kan niet rechtstreeks worden waargenomen want we kunnen alleen de polen van de ster zien.
Als we Wega vanuit het equatoriale vlak zouden kunnen zien dan het spectrum ongeveer half zo lichtgevend zijn. Dat komt omdat de temperatuur aan de evenaar lager is dan aan de polen, dit fenomeen staat bekend als zwaartekrachtverduistering. De polen zijn heter omdat ze dichter bij het massamiddelpunt liggen, terwijl het equatoriale gebied kouder is omdat het verder verwijderd is van de kern van de ster.
De zwaartekracht aan de evenaar is ook zwakker dan aan de polen, omdat het massamiddelpunt verder weg ligt. De zwaartekracht beïnvloedt de hoeveelheid energie die de ster uitstraalt en als gevolg daarvan is er een aanzienlijk verschil in oppervlaktetemperatuur tussen de polen en de evenaar. De temperatuur aan de polen bedraagt ongeveer 10.200 Kelvin, terwijl de oppervlaktetemperatuur aan de evenaar slechts 7900 Kelvin bedraagt. Er wordt gezegd dat de polen door de zwaartekracht helderder zijn geworden, terwijl de evenaar door de zwaartekracht donkerder is geworden. Achernar, de helderste ster in het sterrenbeeld Eridanus, Altair in Aquila – Arend en Regulus in Leo – Leeuw zijn andere voorbeelden hiervan.
Een deel van Wega’s licht aan de evenaar wordt geblokkeerd door een omringende puinring. Puinschijven zijn plaatsen waar planeten en planetaire systemen ontstaan. Tot nu toe zijn er echter geen planeten rond Wega bevestigd. Zelfs als ze bestaan maalt de korte levensduur van de ster het onwaarschijnlijk dat zich daar een complexe vorm van leven zou kunnen ontwikkelen.
In 2013 ontdekte een team van astronomen van het Stewart Observatory van de universiteit van Arizona een grote asteroïdengordel in het Wega-systeem. Door de ontdekking lijkt Wega nog mee rop Fomalhaut dan eerder bekend was.
Net als Wega bevindt Fomalhaut zich op een afstand van ongeveer 25 lichtjaar. Het is een hoofdreeksster van spectraaltype A, iets kleiner dan Wega, met een massa van 1,92 zonsmassa en een straal van 1,8 keer die van de Zon. Fomalhaut heeft een geschatte leeftijd van 440 miljoen jaar. Ooit werd aangenomen dat zowel Fomalhaut als Wega lid waren van de Castor Groep van bewegende sterren, een omstreden stellaire associatie waartoe ook Castor in Tweelingen – Gemini, Alderamin in Cepheus en Zubenalgenubi in Libra – Weegschaal behoorde.
Beide sterren hebben warme binnengordels en koele, met kometen gevulde buitengordels die lijken op de asteroïde en Kuipergordels in het zonnestelsel. De puinschijf van Fomalhaut werd in 2023 in beeld gebracht door de Webb Space Telescope. De grote opening tussen de puingordels geeft aan dat beide sterren meerdere planeten herbergen, alhoewel die nog niet zijn gevonden. De temperatuur van de binnenste gordel rond Wega bedraagt ongeveer 150 Kelvin. De buitenste gordel heeft een temperatuur van ongeveer 460 Kelvin.
Op zoek naar planeten
In 1997 ontdekten astronomen met behulp van de James Clerk Maxwell Telescope een helder centraal gebied ongeveer 9 oogseconden ten noorden van Wega. Het gebied verscheen als een onregelmatigheid in de stofschijf van de ster. Astronomen hebben de hypothese aangenomen dat dit de aanwezigheid van een planeet betekent. In 2005 hebben ze de omvang van de hypothetische planeet bepaald op 5 – 10 keer de massa van Jupiter.
Twee jaar later onthulden waarnemingen met de Plateau de Bure Interferometer echter een gladde en symmetrische puinschijf, zonder enig bewijs van de eerder gerapporteerde onregelmatigheden. Waarnemingen met de Herschel Space Telescope in 2012 bevestigden de gladde structuur van de schijf. Hoewel er geen bewijs is voor een massieve planeet, kunnen er nog steeds kleinere planeten rond Wega draaien, op een kleinere afstand, waar ze moeilijker te detecteren zijn.
Een onderzoek uit 2021 rapporteerde de detectie van een kandidaat Jupiter met een omlooptijd van 2,43 dagen. Deze onderzoekers analyseerden meer dan 1500 spectra van Wega, die gedurende tien jaar nodig waren om periodieke radiale snelheidsvariaties te vinden, en ontdekten een kandidaat-radiaal snelheidssignaal. Als de planeet bestaat dan heeft deze een minimale massa van ongeveer 20 keer die van de Aarde. De onderzoekers ontdekten een ander kandidaatsignaal dat zou kunnen duiden op de aanwezigheid van een planeet met de massa van Saturnus en een omlooptijd van ongeveer 200 dagen.
Wetenswaardigheden
Samen met Deneb en Cygnus – Zwaan en Altair in Aquila – Arend, vormt Wega de Zomerdriehoek. Dit is een van de helderste en grootste asterismes aan de nachtelijke hemel. De drie sterren domineren de avondhemel tijdens de zomer op het noordelijk halfrond. Ze zijn gemakkelijk te herkennen. Wega is zichtbaar naast een zwak parallellogram dat de hemelse Lier (Harp) omlijnt. Deneb markeert de top van het Noorderkruis en Altair wordt geflankeerd door twee andere relatief heldere sterren, Tarazed en Alshain. Voor noordelijke waarnemers verschijnt de Zomerdriehoek tijdens de zomermaanden hoog boven hun hoofd.
de nabijheid en helderheid van Wega hebben ervoor gezorgd dat de ster veelvuldig wordt bestudeerd. Wega was een van de eerste sterren waarvan de afstand werd gemeten met behulp van de parallaxmethode en de eerste ster buiten ons zonnestelsel die werd gefotografeerd. Het was ook de eerste ster waarvan het spectrum werd gemeten.
Wega werd voor het eerst gefotografeerd met behulp van een 15 inch refractortelescoop en het daguerreotype proces. Dit was op 17 juli 1850 door William Bond en John Adams Whipple van het Harvard College Observatory. Het spectrum van de ster werd voor het eerst in beeld gebracht in augustus 1872 door Henry Draper. Hij was de eerste die de absorptielijnen in het spectrum van de ster onthulde.
De Duits-Russische astronoom Friedrich Georg Wilhelm von Struve was de eerste die de parallax van Wega bepaalde. Hij berekende een waarde van 0,125 boogseconden maar herzag deze later waardoor de oorspronkelijke schatting bijna werd verdubbeld. Dit nadat de Duitse astronoom Friedrich Bessel twijfels had geuit over de gegevens. Het oorspronkelijke resultaat van Struve lag dichter bij het momenteel geaccepteerde getal van 0,129 boogseconden, dat werd bepaald door de Hipparcos-satelliet. Als gevolg van de herziening van Struve was het echter Bessel die werd gecrediteerd voor het publiceren van de eerste stellaire parallax (o,314 voor 61 Cygni. Deze ster draagt de bijnaam Ster van Bessel).
Wega wordt gebruikt als nulpunt voor de kleurindex, de numerieke uitdrukking die de kleur van een astronomisch object bepaalt. Sterren die heter en blauwer zijn dan Wega hebben een kleinere kleurindex, terwijl sterren die roder en koeler zijn een grotere kleurindex hebben. De U-B en B-V-kleurindex van Wega is vastgesteld op 0,00.
De helderheid van Wega wordt, met kleine aanpassingen, nog steeds gebruikt om de magnitude nul ye definiëren voor de zichtbare en nabij-infrarode delen van het spectrum. Het nulpunt werd oorspronkelijk vastgesteld door Polaris een magnitude van 2,00 toe te kennen, maar toen astronomen eenmaal ontdekten dat Polaris variabel was, kozen ze voor Wega als referentiester. Dit is de reden waarom de Zon, de vier andere sterren die helderder zijn dan Wega – Sirius, Canopus, Alpha Centauri en Arcturus en de planeten Venus, Mars en Jupiter een negatieve magnitude hebben.
Vanaf de Aarde wordt Wega gezien vanuit de richting van een van de polen. Om deze reden is de verwachte rotatiesnelheid veel lager (iets meer dan 20 km/sec) dan de recentere metingen aangeven. De ster is in feite een zeer snelle draaier, die ronddraait met ongeveer 90% van zijn opbreeksnelheid, met schattingen van zijn rotatiesnelheid tot wel 236,2 km/s aan de evenaar.
Een waarnemer op een hypothetische planeet die in een baan om Wega draait, zou de Zon zien als en ster met een helderheid van magnitude 4,3 in de richting van het sterrenbeeld Columba – Duif.
De variabiliteit van Wega werd in de jaren ’30 van de vorige eeuw ontdekt, toen fotometrische metingen veranderingen in de helderheid aan het licht brachten in de orde van ± 0,03 magnitude. Metingen in 1981 wezen op pulsaties met lage amplitude die kenmerkend zijn voor een ster van het Delta Scuti-type.
In 1979 onthulden waarnemingen met een röntgentelescoop dat Wega röntgenstraling uitzendt. Destijds was Wega de enige hoofdreeksster, buiten de Zon, waarvan bekend was dat hij een röntgenbron was.
In 1983 ontdekte de IRAS (Infrared Astronomical Satellite) een overmaat aan infraroodstraling afkomstig van Wega. Dit duidde op de aanwezigheid van een circumstellaire stofschijf. Wega was de eerste ster waarvan bekend was dat hij er een had. De schijf strekt zich uit over honderden astronomische eenheden. Hoge-resolutiebeelden van het stof werden in 2005 gemaakt door de Spitzer Space Telescope van de NASA. Waarnemingen in 2001 met de Palomar Testbed Interferometer, in 2006 met de CHARA Array en in 2011 met de Infrared Optical Telescope Array toonden het bewijs voor een binnenste stofband rond de ster.
Wega was ook de eerste ster van spectraalklasse A (die chemisch gezien niet Ap is) waarvan bekend is dat de ster een magneetveld heeft. In 2015 werd het de eerste normale A-ster waarvan bekend is dat er stervlekken op het oppervlak voorkomen.
Wega heeft een ongewoon lage metalliciteit en waarnemingen suggereren dat het een zwakke Lambda Boötis-ster is, een chemisch bijzondere ster met een zeer lage hoeveelheid ijzer in de oppervlaktelagen. Er is geen duidelijke verklaring voor het bestaan van zulke sterren.
De eigenbeweging van Wega brengt de ster langzaam richting de Aarde. De ster zal over ongeveer 264.000 jaar zijn dichtste nadering tot de Zon bereiken. Wega zal dan tot op 13,2 lichtjaar van de Zon komen. Omstreeks 210.000 na Christus zal Wega de plaats van Sirius overnemen als de helderste ster aan de hemel. De ster zal op een afstand van 17,2 lichtjaar komen en schijnen met een helderheid van magnitude -0,81.
Wega is een van de 58 heldere sterren die een speciale status hebben gekregen op het gebied van hemelnavigatie. Navigatiesterren behoren tot de helderste en meest herkenbare sterren aan de hemel. Ook Polaris, Deneb en Altair behoren tot deze groep.
Ooit was Wega onze poolster – de dichtstbijzijnde zichtbare ster bij de noordelijke hemelpool. Dat was omstreeks 12.000 voor Christus. Omstreeks 13.700 na Christus zal dat opnieuw het geval zijn want dan brengt de precessie van de equinoxen de ster tot binnen 5° van het ware noorden. Het was en zal de helderste poolster van de Aarde zijn. Polaris -Alpha Ursae Minoris, de huidige Poolster is slechts de 48ste helderste ster aan de hemel.
Wega wordt geassocieerd met de Lyriden, een meteorenzwerm die jaarlijks tussen 16 en 21 april zichtbaar is. De zwerm piekt rond 22 april. De radiant van de Lyriden bevindt zich nabij Wega en de meteoren lijken dan allemaal uit de richting van Wega te komen, maar dit is slechts toeval. De echte bron van de Lyriden is de langperiodieke komeet C/1861 G1 Thatcher. De stofdeeltjes die de komeet achterlaat en in de atmosfeer van de Aarde verbranden bevinden zich op een hoogte van slechts 100 kilometer.
In de middeleeuwse astrologie werd Wega beschouwd als een van de 15 Beheniaanse sterren. Men geloofde dat deze sterren een bron van astrologische kracht waren voor een of meer planeten en dat ze nuttig werden geacht voor magische toepassingen. Wega werd geassocieerd met Mercurius en Venus en gekoppeld aan bonenkruid en chrysoliet. Astrologen geloofden dat het artistieke talent, aspiraties voor status en invloed, groot succes, verfijning en een neiging tot losbandigheid opleverde.
Zoals de meeste uitzonderlijk heldere sterren is Wega gebruikt of wordt er in talloze fictiewerken naar verwezen. De bekendste vermeldingen zijn onder meer Foundation van Isaac Asimov, Have a Space Suit – Will Travel van Robert A. Heinlein, Contact van Carl Sagan, Hyperion van Dan Simmons en Diaspora van Greg Egan.
Naamgeving
De naam Wega komt van het Arabische wāqi‘, wat “vallen” of “laden” betekent. Het is ontleend aan de uitdrukking an-nasr al-wāqi‘, wat de “duikende arend” of de “vallende arend” betekent. De naam werd op 30 juni 2016 officieel goedgekeurd voor Alpha Lyrae door de Working Group on Starnames (WGSN) van de Internationale Astronomische Unie.
De Arabische naam van de ster verscheen in de stercatalogus van de Egyptische astronoom Mohammed Al Achsasi Al Mouakket, geschreven rond 1650, en werd later in het Latijn vertaald als Vultur Cadens, wat “de vallende arend (of gier)” betekent. Het sterrenbeeld Lier – Lier werd door de oude Egyptenaren afgebeeld als een gier en werd in het oude India ook weergegeven als een gier of arend.
In de westerse wereld verscheen de naam in de Alfonsijnse Tabellen, opgesteld in het Spanje van de 13de eeuw. Middeleeuwse astrolabia (inclinometers die worden gebruikt om de hoogte van sterren boven de horizon te meten) in Europa beeldden de ster ad als een vogel en noemden hem Wega of Alcava.
De Chinese naam voor Wega is “De eerste ster va het Wevende Meisje” (織女一). De naam verwijst naar het asterisme dat bekend staat als het Wevende Meisje en dat gevormd wordt door Wega, Epsilon Lyrae en Zeta1 Lyrae.
In de Chinese overlevering worden Wega en Altair geassocieerd met de mythe van Qixi (Qi betekent “zeven” en Xi betekent “nacht”) en het Qixi-festival. Dit festival wordt traditioneel gehouden op de zevende dag van de zevende maand van de Chinese maankalender om de jaarlijkse bijeenkomst van Niulang (de koeherder, vertegenwoordigt door Altair) en Zhinu (het weversmeisje, vertegenwoordigt door Wega) te vieren. In het verhaal worden de twee geliefden gescheiden door een grote rivier, de Melkweg, en kunnen ze elkaar slechts één keer per jaar ontmoeten, wanneer de eksters een brug bouwen over de hemelse rivier zodat de geliefden weer even samen kunnen zijn.
De legende is meer dan 2600 aar oud en inspireerde ook het Tanabata-festival in Japan en het Chilseok-festival in Korea. Het Tanabata-festival voert de ontmoeting van Oriheme (Wega) en Hikiboshi (Altair), terwijl het Chilseok-festival wordt geassocieerd met het volksverhaal over Jiknyeo (het weversmeisje) en Gyeonwu (de koeherder).
Voor de oude Grieksen symboliseerde Wega het handvat van de harp van Orpheus, terwijl de Romeinen het begin van de herfst baseerden op het uur waarop de ster onder de horizon verdween. De Assyriërs noemden de ster “Dayan-same”, wat “de rechter van de hemel” betekent, en de Akkadiërs kenden de ster als “Tir-anna”, of “het leven van de hemel”.
In de oude Babylonische cultuur was Wega mogelijk een van de sterren die bekend stonden als “Dilgan”, oftewel “de boodschapper van licht”. In de Hindoeïstische mythologie staat de ster bekend als Abhijit, wat “de zegevierende” of “de onverslaanbare” betekent. In de Mahabharaya zegt Krishna dat hij werd geboren onder deze nakshatra (maanhuis geassocieerd met de ster).
In Noord-Polynesië stond Wega bekend als whetu o te tau, wat “de jaarster” betekent. Ooit markeerde de ster et begin van het nieuwe jaar, voordat de functie werd toegewezen aan de Pleiaden.
In et noordwesten van Victoria in Australië noemden de Boorong-mensen Wega Neilloan, of “de vliegende lening” verwijzend naar de op de grond levende Australische thermometervogel. De jaarlijkse Lyriden vertegenwoordigden het krabben van de thermometervogel tijdens het nestbouwseizoen.
Locatie aan de sterrenhemel
Wega is relatief gemakkelijk te vinden omdat de ster de noordwestelijke hoekpunt van de Zomerdriehoek markeert, een helder en groot asterisme dat de avondhemel tijdens de zomer op het noordelijk halfrond domineert. De andere twee sterren die het asterisme vormen zijn Deneb, de helderste ster in Zwaan – Cygnus en Altair, de helderste ster in Aquila – Arend.
Wega maakt deel uit van het herkenbare sterrenbeeld Lier – Lyra. De ster bevindt zich naast een klein parallellogram gevormd door Sheliak, Sulafat, Delta en Zeta Lyrae. Dit parallellogram ligt tussen Wega en Albireo bij de snavel van de Zwaan. Sheliak en Sulafat (Beta en Gamma Lyrae) kunnen worden gebruikt om de Messier 57 – de Ringnevel te vinden. Dit is een planetaire nevel in Lyra.
Wega is circumpolair en kan vanaf locaties boven de 51ste breedtegraad het hele jaar door worden gezien. Vanuit mid-noordelijke locaties is de ster tijdens de zomer op het noordelijk halfrond gedurende de avonduren nabij het zenit te vinden. Waarnemers op mid-zuidelijke breedtegraden zien de ster laag boven de noordelijke horizon tijdens de winter op het zuidelijk halfrond.
Sterrenbeeld
Wega bevindt zich in het sterrenbeeld Lyra – Lier. Dit is een relatief klein sterrenbeeld, ingeklemd tussen de veel grotere Zwaan – Cygnus en Hercules. Wega valt in dit deel van de hemel op als de helderste van de sterren die het kenmerkende liervormige asterisme van het sterrenbeeld vormen. Sulafat, de op een na helderste ster van de Lier is aanzienlijk zwakker. Sulafat heeft een visuele helderheid van magnitude 3,26.
In de Griekse mythologie vertegenwoordigt Lyra de lier van de mythische Griekse dichter en muzikant Orpheus. Het sterrenbeeld is een populair doel voor telescoopbezitters omdat het, ondanks zijn grootte, verschillende interessante sterren en deepsky-objecten bevat. Opmerkelijke sterren in het sterrenbeeld zijn o.a. de variabele sterren Beta Lyrae, R Lyrae en RR Lyrae, de visuele dubbelster Delta Lyrae en het meervoudige stersysteem Epsilon Lyrae, in de volksmond beter bekend als de Dubbele.
Interessante deepsky-objecten in Lyra zijn o.a. de planetaire nevel Messier 57 – de Ringnevel, de heldere bolvormige sterrenhoop Messier 56, de open sterrenhoop NGC 6791 en de op elkaar inwerkende sterrenstelsels die als drietal worden aangeduid met NGC 6745.
De beste tijd van het jaar om de sterren en deepsky-objecten in Lyra – Lier te bekijken is tijdens de maand augustus wanneer het sterrenbeeld voor noordelijke waarnemers ’s avonds hoog boven je hoofd staat. Het hele sterrenbeeld is zichtbaar vanaf locaties ten noorden van de -40ste breedtegraad.
De 10 helderste sterren in de Lier zijn Wega (Alpha Lyrae, mag. 0,026), Sulafat (Gamma Lyrae, mag. 3,26), Sheliak (Beta Lyrae A, mag. 3,52), R Lyrae (mag. 4,00), Delta2 Lyrae (mag. 4,22), Kappa Lyrae (mag. 4,35), Zeta1 Lyrae (mag. 4,34), Theta Lyrae (mag. 4,35), Aladfar (Eta Lyrae, mag. 4,40), en Epsilon2 Lyrae A (mag. 4,59).
Alpha Lyrae – Wega
| Spectraalklasse | A0Va |
| Variabele ster | Delta Scuti |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 0,026 |
| Absolute helderheid (magnitude) | 0,582 |
| Afstand (lichtjaar – parsec) | 25,04 – 7,68 |
| Radiale snelheid (km/sec) | -20,60 |
| Lichtsterkte (zon) | 40,12 |
| Straal (zon) | 2,36 – 2,82 |
| Temperatuur (Kelvin) | 9600 |
| Leeftijd (miljoen jaar) | 455 |
| Rotatiesnelheid (km/sec) | 20,48 |
| Sterrenbeeld | Lier – Lyra |
| Namen en aanduidingen | Alpha Lyrae Wega 3 Lyrae HD 172167 |
Eerste publicatie: 27 augustus 2025
Bron: Wikipedia, star-facts, Earthsky, Sky & Telescope & anderen
