Messier 3

Messier 3 is een bolhoop op een afstand van ongeveer 33.900 lichtjaar in de richting van het sterrenbeeld Canes Venatici – Jachthonden. Het is een van de helderste en grootste bolhopen aan de sterrenhemel. Messier 3 heeft een schijnbare helderheid van magnitude 6,2. In de New General Catalogue heeft de bolhoop de aanduiding NGC 5272.

Naast Messier 13 is Messier 3 een van de populairste doelwitten onder amateurastronomen en een van de best bestudeerde van alle bekende bolhopen. Messier 3 heeft een absolute helderheid van magnitude -3,0 en een lichtsterkte van ongeveer 300.000 keer die van de Zon. De bolhoop nadert ons met een snelheid van 147,6 km/s.

Messier 3 bevat ongeveer een half miljoen sterren. De helderste sterren hebben een helderheid van magnitude 12,7 en de gemiddelde helderheid van de 25 helderste sterren is magnitude 14,2. De gemiddelde spectraalklasse van de sterren in Messier3 is F2. De massa van de bolhoop bedraagt ongeveer 450.000 zonsmassa.

Met een visuele helderheid van magnitude 6,2 is Messier 3, zelfs onder goede waarneemomstandigheden, lastig (maar niet onmogelijk) te zien zonder verrekijker. In een middelgrote telescoop is de structuur van de bolhoop goed zichtbaar. Een 10-cm telescoop toont de heldere kern zonder individuele sterren. Een 15-cm telescoop zal enkel van de buitenste sterren zichtbaar maken. Pas in een 20-cm telescoop zijn de buitenste sterren zichtbaar maar zal het heldere kerngebied niet oplossen. De centrale kern van Messier 3 kan alleen worden onderscheiden in telescopen met een opening van 30 cm of groter.

Messier 3 is te vinden halverwege de heldere ster Arcturus in het sterrenbeeld Ossenhoeder – Boötes en Cor Caroli in Canes Venatici – Jachthonden, nabij de grens tussen de beide sterrenbeelden. De beste tijd van het jaar om de bolhoop vanuit Nederland te bekijken is gedurende de maanden maart, april en mei.

De bolhoop werd op 3 mei 1764 gevonden door Charles Messier. Het was het 75^ste deepsky-object dat ooit werd waargenomen op het moment van ontdekking en het eerste object in de Messiercatalogus dat door Messier zelf werd ontdekt. Hij schreef er het volgende over:

“Op 3 mei 1764, toen ik werkte aan een catalogus van nevels, ontdekte ik er een tussen Boötes en een van de Jachthonden van Hevelius, de zuiderling van de twee, precies tussen de staart en de poten van deze Hond, volgens de kaarten van Flamsteed. Ik heb die nevel op de meridiaan waargenomen en ik heb hem vergeleken met Mu Boötis; zijn rechte klimming is gevonden als 202d 51’ 19” en zijn declinatie als 29d 32’ 57” noord. Die nevel heb ik onderzocht met een Gregoriaanse telescoop met een brandpuntsafstand van 30 pouces (inch), die 104 keer vergroot, bevat geen enkele ster, het centrum is helder en het licht verdwijnt door vervaging (naar buiten); hij is rond en zou een diameter van 3 boogminuten kunnen hebben. Je kunt het zien aan een goede hemel met een gewone (niet-achromatische) refractor van één voet.”

In 1874 was William Herschel de eerste die Messier 2 in afzonderlijke sterren oploste en als een bolhoop herkende. Hij nam Messier 3 waar met een 20 voets reflector en beschreef het als “een van de bolhopen; erg helder en mooi. De compressie van de sterren begint vrij plotseling toe te nemen vanaf de buitenkant op 3/4^de van de straal en gaat geleidelijk door tot aan het centrum, waarbij de diameter de buitenkant inneemt en de helft van het veld van het glas 171 keer vergroot, wat 4’30” oplevert.”

In 1832 observeerde John Herschel de bolhoop en schreef het volgende: “Een zeer mooi object, diam = 10s.0 tijd in RA. Niet minder dan 1000 sterren van 11 m en kleiner. Ze lopen in het centrum in een vlam en vormen als het ware stralende lijnen en puntige projecties van de massa, met veel achterblijvers.”

Messier 3 is een van de ongeveer 250 bekende bolhopen in ons Melkwegstelsel. De bolhoop bevindt zich op een afstand van 38.800 lichtjaar van het galactische centrum en 31.600 lichtjaar boven het vlak van de Melkweg, in de halo van het sterrenstelsel. Vanaf de aarde gezien ligt de bolhoop in de richting van de intergalactische ruimte, tegenover het galactische centrum.

De dichte kern van Messier 3 heeft een diameter van 1,1’, wat overeenkomt met 11 lichtjaar, terwijl de hele bolhoop een diameter van ongeveer 180 lichtjaar heeft. Dit komt dan weer overeen met een schijnbare diameter van 18 boogminuten.

Messier 3 is vermoedelijk tussen de 8 en 11,4 miljard jaar oud. De bolhoop bevat voornamelijk oude, rode sterren. De bolhoop herbergt ook een ongewoon groot aantal veranderlijke sterren.

De eerste variabele ster in de bolhoop werd in 1889 ontdekt door de Amerikaanse astronoom Edward Charles Pickering. De Amerikaanse astronoom Solon Irving Bailey identificeerde de volgde 87 in 1895 en nog eens 138 in 1913.

Er worden tot op de dag van vandaag nog steeds nieuwe veranderlijke sterren in de bolhoop gevonden. Momenteel zijn er in Messier 3 274 bekende variabele sterren geïdentificeerd, wat meer is dan in welke andere bekende bolhoop dan ook. Hiervan zijn minstens 170 sterren RR Lyrae-variabele sterren.

Messier 3 bevat ook een relatief groot aantal “blue stragglers”, blauwe hoofdreekssterren di er jong uitzien en blauwer en helderder zijn dan andere sterren in de bolhoop. Men denkt nu dat deze sterren ontstaan als gevolg van stellaire interacties.

Messier 3 is het prototype voor de Oosterhoff type I-bolhopen. Dat wil zeggen een bolvormige sterrenhoop die (relatief gesproken) rijk is aan metalen, of een sterrenhoop met een grote hoeveelheid andere elementen dan waterstof en helium vergeleken met andere bolvormige sterrenhopen.

Messier 3 – data

Locatie

Eerste publicatie: 29 december 2024

• Bluesky
• Facebook
• Threads
• X
• Mastodon
• Mail