Arcturus – Alpha Boötis
Arcturus – Alpha Boötis is een rode reus die ongeveer 36,7 lichtjaar van ons is verwijderd in de richting van het sterrenbeeld Ossenhoeder – Boötes. Met een schijnbare helderheid van magnitude -0,05 is het de helderste ster in de Ossenhoeder en de 4de helderste ster aan de nachtelijke sterrenhemel.
Arcturus is de helderste ster op het noordelijk halfrond en is helderder dan Wega en Capella. De rode reus is alleen zwakker dan de heldere zuidelijke sterren Sirius, Canopus en Alpha Centauri.
Arcturus maakt deel uit van drie lente-asterismen: de Lentedriehoek, de Grote Diamant en de Vlieger van Boötes. De ster is te vinden met behulp van het handvat van de Grote Beer.
Stertype
Arcturus is een reuzenster van spectraalklasse K1.5IIIFe-0.5. het is de helderste K-ster aan de hemel en is helderder dan Aldebaran (mag. 0,86) in het sterrenbeeld Stier – Taurus en Pollux (mag. 1,14) in Tweelingen – Gemini. De ster heeft een absolute helderheid van magnitude -0,30.
Met een geschatte leeftijd van 7,1 miljard jaar is Arcturus ouder dan de Zon (4,5 miljard jaar). De ster is ook meer geëvolueerd, nadat de voorraad waterstof in zijn kern opraakte heeft de ster de hoofdreeks verlaten en is uitgegroeid tot een reus. De ster heeft een massa van 1,08 zonsmassa maar is uitgegroeid tot 25,4 keer zo groot als de Zon. De oppervlaktetemperatuur is berekend op 4286 Kelvin en daarmee haalt de ster een lichtsterkte van 170 keer die van de Zon.
Arcturus bevindt zich momenteel op de rode reuzentak (RGB) = Red Giant Branch). RGB-sterren zijn sterren met een lage tot middelmatige massa die zich van de hoofdreeks weg hebben ontwikkeld maar nog niet zijn begonnen met het fuseren van helium in hun kernen. Dit evolutionaire stadium, ook bekend als de eerste reuzentak, wordt gekenmerkt door een inerte heliumkern omgeven door een schil waarin waterstoffusie plaatsvindt via de CNO-cyclus (koolstof-stikstof-zuurstof).
Naarmate de waterstofschil meer helium produceert zal de kern in massa en temperatuur toenemen waardoor de waterstofschil sneller zal fuseren. Op dit punt worden rode reuzen groter, koeler en helderder. Er wordt gezegd dat ze de rode reuzentak beklimmen. Zodra ze helium beginnen te fuseren in een gebeurtenis die bekend staat als de heliumflits, worden ze heter en minder lichtsterk en verplaatsen ze zich naar de horizontale tak.
Arcturus heeft geen begeleiders en dat betekent dat zijn massa niet direct kan worden gemeten. De geschatte waarde van 1,08 zonsmassa is gebaseerd op evolutionaire modellen en waargenomen fysische eigenschappen. Een analyse uit 2012 van de koolstof- en zuurstofisotopenverhoudingen van Arcturus en Aldebaran leverde een iets hogere waarde op van 1,2 zonsmassa.
De ster is ook onderworpen aan asteroseismologische metingen die een directe berekening van zijn massa mogelijk maken, maar de huidige modellen worden niet als nauwkeurig beschouwd. Het is echter nuttig om te vergelijken met andere methodes. De metingen leverden waardes op van 0,8 zonsmassa en 27,9 keer de straal van de Zon.
Arcturus is niet massief genoeg om als een supernova uit te gaan. In plaats daarvan zal hij zijn leven eindigen door zijn buitenste schillen uit te stoten en een planetaire nevel te vormen die langzaam zal verdwijnen. Wat resteert is een witte dwerg. Ditzelfde lot wacht onze Zon ook over enkele miljarden jaren.
De leeftijd van Arcturus wordt geschat op 6 tot 8,5 miljard jaar maar de evolutionaire fase van de ster is onzeker. De kleurindex geeft aan dat de ster de reuzentak en het verbrandingsstadium van de waterstofschil is ingegaan nadat de toevoer van waterstof in de kern was uitgeput. Terwijl de ster de rode reuzentak blijft beklimmen zal een deel van het helium dat in de kern achterblijft, worden samengedrukt tot gedegenereerde materie waardoor de dichtheid en temperatuur van de kern zullen toenemen. Zodra de temperatuur ongeveer 100 miljoen Kelvin bereikt zal dit helium ontbranden waardoor er heliumfusie in de kern tot stand komt. Dit zal de temperatuur verhogen wat op zijn beurt de fusiesnelheid zal verhogen en waardoor er een op hol geslagen reactie ontstaat die een heliumfits zal produceren. Dit is een zeer korte flits van intense heliumfusie die slechts een paar minuten duurt maar een energieopbrengst heeft die vergelijkbaar is met die van ons hele sterrenstelsel.
Een onderzoek dat in 1998 werd gepubliceerd suggereerde dat de ster de heliumflits al voorbij is en zich boven de horizontale tak bevindt (het verbrandingsstadium van de heliumfase in metaalarme sterren).
Arcturus heeft slechts een derde van de metalliciteit van de Zon maar wel een hogere verhouding alfa-elementen (zuurstof silicium, neon, enz.) ten opzichte van ijzer en men vermoed dat de ster een Populatie II-ster is, ontstaan uit het gas dat direct na de Oerknal ontstond. Deze sterren zijn zeer zeldzaam in de buurt van de Zon en vormen slechts 4% van alle sterren in de buurt van de Aarde.
Arcturus heeft een grote eigenbeweging – ongeveer 2 boogseconden per jaar – en dat komt omdat de ster slechts 36,7 lichtjaar van ons is verwijderd. De enige ster van de eerste magnitude met een groter eigenbeweging is Alpha Centauri die met een afstand van 4,37 lichtjaar het dichtstbijzijnde stersysteem tot de Aarde is.
De eigenbeweging van Arcturus werd in 1718 ontdekt door de Engelse astronoom Edmond Halley. Hij vergeleek zijn astrometrische metingen met die van de Griekse astronoom Ptolemeus uit de 2de eeuw na Christus en ontdekte dat Arcturus, Sirius en Procyon aan de sterrenhemel waren verschoven. Dit besef leidde tot de ontdekking van de eigenbeweging in wat voorheen als “vaste” sterren werd beschouwd.
Arcturus heeft een parallax van 88,83 milliboogseconden per jaar. Dit levert een afstandsfoutmarge op van 0,23 lichtjaar.
De gegevens van de Hipparcos-satelliet suggereren dat Arcturus mogelijk een dubbelster is met een begeleider in een zeer nauwe baan. De voorgestelde metgezel is ongeveer 20 keer zwakker dan Arcturus en omdat hij zich in een nauwe baan om de ster bevindt, is de ster uitzonderlijk moeilijk te onderscheiden. Een in 2005 gepubliceerde studie bevestigde het bestaan ervan niet maar ondersteunde de Hipparcos-gegevens en stelde dat de analyse van de gegevens verkregen uit nabij-infrarood interferometrische metingen de aanwezigheid van een subreuzenmetgezel suggereerde.
Lichtsterkte
Arcturus is een van de helderste sterren in onze omgeving. In zichtbaar licht is de energieproductie van de ster 110 keer die van de Zon, maar een groot deel van de energieproductie van de ster vindt plaats in infrarode golflengten. Dit komt doordat de oppervlaktetemperatuur lager is dan die van de Zon. De totale lichtsterkte bedraagt ongeveer 180 keer die van de Zon.
In nabij-infrarode golflengtes is de ster slechts een beetje zwakker dan de rode superreus Betelgeuze (-2,9) in het sterrenbeeld Orion en de rode reus en Mira-veranderlijke ster R Doradus (-2,6) in Dorado.
Grootte
Arcturus heeft een straal die 25,4 keer groter is dan die van de Zon. Hoewel het zeker geen kleine ster is, is hij wel kleiner dan veel andere reuzensterren, waaronder de mede-oranje reus Aldebaran (44,13 * Zon) en de rode reus Gacrux (84 * Zon). De ster is ook groter dan een aantal andere sterren, waaronder de oranje reuzen Pollux (8,8 * Zon) en Unukalhai (12 * Zon), de gele reus Capella (11,98 ( Zon) en de blauwwitte reus Hadar (13 * Zon).
Qua omvang komt de ster echter niet eens in de buurt van de superreuzen als Betelgeuze (887 * Zon), Antares (680 – 800 * Zon) en Deneb (203 * Zon), laat staan de recordhouders, de rode superreuzen UY Scuti (1708 * Zon) en Stephenson 2-18 (2150 * Zon).
Planeet
In 1993 waren Arcturus, Pollux en Aldebaran het onderwerp van een onderzoek waarin de radiale snelheden van de drie oranje reuzen werden gemeten. Een team wetenschappers van de Universiteit van Texas ontdekte langdurige variaties in de relatieve radiale snelheden van alle drie de sterren, wat wijst op de aanwezigheid van een substellaire begeleider. De hypothetische metgezel zou een massa van bijna 12 keer die van Jupiter hebben en op een afstand van 1,m1 Astronomische Eenheden om Aldebaran draaien. Die metgezel is echter nog steeds niet bevestigd. De auteurs van het onderzoek concludeerden dat de radiale snelheidsvariaties (met een periode van 223 dagen) in Arcturus waarschijnlijk inherent waren aan de ster (als gevolg van pulsaties, rotatiemodulatie of chromosferische verwarming) en niet werden veroorzaakt door de zwaartekracht van een in een baan om de ster draaiende begeleider.
Wetenswaardigheden
Arcturus wordt gewoonlijk vermeld als de 4de helderste ster aan de nachtelijke sterrenhemel, omdat de ster alleen wordt overtroffen door Sirius, Canopus en Alpha Centauri. Alpha Centauri AB bestaat echter uit twee componenten: Rigil Kentaurus – Alpha Centauri A en Toliman – Alpha Centauri B die beiden zwakker zijn dan Arcturus, ook al is hun gecombineerde magnitude-0,27. Alpha Centauri A heeft een schijnbare helderheid van magnitude 0,01 en Alpha Centauri B 1,33, terwijl Arcturus schijnt met een magnitude van -0,05. Dit maakt Arcturus de 3de individuele helderste ster aan de hemel.
Arcturus vormt met andere heldere sterren drie opvallende asterismen in dit deel van de hemel. Arcturus vormt met Spica in Maagd en Regulus in Leeuw de Lentedriehoek. De langwerpige driehoek domineert het noordelijk halfrond tijdens de lente.
Arcturus en Spica vormen met Denebola in Leeuw en Cor Caroli in Jachthonden de Grote Diamant oftewel de Diamant van Maagd. De twee asterismen kunnen worden gebruikt om de vele relatief heldere deepsky-objecten te vinden die zich binnen hun grenzen bevinden, waaronder de Virgocluster van sterrenstelsels.
De Vlieger is zwakker en minder opvallend aanwezig maar kan tijdens een heldere nacht gevonden worden tussen het handvat van de Steelpan van de Grote Beer en de halve cirkel gevormd door de helderste sterren in het sterrenbeeld Noorderkroon – Corona Borealis. Het asterisme wordt gevormd door Arcturus en de sterren Epsilon Boötis – Izar, Delta Boötis, Bèta Boötis – Nekkar, Gamma Boötis – Seginus en Rho Boötis. Sommige waarnemers voegen Eta, Tau, Upsilon en Zeta Boötis toe aan het asterisme om de vlieger een touw en een staart te geven.
Arcturus is een van de 58 heldere sterren die een speciale status hebben gekregen op het gebied van hemelnavigatie. Het is de enige navigatiester in het sterrenbeeld Boötes.
Arcturus is pas een half miljoen jaar geleden zichtbaar vanaf de Aarde. De ster beweegt in onze richting en heeft nu bijna zijn dichtste punt tot ons zonnestelsel bereikt. De ster beweegt met een snelheid van 122 km/s ten opzichte van de Zon. Over ongeveer 4000 jaar zal hij zijn dichtste nadiring bereiken, wanneer hij een paar honderdsten van een lichtjaar dichterbij komt dan nu. De reuzenster zal dan in zuidelijke richting beginnen weg te bewegen en over nog eens een half miljoen jaar zal hij niet meer met het blote oog zichtbaar zijn.
Arcturus is een lid van de Arcturus Bewegende Group van sterren, dit is een groep sterren met allemaal dezelfde eigenbeweging en die vermoedelijk fysiek met elkaar zijn verbonden. De groep werd in 1971 ontdekt door de Amerikaanse astronoom Olin Eggen. Andere leden van deze groep zijn o.a. de rode reuzen Anser – Alpha Vulpecula en 27 Cancri en de oranje reus Kappa Gruis.
Het zijn voornamelijk oude sterren met significant lagere hoeveelheden zware elementen die zich in de dikke schijf van de Melkweg bevinden. Ze hebben een andere snelheid dat de sterren in het Melkwegvlak en ze bewegen haaks op de galactische schijf. Men vermoedt dat de sterren afkomstig zijn van een kleiner satellietstelsel dat lang geleden door de Melkweg werd opgeslokt. Een ander onderzoek echter suggereerde dat er geen verschil in chemische samenstelling is tussen de Arcturus Stroom en andere F- en G-type sterren in de nabijheid van de Zon waarmee men aangeeft dat de sterren in de Melkweg zijn ontstaan.
De meest nabije buur tot Arcturus in Muphrid – Eta Boötis, een dubbelster op ongeveer dezelfde afstand tot de Aarde als Arcturus. De twee sterren zijn slechts 3,3 lichtjaar van elkaar gescheiden. Een waarnemer op een hypothetische planeet in een baan om Arcturus zou Muphrid zien als een ster van magnitude -2,5 (ongeveer de maximale helderheid van Mercurius). Omgekeerd zou Arcturus ongeveer van magnitude -4,9 zijn voor een waarnemer op een planeet in een baan om Muphrid.
De Grieks-Romeinse astronoom Ptolemeus omschreef Arcturus als “beetje rood” (subrufa). Met een B-V-kleurindex van 1,23 bevindt Arcturus zich ongeveer halverwege de oranje reuzen Pollux en Aldebaran.
Omdat Arcturus de helderste oranje ster aan de hemel is wordt de ster gebruikt in spectrale classificatiesystemen. Het spectrum van de ster is een belangrijke standaard in de stellaire spectroscopie.
Arcturus was de eerste ster, buiten de Zon en supernova’s, die overdag met een telescoop werd waargenomen. De Franse astronoom en wiskundige Jean-Baptiste Morin deed dit als eerste in 1635. Arcturus is soms met het blote oog zichtbaar vlak voor zonsondergang.
Arcturus wordt in veel sciencefiction werken genoemd. De ster kwam ook voor in de films Aliens uit 1986, Buck Rogers in the 25th Century (1979 – 1981), Spaced Invaders uit 1990 en Passengers uit 2016.
Naamgeving
De naam Arcturus komt van het Griekse Ἀρκτοῦρος (Arktouros), wat “bewaker van de beer” betekent. In het Griek betekent ἄρκτος (arktos) “beer” en οὖρος (ouros) betekent “bewaker”.
Arcturus is de traditionele naam van de ster. De naam is al sinds de 8ste eeuw voor Christus bekend toen hij werd genoemd in de werken van de Griekse dichter Hesiodes. Hesiodes schreef in zijn boek “Works and Days”(± 750 v. Chr.) dat de ster 50 dagen na de wintersolstice opkwam.
Op 30 juni 2016 werd de naam officieel toegekend door de Working Group on Star Names van de Internationale Astronomische Unie.
Arcturus is bij veel culturen onder andere namen bekend. De Arabische naam voor de ster was as-simāk ar-rāmiħ, wat “de verhevene van de lansier” betekent. Arcturus en Spica waren de twee sterren die bekent stonden als “de verhevenen” (al-simāk), en de naam Al Simak Al Ramih verscheen in het Calendrium van de Egyptische astronoom Al Achsasi al Mouakket dat rond 1650 is geschreven. De naam werd later in het Latijn vertaald als Al Simak. Andere varianten afgeleid van deze naam waren onder andere Aramec, Azimech en Alramih. Twee andere Arabische namen voor Arcturus waren haris-el-sema (de bewaker van de hemel) en ħāris al-shamāl’ (“de bewaker van het noorden”).
De Chinezen kenden Arcturus als 大角 (Da Jiao), de “Grote Hoorn”. Het is de helderste ster in het asterisme Jiao Xiu (角宿), wat “Hoorn ster” betekent. Later werd Arcturus deel van het Nek-huis, Kang Xiu (亢宿).
De Japanse naam voor de ster is Mugi-boshi (麦星), “ster van tarwe.”
In de Indiase astrologie is de ster bekend als Swati dat “erg gunstig” in het Sanskriet betekent. De ster behoort tot het huis met dezelfde naam.
De Inuit kenden Arcturus bij twee namen, Uttuqalualuk (oude man) en Sivulliik (de eersten).
De Mi’lmaq mensen aan de Atlantische zijde van canada noemden de ster Kookoogwéss, de uil
De Wotjobaluk in Victoria, Australië noemden de ster Marpean-kurrk. Marpean-kurrk was de moeder van Djuit (Antares) en Weet-kurrk (Muphrid). De verschijning van Arcturus aan de noordelijke hemel betekende ieder jaar de komst van de larven van de houtmier (voedsel) terwijl de gelijktijdige ondergang met de Zon het begin van de zomer en het einde van de larven betekende. De Weilwan-mensen van New South Wales noemden de ster Guembila, wat “rood” betekent.
In Polynesië is Arcturus onder verschillende namen bekend. In Hawaï was de ster Hoku-le’a – de ster van blijdschap en werd geassocieerd met het sterrenbeeld Te Kiva – Fregatvogel dat ofwel Boötes was of alleen Arcturus. Het patroon van Boötes was bekend als Hoku-iwa oftewel “de sterren van de fregatvogel”. In de lokale overlevering wees Boötes de weg voor Hawaiiloa, de visser in een oude Hawaïaanse legende die het eiland per toeval vond en zich daar vestigde toen hij terugkeerde uit de Stille Zuidzee. Op de Hawaïaanse eilanden is Arcturus de zenitster en in de prehistorie gebruikten Polynesische zeevaarders de ster toen ze vertrokken vanaf de Marquesaseilanden en Tahiti. Ze wisten dat ze de breedtegraad van de eilanden hadden bereikt toen Arcturus in de zomer recht boven hun hoofd stond. Ze zouden westwaarts blijven varen, met de ster boven hun hoofd, totdat ze het Big Island van Hawaï bereikten. Toen ze terugzeilden naar Tahiti konden ze Sirius gebruiken als zenitster waardoor ze zonder instrumenten over de Stille Oceaan konden varen.
De mensen van de Genootschapseilanden zagen Arcturus als een van de 10 pijlers van de hemel en noemden de ster Ana-tahua-taata-metua-te-tupu-mavae, wat “een pijler om bij te staan” betekent. Op Tahiti waren de 10 pijlers heldere sterren die de 10 hemelen in het hiernamaals vertegenwoordigden.
Mythologie
Arcturus wordt geassocieerd met twee verschillende Griekse mythes. In het sterrenbeeld dat gewoonlijk in verband wordt gebracht met Boötes en Ursa Major vertegenwoordigen de sterrenbeelden Arcas en Callisto. Arcas was de zoon van Zeus en Callisto, een nimf en volgelinge van de godin Artemis. Callisto werd verleid door de god vermomd als Artemis en werd zwanger van zijn kind. Zeus’ vrouw Hera werd woedend toen ze hoorde van de ontrouw en ze veranderde Callisto in een beer. Voordat ze Arcas kwaad kon doen verborg Zeus hem in de regio die later naar hem vernoemd zou worden, Arcadia.
Arcas werd uiteindelijk koning en stond bekend als de beste jager van het land. Op een dag kwam hij Callisto tegen in het bos. Ze herkende haar zoon en benaderde hem om hem te omhelzen. Arcas zag echter alleen een beer op hem af komen en toen hij een pijl pakte kwam Zeus tussenbeide en veranderde de moeder en zoon in sterrenbeelden. In de ene versie werd Arcas Boötes (door de Grieken Arctophylax genoemd, wat “bewaker van de beer” betekent) en in een andere versie transformeerde Zeus hem eerst in een beer voordat hij hem in de lucht plaatste als Ursa Minor, de kleinere beer. In beide versies werd Callisto Ursa Major – de grotere beer.
In een andere mythe wordt Arcturus geassocieerd met het verhaal van Icarius, een man uit Athene die wijn kreeg geschonken van de god Dionysus als beloning voor zijn gastvrijheid. Icarius gaf wijn aan enkele herders die hij ontmoette en die er teveel van dronken en dachten dat Icarius hen had vergiftigd. Icarius werd door hem vermoord. Zijn dochter Erigone en haar hond Maera vonden zijn lichaam en werden overweldigd door verdriet. Erigone hing zichzelf op en de hond sprong van een klif.
Dit maakte Dionysus zo boos dat hij de stad Athene met een plaag strafte. Hij bracht waanzin toe aan alle ongehuwde vrouwen in de stad, die zich allemaal ophingen zoals Erigone. De plaag eindigde pas toen de Atheners rituelen introduceerden ter ere van Icarius en Erigone. Dionysus veranderde Icarius, Erigone en Maera in de sterrenbeelden Boötes (Icarius), maagd (Erigone) en de ster Procyon (Maera). Er wordt gezegd dat Icarius werd getransformeerd in Arcturus, maar de naam van de ster werd waarschijnlijk gebruikt om het sterrenbeeld te duiden.
Cultuur
Net als veel andere heldere sterren komt Arcturus in de mythes van veel andere culturen voor.
In de oudheid werd de ster geassocieerd met de Mesopotamische god Enlil, die regeerde over wind, lucht, stormen en aarde, en bekend onder de naam Shudun, wat “juk” betekent, of SHU-PA in Babylonische stercatalogi en het astronomische compendium MUL-APIN, samengesteld omstreeks 1100 voor Christus.
In het oude Rome werd aangenomen dat d ester stormachtig weer aangaf.
In de middeleeuwse astrologie was Arcturus een van de vaste Beheniaanse sterren waarvan werd aangenomen dat de ster een bron van bijzondere astrologische kracht was. De ster werd geassocieerd met jaspis en weegbree, die bij rituelen zouden worden gebruikt om de invloed van de ster naar voren te brengen.
Er is gesuggereerd dat de naam Koning Arthur is afgeleid van Arcturus, maar die theorie heeft geen brede acceptatie gekregen.
Arcturus werd onder de publieke aandacht gebracht toen zijn licht werd gebruikt voor de opening van de Wereldtentoonstelling in 1933 in Chicago, ter viering van het honderdjarige bestaan van de stad. De lichten tijdens het evenement werden geactiveerd toen de stralen van Arcturus werden gedetecteerd, gefocust op foto-elektrische cellen en omgezet in elektriciteit. Arcturus werd gekozen voor de openingsceremonie omdat men dacht dat zijn licht zijn reis was begonnen ten tijde van de vorige Wereldtentoonstelling in Chicago, in 1893 (Op een afstand van 36,7 lichtjaar was het licht van de ster in feite zijn reis begonnen in 1896. Destijds werd aangenomen dat Arcturus zich op een afstand van 40 lichtjaar bevond, maar die afstand werd later gecorrigeerd.)
Locatie
Arcturus is een van de gemakkelijkst te vinden sterren. De ster is niet alleen uitzonderlijk helder en maakt deel uit van twee opvallende lente-asterismes, maar er zijn ook de drie sterren van het handvat van de Steelpan 0 Alioth, Mizar en Alkaid – naar gericht. Er is een oud gezegde dat luidt: “volg de boog naar Arcturus en snel dan door naar Spica”. Met andere woorden: het volgen van de boog van het handvat van de Steelpan (Grote Beer), weg van de kom, leidt eerst naar Arcturus en vervolgens naar Spica, de helderste ster in Maagd – Virgo. Dit zijn de twee helderste sterren langs deze denkbeeldige lijn.
Arcturus en Spica maken beiden deel uit van de Lentedriehoek en de Grote Diamant van Maagd, twee asterismes die prominent aanwezig zijn aan de hemel tijdens de lente op het noordelijk halfrond. Het derde hoekpunt van de Lentedriehoek wordt gemarkeerd door de heldere Regulus in het sterrenbeeld Leeuw. Soms werd het asterisme opgevat als de kleinere, meer gelijkzijdige driehoek gevormd door Arcturus, Spica en Denebola in Leeuw – Leo.
De Grote Diamant (of Diamant van Maagd) wordt gevormd door Arcturus, Spica, Cor Caroli en Denebola. Het gebied binnen het asterisme is een populair doelwit voor amateurastronomen omdat het de Virgo Cluster van sterrenstelsels bevat waarvan het centrum zich ongeveer halverwege Denebola tot Vindemiatrix in Maagd bevindt.
Verschillende zwakke sterrenstelsels met IC- en NGC-aanduidingen bevinden zich in de buurt van Arcturus. Het zijn het spiraalstelsel IC 983 en het lensvormige stelsel IC 982, het radiostelsel NGC 5490 en het spiraalstelsel NGC 5490C. de sterrenstelsels liggen ten zuidwesten van de ster. De helderste hiervan, IC 983, heeft een schijnbare helderheid van magnitude 14,3.
Arcturus kan ook worden gebruikt om het telescopische asterisme Picot 1 – Napoleons Hoed – te vinden. Het asterisme bevindt zich op 40 boogminuten ten zuidwesten van de ster en bestaat uit 7 sterren die de vorm van een hun omlijnen. De sterren hebben een schijnbare helderheid van magnitude 9,5 tot 10,7.
Arcturus bevindt zich 19° ten noorden van de hemelevenaar en dat betekent dat de ster vanaf beide halfronden zichtbaar is. De ster bereikt op 10 juni om 21 uur en op 27 april om middernacht zijn hoogste punt aan de hemel maar is op het noordelijk halfrond de hele lente hoog aan de hemel te zien. Op zuidelijke breedtegraden markeert de ster het begin van de herfst.
Sterrenbeeld
Arcturus bevindt zich in het sterrenbeeld Boötes – Ossenhoeder. De ster markeert de linkervoet van de Ossenhoeder. Boötes is in grootte het 13de sterrenbeeld en beslaat een oppervlakte van 907 vierkante graden aan de noordelijke sterrenhemel. Het gehele sterrenbeeld is zichtbaar ten noorden van -50°. Het sterrenbeeld werd voor het eerst genoemd in de Odyssee van Homerus en is al sinds de oudheid bekend. Het is een van de 48 Grieks esterrenbeelden die Ptolemeus in de 2de eeuw na Christus in zijn Almagest beschreef.
Boötes is de thuisbasis van een aantal populaire objecten onder amateurastronomen. Dit zijn onder andere de meervoudige sterren Epsilon Boötis – Izar en Mu Boötis – Alkalurops, de bolvormige sterrenhoop NGC 5466, de spiraalstelsels NGC 5248 en NGC 5676 en het lensvormige sterrenstelsel NGC 5548.
De beste tijd van het jaar om de sterren en deepsky-objecten in de Ossenhoeder waar te nemen is de maand juni wanneer het sterrenbeeld ’s avonds hoog boven de horizon staat. Het hele sterrenbeeld is zichtbaar vanaf locaties ten noorden van -50°.
Boötes is home to a number of popular telescope targets, including the multiple stars Izar (Epsilon Boötis) and Alkalurops (Mu Boötis), the globular cluster NGC 5466, the spiral galaxies NGC 5248 and NGC 5676, and the lenticular galaxy NGC 5548.
De 10 helderste sterren in de Ossenhoeder zijn Arcturus (Alpha Boo, mag. -0,05), Izar (Epsilon Boo, mag. 2,37), Muphrid (Eta Boo, mag. 2,68), Seginus (Gamma Boo, mag. 3,03), Delta Boötis (mag. 3,48), Nekkar (Beta Boo, mag. 3,49), Rho Boötis (mag. 3,59), Zeta Boötis (mag. 3,78), Theta Boötis (mag. 4,02), and Upsilon Boötis (mag. 4,02).
Alpha Boötis – Arcturus
| Spectraalklasse | K1.5IIIFe-0.5 |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | -0,05 |
| Absolute helderheid (magnitude) | -2,25 |
| Afstand (lichtjaar – parsec) | 36,7 11,3 |
| Radiale snelheid (km/s) | -5,23 |
| Massa (zon=1) | 1,08 |
| Lichtsterkte (zon=1) | 170 |
| Straal (zon=1) | 25,4 |
| Temperatuur (Kelvin) | 4300 |
| Rotatiesnelheid (km/s) | 2,4 |
| Leeftijd (miljard jaar) | 7,1 |
| Sterrenbeeld | Boötes – Ossenhoeder |
| Namen en aanduidingen | Arcturus Alpha Boötis 16 Boötis HD 124897 |
Eerste publicatie: 17 mei 2017
Eerste volledige revisie: 22 oktober 2021
Tweede volledige revisie: 7 juni 2025
Bron: Sky & Telescope/EarthSky
