ster van de week

Acrux in het sterrenbeeld Zuiderkruis

De blauwachtige ster Acrux, ook bekend als alpha Crucis, is de helderste ster van het sterrenbeeld Zuiderkruis – Crux. In helderheid is het de 13-de ster aan de sterrenhemel. De ster bevindt zich ver ten zuiden van de hemelequator dus de ster kan vanuit Nederland nooit gezien worden. Je zal naar het zuidelijk halfrond moeten afreizen om de ster en het sterrenbeeld te kunnen zien.

Het sterrenbeeld Crux - Zuiderkruis met de namen van de sterren
Het sterrenbeeld Crux – Zuiderkruis met de namen van de sterren

Voor iedereen die beneden 27° noorderbreedte woont bereiken Acrux en het Zuiderkruis hun grootste hoogte boven de zuidelijke horizon (de middernachtelijke culminatie genoemd) tussen eind maart en begin april. Hoe meer je naar het zuiden gaat hoe beter je de ster kan waarnemen. Vanaf ongeveer Brisbane in Australië is de ster circumpolair en kan dus dan het hele jaar door worden waargenomen.

Als je richting zuiden kijkt dan is Acrux de onderste punt van het Zuiderkruis, de ster die zich dan het dichtste bij de horizon bevindt. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 0,77. Het is de meest zuidelijke ster van de eerste magnitude. Beta Crucis, Mimosa, heeft een helderheid van magnitude 1,25 en is daarmee in helderheid de 19-de ster aan de sterrenhemel.

Twee sterren die zich in de buurt van Acrux bevinden, alpha Centauri en Beta Centauri (Hadar) worden de Zuidelijke Aanwijzers genoemd. Als je een lijn trekt van Alpha naar Beta en die drie keer verlengd dan bereik je de noordelijke punt van het Zuiderkruis. Dit is de ster Theta Crucis.

Geschiedenis en mythologie van Acrux

Acrux heeft geen traditionele Arabische, Latijnse of Griekse naam. De naam is simpelweg een samentrekking van A (van Alpha) en Crux als naam van het sterrenbeeld. De naam werd in 1835 geïntroduceerd door Elijah Hinsdale Burrit. Burrit was een boerenzoon die uitgroeide tot maker van sterrenkaarten.

Er is geen mythologisch verhaal verbonden aan de ster of aan het sterrenbeeld maar toch is het Zuiderkruis één van de bekendste sterrenbeelden. Dat komt vermoedelijk doordat de vroegere zeevaarders die de wereldzeeën bevoeren er uitgebreid over schreven en praatten.

Aan de noordelijke sterrenhemel kennen we het Noorderkuis, dit is een asterisme dat bestaat uit de belangrijkste sterren van het sterrenbeeld Zwaan – Cygnus. Dit asterisme is veel groter en het lijkt beter op een christelijk kruis dan het Zuiderkuis maar het heeft geen sterren die zo helder zijn als Acrux. Wel is het interessant om te weten dat Deneb, de helderste ster van Cygnus, ongeveer dezelfde visuele helderheid heeft als Mimosa, de op één na helderste ster van het Zuiderkruis. Beiden zijn heldere blauwe sterren die een helderheid van magnitude 1,25 hebben. Mimosa is in helderheid de 19-de ster aan de sterrenhemel en Deneb is de 20-ste.

Veel mensen wijzen er op dat het Zuiderkruis, waarvan Acrux dus de helderste ster is niet precies op een kruis lijkt maar dat verhinderd niet dat veel mensen het een prachtig sterrenbeeld vinden en het sterrenbeeld komt dan ook voor op verschillende vlaggen van landen op het zuidelijk halfrond.

Acrux in de wetenschap

Acrux is een ster van spectraalklasse B en dat betekent dat de ster heter, helderder, groter en zwaarder is dan onze Zon. Het is een zogenaamde sub-reus, net niet groot genoeg om als reuzenster gekenmerkt te worden. De ster heeft de hoofdreeks verlaten om aan de laatste fases in zijn leven te beginnen. Acrux zal uiteindelijk eindigen als een witte dwerg.

Acrux bevindt zich op een afstand van ongeveer 321 lichtjaar van de Zon. Het is feitelijk een dubbelster bestaande uit twee bijna identieke B-sterren. Deze zijn al in een kleine telescoop afzonderlijk op te lossen. Voor ons oog blijft het één enkele ster. De helderste van die twee sterren, alpha-1, heeft een helderheid van magnitude 1,33 en de zwakkere, Alpha-2 heeft een helderheid van magnitude 1,73 en dat levert een gezamenlijke helderheid op van magnitude 0,77. Alpha-1 is een sub-reus maar Alpha-2 bevindt zich nog steeds op de hoofdreeks. Alpha-2 heeft een oppervlaktetemperatuur van ongeveer 25.000 Kelvin. Alpha-2 is met een oppervlaktetemperatuur van ongeveer 16.000 Kelvin een stuk koeler.

Om het nog een beetje ingewikkelder te maken: Alpha-1 is ook een dubbelster waarvan de beide sterren een gezamenlijke massa hebben van 24 zonmassa’s. Alpha-2 heeft een massa van 13 zonsmassa.

Eerste publicatie: 5 april 2017