De meteorenzwerm der Tauriden in 2023
Tussen ongeveer 10 september en 20 november kun je meteoren van de Zuidelijke Tauriden verwachten. De Noordelijke Tauriden komen uit een nabijgelegen maar iets andere stroom. Die zijn actief tussen ongeveer 20 oktober en 10 december. Beide meteorenzwermen produceren ongeveer 5 meteoren per uur en sommige daarvan zijn vuurballen.
Oktober tot begin November: de Zuidelijke en Noordelijke Tauriden
Voorspeld maximum: Het voorspelde maximum voor de Zuidelijke Tauriden is 6 november om 1:47 uur Nederlandse tijd. Het voorspelde maximum voor de Noordelijke Tauriden is op 13 november om 1:21 uur Nederlandse tijd. Zowel de Zuidelijke als de Noordelijke Tauriden hebben geen duidelijk maximum. Ze zijn in oktober en november zichtbaar en dan in het bijzonder van eind oktober tot begin november als ze elkaar overlappen.
Wanneer kijken: omstreeks middernacht en dan waarschijnlijk van eind oktober tot begin November.
Periode van de meteorenzwerm: De Zuidelijke Tauriden zijn actief tussen ongeveer 23 september en 12 november. De Noordelijke Tauriden zijn actief tussen ongeveer 13 oktober en 2 december.
Radiant: komt vroeg in de avond op en staat omstreeks middernacht op zijn hoogste punt.
Meest nabije maanfase: in 2023 is het op 5 november Laatste Kwartier. Nieuwe Maan is op 13 november. Dus dichtbij de eerste voorspelde piek kan de afnemende maansikkel na middernacht en vóór zonsopkomst de meteoren hinderen. De tweede voorspelde piek ligt echter rond Nieuwe Maan, dus je kunt genieten van het kijken naar meteoren aan een maanloze hemel.
Verwachte aantal meteoren tijdens het maximum, onder ideale omstandigheden: onder een donkere hemel zonder storende Maan produceren zowel de Zuidelijke als de Noordelijke Tauriden ongeveer 5 meteoren per uur (10 als ze elkaar overlappen).
Opmerking: Tauriden hebben de neiging langzaam te bewegen maar soms erg helder te zijn. De meteorenzwermen produceren soms vuurballen die in 2022 voor het laatst cyclisch opdoken. De periodiciteit bedraagt ongeveer 7 jaar.
De moederkomeet van de Noordelijke Tauriden
Het object dat verantwoordelijk is voor de Noordelijke Tauriden is vermoedelijk een asteroïde. En die asteroïde is weer gekoppeld aan een komeet.
Die asteroïde heeft de naam 2004 TG10. De asteroïde werd door het Spacewatch-programma op 8 oktober 2004 gevonden. De baan van de asteroïde komt nauw overeen met die van de periodieke komeet 2P/Encke. Astronomen vermoeden dat de asteroïde ooit deel uitmaakte van een veel groter object dat het Encke Complex wordt genoemd.
De meest algemeen geaccepteerde theorie is dat een groter object ongeveer 20.000 jaar geleden in stukken is gebroken. Hieruit ontstond komeet Encke en verschillende asteroïden en meteorenzwermen. Astronomen noemen deze resulterende groep objecten naar het prominentste lid van de groep: komeet Encke. Vandaar de naam: Encke Complex.
Een recent onderzoek duidt erop dat de asteroïde 2004 TG10 slechts 1 van de 10 gerelateerde asteroïden is die verantwoordelijk zijn voor deze meteorenzwerm. Als dat inderdaad zo is dan is er geen enkele asteroïde die het materiaal produceert voor de Noordelijke Tauriden.
Hoe wordt zo’n mysterie opgelost? Tijd en teamwerk. Speciale nachtelijke videocamera’s registreren binnenkomende meteoren en computers berekenen vrijwel onmiddellijk de baan. Astronomen vergelijken deze banen met die van bekende objecten, zoals kometen en asteroïden. Een directe match is onwaarschijnlijk omdat elk stukje materiaal dat – misschien wel honderden jaren geleden – door een komeet of asteroïde is uitgestoten, is blootgesteld aan de straling van de Zon en verstoringen door planeten waardoor zijn baan om de Zon veranderd. Zijn uiteindelijke baan, vlak voordat hij onze atmosfeer binnendringt is dus waarschijnlijk anders dan de baan waaruit hij afkomstig is. Astronomen die gespecialiseerd zijn in hemelmechanica zullen degenen zijn die ons de oplossing bieden.
Camera’s en computers zullen ons waarschijnlijk een beter beeld geven en een grondiger begrip geven van de meteorenzwerm der Noordelijke Tauriden.
De moederkomeet van de Zuidelijke Tauriden
Het materiaal dat we zien als de meteoren van de Zuidelijke Tauriden is afkomstig van komeet Encke. Officieel heet deze komeet 2P/Encke. De komeet werd vier keer ontdekt alvorens hij zijn naam kreeg.
De Franse kometenjager Pierre Mechain ontdekte de komeet op 17 januari 1786. Hij nam de komeet slechts 3 dagen waar en berekende geen baan. De volgende was Caroline Herschel uit Engeland die de komeet 10 jaar later op 7 november 1795 vond. Ze volgde de komeet gedurende 23 dagen maar berekende geen nauwkeurige baan. Tien jaar later pikte de Franse astronoom Jean-Louis Pons, de grootste visuele kometenjager aller tijden, de komeet op, op 20 oktober 1805. Binnen enkele uren na de ontdekking van Pons pikten Hofrath Huth uit Duitsland en Bovard in Parijs ook de komeet op. Deze keer werd de komeet gedurende 32 dagen gevolgd.
En dan komt Johann Franz Encke. Hij berekende aan de hand van deze posities een baan voor de komeet en voorspelde dat de komeet zou terugkeren maar dan pas over 12,12 jaar. En dat gebeurde niet.
Op 26 november 1818 ontdekte Pons een komeet en volgde die 48 dagen. Encke berekende voor deze komeet de baan en paste enkele nieuwe berekeningstechnieken toe en kwam met een berekening die een baan van slechts 3,3 jaar voorspelde. Na 6 weken werk kon hij deze komeet ook koppelen aan de kometen van 1786, 1795 en 1805. Hij voorspelde, deze keer correct, dat de komeet weer n 1822 zichtbaar zou zijn. Gebaseerd op al deze berekeningen kreeg de komeet de naam Encke.
Van alle bekende belangrijke kometen in ons zonnestelsel heeft komeet Encke de kleinste omloopperiode. Tijdens zijn dichtste nadering tot de Zon bereikt de komeet de baan van Mercurius. De baan is stabiel en de komeet volgt vermoedelijk al duizenden jaren dezelfde baan.
Een recente theorie zegt dat komeet Encke ooit deel uitmaakte van een veel grotere komeet die ongeveer 20.000 jaar geleden in stukken brak. Tijdens deze gebeurtenis ontstonden er verschillende kleine asteroïden en stof dat nu deze meteorenzwerm veroorzaakt. Maar er is meer. Astronomen hebben minstens 3 meteorenzwermen gekoppeld aan komeet Encke. Een stroom van materiaal heeft mogelijk ook het object geleverd dat verantwoordelijk is voor de Toengoeska-explosie in 1908. Het hele systeem is bekend als het Encke Complex.
Op 22 oktober 2023 komt komeet Encke opnieuw in oppositie met de Zon. Waarnemers op het noordelijk halfrond zullen de komeet dan goed aan de ochtendhemel kunnen waarnemen. De komeet bereikt een visuele helderheid van magnitude 7 end at betekent dat je minimaal een verrekijker nodig hebt om de komeet te kunnen zien. De vuurballen die door de komeet zijn achtergelaten zijn veel helderder en interessanter.
Hoe zit dat met die vuurballen?
Wanneer de twee meteorenzwermen eind oktober en begin november gelijktijdig actief zijn is er soms een opmerkelijke toename van de vuurbalactiviteit. Er lijkt een periodiciteit van 7 jaar te bestaan bij deze vuurballen. 2008 en 2015 zorgden beide voor opmerkelijke vuurbalactiviteit. Idem 2022. De eerstvolgende gelegenheid zou dan 2029 kunnen zijn.
Waarom is er geen overeenstemming over de datums van de Tauriden?
Het verhaal van de voorspelde maxima van de Tauriden – die van plaats tot plaats op internet variëren – is interessant.
Het Observer’s handbook van de Royal Astronomical Society of Canada vermeldt als maximum voor de Zuidelijke Tauriden 1uur UTC op 6 november. De American Meteor Society (AMS) heeft het over een maximum van 5 op 6 november.
De International Meteor Organization (IMO) vermeldt een maximum in de nacht van 9 op 10 oktober voor de Zuidelijke Tauriden.
Heel erg belangrijk is het allemaal niet, de beste tijd om de Zuidelijke Tauriden in 2023 waar te nemen is waarschijnlijk eind oktober tot begin november. Dat komt deels doordat het Laatste Kwartier op 5 november 2023 valt. En deels omdat de Zuidelijke en Noordelijke Tauriden elkaar eind oktober en begin november overlappen, dus is de kans dat je er meer zult zien een stuk groter.
Maar waarom zijn die datums van het maximum verschillend? Een belangrijke reden hiervoor is dat astronomen altijd nieuwe dingen leren. In 2021 vermeldde de American Meteor Society bijvoorbeeld begin november als maximum voor de Zuidelijke Tauriden. Maar bewijsmateriaal van de IMO – gebaseerd op waargenomen en gerapporteerde cijfers door amateurastronomen – suggereerde al enkele jaren dat de Zuidelijke Tauriden, in plaats van begin november een maximum te bereiken (zoals lang werd aangenomen), in plaatst daarvan in oktober een maximum hebben. En blijkbaar heeft de AMS eindelijk besloten in te stemmen.
Samengevat: tussen ongeveer 10 september en 20 november kun je op elk moment een Zuidelijke Tauride zien. Dat is wanneer de Aarde door de meteorenstroom ploegt – de stroom komeetpuin in de ruimte – die deze meteorenzwermen veroorzaakt. De Noordelijke Tauriden komen voort uit een nabijgelegen, maar iets andere stroom. Ze zijn actief van ongeveer 20 oktober tot 10 december. Beide meteorenzwermen produceren ongeveer vijf meteoren per uur (10 in totaal als ze elkaar overlappen).
Eerste publicatie: 30 oktober 2023
Bron: EarthSky & anderen
