Zubeneschamali – Bèta Librae

Bèta Librae – Zubeneschamali – is een blauwwitte hoofdreeksster in het sterrenbeeld Libra – Weegschaal. De ster heeft een schijnbare helderheid van magnitude 2,61 en het is daarmee de helderste ster in het sterrenbeeld. Zubeneschamali is ongeveer 185 lichtjaar van de Aarde verwijderd.

Type ster

Bèta Librae is een hete blauwe waterstof fuserende hoofdreeksster van spectraalklasse B8 V. de ster heeft een massa van 3,5 zonsmassa en een straal van 4,9 keer die van de Zon.  De straal van de ster is afgeleid van de hoekdiameter van 0,802 milliboogseconden. De effectieve temperatuur van de ster bedraagt 12.300 Kelvin en daarmee heeft Bèta Librae een lichtsterkte van 130 keer die van de Zon.

De ster draait, met een geprojecteerde snelheid van 250 km/s, erg snel om zijn as. De leeftijd van de ster wordt geschat op slechts 80 miljoen jaar.

Zubeneschamali is vermoedelijk een veranderlijke ster die helderheidsvariaties vertoont met een amplitude van magnitude 0,3. Men vermoedt dat de helderheidsvariaties worden veroorzaakt door de aanwezigheid van een begeleider. Dit begeleide ris echter nog nooit waargenomen en om die reden wordt Bèta Librae niet als een dubbelster geclassificeerd.

Wetenswaardigheden

Zubeneschamali heft een visuele helderheid van magnitude 2,61 en is in helderheid de 102^de ster aan de nachtelijke sterrenhemel. D ester is slechts iets minder helder dan Arneb in het sterrenbeeld Lepus – Haas, Delta Centauri in Centaurus, Gienah in Corvus – Raaf en Ascella in Sagittarius – Boogschutter. De ster is ietsje helderder dan Unukalhai in Serpens – Slang, Sheratan in Aries – Ram, Zubenelgenubi in Weegschaal – Libra en Phact in Columba – Duif.

Vroeger was Zubeneschamali vermoedelijk heel helderder. De Griekse astronoom Erasthostenes, die leefde van 276 voor Christus tot 195 voor Christus, merkte op dat de ster helderder was dan Antares en alle andere sterren in Schorpioen – Scorpius en de Klauwen (in die tijd vertegenwoordigde Libra de klauwen van de Schorpioen). Claudius Ptolemeus (100 – 170 na Christus) schreef dat Zubeleschamali en Antares even helder waren. Het is onduidelijk of Zubeneschamali in die tijd echt helderder was of dat Antares zwakker was en later verhelderde. Tegenwoordig is Antares een volle magnitude helderder dan Zubeneschamali.

Naamgeving

De naam Zubenelschamali komt af van het Arabische al-zubānā al-šamāliyy, wat “de noordelijke klauw” betekent. De naam werd ook gespeld als Zuben Eschamali, Zubenelschemali, Zubenesch, Zuben el Chamali en Zubenelg. In de vroege Griekse astronomen representeerden de sterren van Libra de Chelae, de klauwen van de Schorpioen en de naam van de ster verwijst naar de positie in de Schorpioen. De zuidelijke klauw van de Schorpioen werd gemarkeerd door Zubenelgenubi, de op een na helderste ster in Libra.

Op 21 augustus 2016 werd de naam Zubenelschamali officieel toegekend aan Bèta Librae. Dit gebeurde door de Working Group on Star Names van de Internationale Astronomische Unie.

Bèta Libre was vroeger ook bekend als Kiffa Borealis en die naam stamt af van het Arabische al-kiffah aš-šamāliyy, wat de pan van de weegschaal betekent en borealis wat Latijn is voor noordelijk. De naam werd naar het Latijn vertaald als Lanx Borealis of Lanx Septentrionalis. Septentrionalis is een ander woord door “noordelijk”. De Italiaanse astronoom Ricciolo noemde de ster “Vazneschemali, het “noordelijke gewicht”.

In de Chinese astronomie was Bèta Librae bekend als 氐宿四 (Dī Xiù sì), De Vierde Ster van Wortel. Het Chinese Wortel-asterisme bestond uit Zubeneschamali, Alpha2 Librae – Zubenelgenubi, Iota1 Librae en Zubenelhakrabi – Gamma Librae. Het asterisme is een van de oostelijke huizen van de Azuren Draak en het stelt de borst van de draak voor.

Locatie

Samen met zijn buur Zubenelgenubi is Zubenelschamali relatief eenvoudig te vinden. het zijn de helderste sterren naast de klauwen van de Schorpioen, bestaande uit de sterren Acrab, Dschubba en Fang. De twee helderste sterren van de Weegschaal lijken op de verlengde klauwen van de Schorpioen.

Bèta Librae bevindt zich dicht bij de hemelequator en is overal ter wereld tijdens minstens een gedeelte van het jaar zichtbaar. De maand juni is de beste tijd om de ster waar te nemen.

Bèta Librae kan gebruikt worden om het elliptische sterrenstelsel NGC 5812 op te zoeken. Dit sterrenstelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 11,2 en bevindt zich halverwege de lijn van Bèta Librae naar Mu Virginis.

Sterrenbeeld

Zubeneschamali bevindt zich I het sterrenbeeld Libra – Weegschaal. Dit is een van de 48 klassieke sterrenbeelden die in de 2^de eeuw na Christus door de Grieks-Romeinse astronoom Ptolemeus in de Almagest werden beschreven. Weegschaal beslaat een oppervlakte van 538 vierkante graden aan de sterrenhemel en is daarmee in grootte het 29^ste sterrenbeeld.

Met slechts twee sterren helderder dan magnitude 3,0 is de Weegschaal geen opvallend sterrenbeeld. De twee helderste sterren – Alpha en Bèta Librae – markeren de balk van de hemelse weegschaal terwijl de zwakkere Gamma Librae – Zubenelhakrabi en Sigma Librae – Brachium de weegpannen markeren.

Libra kent wel verschillende opmerkelijke sterren. Dit zijn o.a. het meervoudige stersysteem Iota¹ Librae, de Algol-veranderlijke ster Delta Librae, Methusalah – HD 140283 – een van de oudste sterren die we kennen en Gliese 581. Deze laatste is een rode dwerg op een afstand van 20,56 lichtjaar die minstens drie planeten heeft waaronder Gliese 581c, de eerste aardachtige planeet in de bewoonbare zone van een ster.

Deepsky objecten in Weegschaal zijn o.a. de heldere en grote bolhoop NGC 5897 en de balkspiraalstelsels NGC 5885 en NGC 5792.

De beste tijd om de sterren en deepsky objecten in Weegschaal waar te nemen is de maand juni als het sterrenbeeld ’s avonds hoger boven de horizon komt. Het gehele sterrenbeeld is zichtbaar tussen 65° en -90°.

De 10 helderste sterren in Weegschaal zijn Zubeneschamali (Beta Lib, mag. 2,61), Zubenelgenubi (Alpha Lib, mag. 2,74), Brachium (Sigma Lib, mag. 3,29), Upsilon Librae (mag. 3,63), Tau Librae (mag. 3,68), Zubenelhakrabi (Gamma Lib, mag. 3,91), Theta Librae (mag. 4,14), 16 Librae (mag. 4,49), Iota¹ Librae (mag. 4,54), and 37 Librae (mag. 4,61).

Bèta Librae – Zubeneschamali

Eerste publicatie: 18 juni 2025