Canopus – Alpha Carinae

Canopus – Alpha Carinae (α Car), is een witte heldere reuzenster in het sterrenbeeld Carina. Met een schijnbare helderheid van magnitude -0,74 is het de helderste ster in Carina – Kiel en de tweede helderste ster aan de hemel, na Sirius in Orion. Canopus bevindt zich op een afstand van ongeveer 310 lichtjaar van de Aarde. De ster heeft een absolute helderheid van magnitude -7,71 en het is daarmee de meest lichtsterkte ster binnen enkele honderden lichtjaren van de Zon.

Type ster

Canopus is een heldere reuzenster van spectraalklasse A9 II. Sommige bronnen geven een spectraalklasse van F0 aan, ook al werd deze gewijzigd in A9 nadat de effecten van rotatie eind jaren ’80 waren overwogen. In beide gevallen lijkt Alpha Carinae wit van kleur. Sommige bronnen beschrijven hem als geelwit, maar dit kan te wijten zijn aan de lage positie van de ster aan de hemel, waar de kleur wordt beïnvloed door atmosferische effecten.

Canopus heeft geen waterstof meer in zijn kern te fuseren en na ongeveer 30 miljoen jaar als blauwe hoofdreeksster met een massa van ongeveer 10 zonsmassa te hebben doorgebracht, is de ster nu weg van de hoofdreeks geëvolueerd en heeft de ster een deel van zijn oorspronkelijke massa verloren. De leeftijd van de ster is onzeker, maar als er rekening wordt gehouden met de massa, zal de hele levensduur ervan waarschijnlijk over slechts tientallen miljoenen jaren worden gemeten.

Canopus heeft een massa van 8 zonsmassa en toen de ster de hoofdreeks verliet is hij uitgegroeid tot een omvang van 71 8 de straal van de Zon. Als hij in het centrum van ons zonnestelsel zou worden geplaatst zou hij dicht bij de baan van Mercurius komen. Met een oppervlaktetemperatuur van 7400 Kelvin heeft Canopus een lichtsterkte die 10.700 keer die van de Zon is. Het is een ster die langzaam om zijn as draait. De verwachte rotatiesnelheid bedraagt slechts 9 km/sec.

Canopus is al door de rode reuzentak (RGB) gegaan en is gestopt met het verbanden van helium n de kern. Nu bevindt de ster zich in de blauwe fase van zijn levenscyclus, waarin hij een hetere ster wordt voordat hij weer begint af te koelen. De ster is mogelijk niet massief genoeg om zijn leven als supernova te eindigen. Als de ster niet groot genoeg is om neon te fuseren en de kern ervan niet instort kan er een witte dwerg met neonzuurstof achterblijven.

De momenteel geaccepteerde afstand van 310 lichtjaar is gebaseerd op de Hipparcos-reductie uit 2007 en een parallax van 10,43 ± 0,53 milliboogseconden. Vóór de lancering van de Hipparcos-satelliet varieerden de afstandsschattingen van slechts 96 lichtjaar tot maar liefst 1200 lichtjaar,

Canopus vertoont kleine veranderingen in de radiale snelheid die vermoedelijk worden veroorzaakt door bewegingen in de atmosfeer. De ster heeft een magnetisch veld dat variaties vertoont binnen dezelfde periode (6,90 dagen). De magnetisch verwarmde corona is ongeveer tien keer heter dan die van de Zon en zendt radiogolven en röntgenstraling uit.

Canopus heeft mogelijk een rode dwerg als begeleider. In 2014 rapporteerden astronomen een mogelijke gemeenschappelijke bewegingsgenoot op 1, 16° ten zuiden van Canopus. De rode dwerg vertoont sterke magnetische activiteit en lijkt met Canopus door de ruimte te bewegen. Ook al is de verwachte afstand tussen de twee sterren vrij groot (± 1,9 parsec), toch bevindt de rode dwerg zich binnen de geschatte getijdenstraal van Canopus (2,9 parsec) als de sterren zich op dezelfde afstand van de Aarde bevinden. De rode dwerg heeft de aanduiding 2MASS J06234738-5351131 in de Two Micron All Sky Survey (2MASS)-catalogus en wordt soms aangeduid als Canopus B.

Wetenswaardigheden

Canopus is een van de 58 heldere sterren die zijn geselecteerd voor navigatie. Navigatiesterren behoren tot de helderste en meest herkenbare sterren aan de hemel, wat ze uitzonderlijk nuttig maakt op het gebied van hemelnavigatie. Canopus en twee andere Carina-sterren – de zwakkere Miaplacidus en Avior – behoren tot de meest zuidelijke groep navigatiesterren. Andere sterren in deze groep zijn onder andere Suhail in het sterrenbeeld Vela – Zeilen, Ankaa in Phoenix, Alpha Centauri, Hadar en Menkent in Centaurus, Achernar en Acamar in Eridanus, Acrux en Gacrux in Crux – Zuiderkruis, Fomalhaut in Piscis Austrinus – Zuidervis, Kaus Australis in Sagittarius – Boogschutter, Shaula in Scorpius – Schorpioen en Peacock in Pavo – Pauw.

Canopus was de helderste ster van het Griekse sterrenbeeld Argo Navis, dat het schip vertegenwoordigde waarop Jason en de Argonauten voeren op hun zoektocht naar het Gulden Vlies. Het sterrenbeeld werd in de 18^de eeuw door de Franse astronoom Nicolas Louis de Lacaille opgesplitst in drie kleinere – Carina, Puppis en Vela, die de kiel, de achtersteven en de zeilen van het schip voorstelden. Als helderste ster van Argo Navis had Canopus de aanduiding Alpha Argus Navis, die later werd veranderd in Alpha Carinae.

Canopus is een van de 27 heldere sterren op de vlag van Brazilië. Iedere ster op de vlag vertegenwoordigt een Braziliaanse federatieve staat en Canopus symboliseert de staat Goiás.

Canopus is onzichtbaar vanaf de meeste noordelijke locaties en komt nooit boven de horizon uit voor waarnemers ten noorden van 37° noorderbreedte. Europese waarnemers raakten vertrouwt met de ster, evenals met zijn heldere zuidelijke buren Alpha Centauri en Achernar, door het werk van de Engelse geograaf en ontdekkingsreiziger Robert Hues, die de drie zuidelijke sterren van de eerste magnitude beschreef in zijn Tractatus de Globis uit 1592.

Als gevolg van de axiale precessie van de Aarde zal Canopus omstreeks 14.000 binnen een straal van 10° van de zuidelijke hemelpool komen.

Met een absolute helderheid van magnitude -5,71 is Canopus helderder dan welke ander ester dan ook die dicht bij de Aarde staat. Hoewel het momenteel de op een na helderste ster aan de hemel is, is hij veel helderder dab Sirius. Met een helderheid die 25,4 keer zo groot is als die van de Zon en een absolute helderheid van magnitude 1,42 lijkt Sirius helderder, vooral omdat hij een van onze naaste buren is, die zich op een afstand van slechts 8,60 lichtjaar bevindt.

Canopus is de afgelopen paar miljoen jaar verschillende keren de helderste ster aan de hemel geweest en zal over 480.000 jaar opnieuw de helderste ster zijn. De ster verving Mirzam (Bèta Canis Majoris) 3.700.000 jaar geleden als helderste ster, met een piekmagnitude van -1,86 en behield deze titel tot 1.370.000 jaar geleden toen hij werd overtroffen door Ascella – Zeta Sagittarii. Toen, 950.000 jaar geleden, werd hij opnieuw de helderste ster, onttroonde Zeta Leporis en piekte op magnitude -1,09 en behield deze titel totdat hij 420000 jaar geleden werd opgevolgd door Aldebaran – Alpha Tauri. Ongeveer 160.000 jaar geleden kreeg de ster de titel opnieuw, dit keer van Capella – Alpha Aurigae en bleef de helderste ster totdat hij ongeveer 90.000 jaar geleden werd vervangen door Sirius. Op zijn helderst scheen hij met magnitude -0,70. Sirius zal nog 210.000 jaar de helderste ster aan onze sterrenhemel blijven, waarna ij zal worden opgevolgd door Wega – Alpha Lyrae. Wega zal over ongeveer 480.000 jaar opnieuw worden overtroffen door Canopus. Canopus zal op zijn helderst schijnen met magnitude -0,40 en de titel behouden totdat hij over 990.000 jaar wordt overtroffen door Menkalin – Bèta Aurigae.

Canopus werd vermeld als een standaardster voor de spectraalklasse F0 in de Henry Draper-catalogus (HD) gepubliceerd tussen 1918 en 1924, en werd ongeveer een eeuw lang beschouwd als een K-klasse ster. In 1897 werd deze klasse toegewezen als een ster met relatief zwakke waterstoflijnen en een sterke Calcium-K- lijn. In 1942 meldden astronomen dat het spectrum van Canopus werd gedomineerd door sterke brede waterstoflijnen nadat hij de ster had waargenomen met de 82-inch Otto Struve-telescoop van de McDonald sterrenwacht in Texas. In 1966 bevestigden waarnemingen in het ultraviolet dat het spectrum van de ster consistent was met een superreus van Klasse F0 met een effectieve temperatuur van 6900 Kelvin. Een meer gedetailleerde studie van het spectrum, gepubliceerd in 1982, gaf een effectieve temperatuur van 7350 Kelvin. Toen helderheidsklassen werden geïntroduceerd in het Morgan-Keenan (MK) classificatieschema, kreeg Canopus de klasse Iab (tussenliggende helderheid superreus). In 1991 kreeg de ster in de 5^e editie van de Bright Star Catalog de spectraalklasse F0II toegewezen, wat duidt op een heldere reus en niet op een superreus. Eind jaren ’80 werd in een onderzoek waarin rekening werd gehouden met de effecten van rotatie op de spectrale classificatie de spectrale klasse van Canopus aangepast naar A9II.

In 1968 werd de hoekdiameter van Canopus interferometrisch gemeten, wat een waarde van 6,86 milliboogseconden opleverde (mas) voor de diameter van de verduisterde delen. De momenteel geaccepteerde diameter van 6,9 mas werd in 2013 verkregen met behulp van het AMBER-instrument (Astronomical Multi-Beam CombineR), het nabij-infrarood spectro-interferometrische instrument van de Very Large Telescope Interferometer (VLTI). De fysieke straal van 71 ± 4 * de straal van de Zon werd afgeleid van de hoekdiameter van 6,92 mas en de afstand van de ster.

Er werd ooit aangenomen dat Canopus lid was van de Scorpius-Centaurus Associatie (Sco-Cen, Sco OB2), de OB-vereniging die het dichtst bij de Zon staat en waartoe Antares, Acrux, Mimosa, Imai en andere sterren in de sterrenbeelden Scorpius, Centaurus, Crux en Lepus behoren. Canopus ligt echter niet in de buurt van een van de subgroepen van Sco OB2 en er wordt momenteel aangenomen dat hij niet tot deze of enige andere nabijgelegen stellaire groep behoort.

Canopus is al sinds de oudheid bekend bij waarnemers op zuidelijke breedtegraden. Hoewel de ster onzichtbaar was voor de meeste culturen ten noorden van de evenaar, kon de ster gezien worden vanuit Mesopotamië, Egypte, India en China. Voor de oude Grieken en Romeinen kwam hij niet boven de horizon uit, maar de Griekse astronomen Erathosthenes en Ptolemeus, die in de stad Alexandrië in Egypte woonden, waren beiden bekend met de ster en noemden hem Kanōbos. In het oude Mesopotamië heette de ster NUN-ki. De ster symboliseerde de oude stad Eridu in Babylonische stercatalogi en in het astronomische compendium MUL.APIN (ca. 1100 voor Christus). Tegenwoordig behoort de naam Nunki toe aan Sigma Sagittarii, de op een na helderste ster in het sterrenbeeld Boogschutter – Sagittarius.

In China stond Canopus bekend als Shou Xing, oftewel de Ster van Lang Leven. De naam werd genoemd in de Shiji (Records of the Grand Historian), een geschiedenis van het oude China en een van de fundamentele teksten van de Chinese beschaving, voltooid door de Chinese historicus Sima Qian rond het jaar 94 voor Christus. Sima Qian beschouwde de ster als de zuidelijke tegenhanger van Sirius en noemde een heiligdom dat eraan gewijd was, opgericht door de Chinese keizer Qin Shi Huang, de stichter van de Qin-dynastie, tussen 221 en 210 voor Christus. In de Middeleeuwen stond Canopus algemeen bekend als de Oude Man van de Zuidpool in China.

In India staat Canopus bekend als Agastya. De traditionele naam van de ster komt van Agastya, een Vedische rishi (wijze) die hymnen schreef in de Rigveda en andere Vedische literatuur.

De hoofdas van de Kaaba, een gebouw in het midden van de Grote Moskee van Mekka, is uitgelijnd met de opkomst van de ster en de zuidoostelijke muur is gericht naar Canopus.

De bedoeïenen in de Negev-woestijn in Israël noemden de ster Suhayl. Canopus en Polaris waren de belangrijkste sterren die de bedoeïenen gebruikten bij de navigatie.

Het Guanche-volk van het eiland Tenerife associeerden Canopus met Chaxiraxi, de Zonnemoeder en een van de belangrijkste godheden van de Guanche.

In Botswana zagen de Nyae !Kung-mensen uit de Kalahari-woestijn Canopus en Capella als de hoorns van Tshxum (de Pleiaden). Canopus was de mannelijke hoorn en Capella de vrouwelijke. Het verschijnen van de twee sterren en de cluster aan de hemel luidden het begin van het regenseizoen in. De Sotho-bevolking in zuidelijk Afrika kent Canopus als Naka, de Hoornster, en houdt hem traditioneel eind mei in de gaten en beloont een koe voor de eerste waarneming. De Tswana-mensen keken uit naar Canopus en begonnen hun schapen te fokken toen de ster vóór zonsopkomst aan de hemel verscheen. De Venda-mensen noemen de ster Nanga, wat ook Hoornster betekent, en de eerste waarneming aan de ochtendhemel wordt ook beloond met een koe. De Zoeloes kenden de ster als isAndulela, een boodschapper die in de late herfst tijdens de oogsttijd verscheen, en noemden hem ook inKhwnkwezi, wat “schitterende ster” betekent. De /Xam Bosjesmannen kenden Canopus als de “graafstok” en de “miereneierster”. Ze geloofden dat de ster de beschikbaarheid van miereneieren zou kunnen beïnvloeden. Canopus en Sirius kondigden de verschijning aan van vliegende mieren en termieten. De Bosjesmannen baden tot de twee sterren, in overtuiging dat ze ongeluk konden brengen. De Xhosa-sprekende mensen noemden Canopus U-Canzi-be en associeerden de ster met de oogst.

De Navajo in het Amerikaanse zuidwesten noemden Canopus Maíi Bizò, de Coyote ster. In Navajo-legendes plaatste Ma’ii de ster aan de zuidelijke hemel en vernoemde deze naar zichzelf. De ster werd ook wel So dondizidi (de ster zonder maand) genoemd.

In Brazilië zagen de Kalapalo van de staat Mato Grosso Canopus als onderdeel van aan asterisme dat bekend staat als Duck. Canopus en Procyon stonden bekend als Kofongo (Duck) en de Gemini-sterren Pollux en Castor markeerden de handen van Duck. De verschijning van de handen aan de zuidwestelijke horizon luidde de komst in van het regenseizoen en een overvloed aan maniok, een lokaal voedingsmiddel.

In Hawaï stond Canopus bekend als Ke Alii-o-kona-i-ka-lewa, wat “het hoofd van de zuidelijke uitgestrektheid” betekent. Volgens de lokale overlevering was het een van de sterren die Hawai’iloa gebruikte om te navigeren tijdens zijn reizen naar de Zuidelijke Oceaan. (In de Hawaiiaanse legende was Hawai’iloa een visser die het eiland HawaÏ tegenkwam en later terugkeerde om zich er te vestigen.)

Oude Polynesiërs gebruikten Canopus en andere heldere sterren ook om tussen de eilanden in de Stille Oceaan te navigeren. Canopus maakte deel uit van het sterrenbeeld Grote Vogel, bekend als Manu, dat de hemel in twee hemisferen verdeelde. Canopus markeerde de zuidelijke vleugeltip van de Grote Vogel, Procyon in Canis Minor was de noordelijke vleugeltip en de heldere Sirius vertegenwoordigde het lichaam.

In Australië speelde Canopus een prominente rol in verschillende inheemse culturen. Het Booring-volk in het noordwesten van Victoria noemde de ster War. War, een mannelijke kraai, was de echtgenoot van Collowgulloric War, een vrouwelijke kraai, waarschijnlijk vertegenwoordigd door  Eta Carinae, en broer van Warepil, een arend, vertegenwoordigd door Sirius. Volgens de plaatselijke overlevering was War een Prometheusachtige figuur die de mensheid in vuur en vlam zette.

Het Koori-volk in Zuidoost-Australië associeerde Canopus ook met een kraai. De ster vertegenwoordigde Waa, een van de voorouders van het volk. De kraai is vaak een bedrieger en een voorouderlijk figuur in de Australische Aboriginal-mythologie. Het andere voorouderlijke wezen is Bunjil, de arend, vertegenwoordigd door Altair in Aquila.

In de legendes verteld door het Pirt-Kopan-volk van West-Victoria, werd Waa verliefd op een koningin, Gneenggar (Wigstaartarend), vertegenwoordigd door Sirius, en haar zes bedienden, vertegenwoordigd door de Pleiaden. Nadat hij door hen was afgewezen, veranderde Waa zichzelf in een rups nadat hij hoorde dat de vrouwen op zoek waren naar larven en ten een van hen hem uitgroef, veranderde hij in een reus en droeg haar weg.

Het Wailwun-volk van New South Wales noemde Canopus Wumba, wat “doof” betekent. In de Tasmaanse overlevering werd Canopus geassocieerd met Dromerdene, die met zijn broer Moinee vocht totdat ze allebei uit de lucht vielen. Moinee is een voorouderlijke figuur die de eerste mens heeft geschapen. Dromerdene veranderde de anatomie van de mens, wat Moinee van streek maakte, en de broers vochten tegen elkaar in de hemel. Na het gevecht zou Dromerdene in Louisa Bay zijn gevallen en Moinee op de Aarde. een grote staande steen achter op het strand van Cox Bight in het zuidwesten van Tasmanië zou zijn versteende vorm zijn.

Het Maori-volk van Nieuw Zeeland zag Canopus als een eenzame ster en noemden hem Atutahi, Atuatahi of Aotahi, wat “op zichzelf staand” betekent. Ze noemden de ster ook Ariki, wat “hooggeborene” betekent. De verschijning van de ster tijdens de winterzonnewende luidde de komst van de winter in en de Maori boden de ster voedsel aan toen deze verscheen. Ze geloofden dat de lichtstralen de komende winter voorspelden en of deze mild of koud en nat zou zijn.

Op de Genootschapselanden stond Canopus bekend als Taurua-e-tupu-tai-nanu, wat “Feest waar de stroom van de zee komt” betekent, en Taurua-nui-o-te-hiti-apatoa, “Groot feest van de grens van het zuiden.” Op de Tuamotu-eilanden heette de ster Te Tau-rari en Marere-te-tavahi, wat “hij die alleen staat” betekent.

De 12^de -eeuwse Andalusische astronoom Ibn Rushd  nam in 1153 Canopus waar vanuit Marrakesh. Omdat de ster onzichtbaar is vanuit zijn geboortestad Cordoba in Spanje gebruikte hij deze waarneming om te pleiten voor de bewering van Aristoteles dat de Aarde bolvormig is.

Net als andere uitzonderlijk heldere sterren wordt Canopus vaak gebruikt of wordt er vaak naar verwezen in fictiewerken. In het vagevuur van Dante was de ster een van de “drie fakkels” (tre facelle) die drie evangelische deugden symboliseerden – geloof, hoop en naastenliefde – samen met de mede-zuidelijke grootheden Fomalhaut en Achernar. Andere opmerkelijke vermeldingen zijn onder meer de romans The Star Kings uit 1947 van Edmond Hamilton, Star Bridge uit 1955 van James Gunn en Jack Williamson, Frank Herbert’s Dune-romans (waarin Canopus de gastster is van de woestijnplaneet Arrakis). In film en televisie werd de ster met name gebruikt in de afleveringen “Where No Man has Gon Before” (1966) en “The Ultimate Computer” (1968) van Startrek: The Original Series. Canopus wordt ook gebruikt in de games Battletech, Frontier: Elite II en Frontier: First Encounters.

Naamgeving

Canopus is sinds de oudheid de traditionele naam van Alpha Carinae. De naam verscheen in de 2^de eeuw naar Christus in de Almagest van Claudius Ptolemeus. De naam wordt ook wel gespeld las Canobus, kanopus en Kanobos.

De naam geldt  formeel alleen voor de component Alpha Carinae A. de oorsprong van de naam is onzeker. Algemeen wordt aangenomen dat de naam afkomstig is van het Griekse Κάνωβος (Kanôbos), de naam van de mythische navigator van Menelaus van Sparta tijdens de Trojaanse oorlog. In de Griekse mythologie stopte de vloot van Menelaus na de verwoesting van Troje in 1183 voor Christus op weg naar huis in Egypte en werd Canopus gebeten door een slang. Menelaus richtte ter ere van hem een monument op in de Nijldelta, waar later de stad Canopus ontstond. In de Homerische mythen was het Menelaus die de stad stichtte en naar zijn navigator vernoemde.

De tweede mogelijkheid van de naam is van het Egyptische/Koptische Kahi Nub, wat “Gouden Aarde” betekent. Dit is een verwijzing naar de verschijning van Canopus dicht bij de horizon in het oude Egypte.

De naam werd op 30 juni 2016 goedgekeurd door de Working Group on Star Names (WGSN) van de Internationale Astronomische Unie.

Canopus is bekend onder vele andere namen in verschillende culturen. In het Engels stond de ster bekend als Suhail, Soheil of Soheila, afgeleid van et Arabische suhayl, wat “gladde vlakte” betekent. Verschillende spellingen omvatten Süheyl / Süheyla (Turks), Souhail, Suheyl, Sohil, Suhilon, Sahil, Sihil en Suhayeel. De ster deelde deze naam met Lambda Velorum, Gamma Velorum en Zeta Puppis. Tegenwoordig heet Zeta Puppis formeel Naos, Gamma Velorum staat informeel bekend als Regor en Lambda Velorum heeft de naam Suhail behouden.

Een Egyptische dichter uit de 15^de eeuw voor Christus heette Canopus Karbana en tijdens de Ptolemeïsche heerschappij heette de ster Ptolemaion. De acronychale opkomst van Canopus (laatste opkomst in de avond na zonsondergang na een periode van zichtbaarheid) markeerde het begin van het Ptolemaia-feest, dat elke vier jaar werd gehouden van 279 voor Christus tot 145 voor Christus.

De Griekse Dichter Aratus (301 – 240 voor Christus) en astronomen Eudoxus (390 – 337 voor Christus) en Hipparchus (190 – 120 voor Christus) noemden de ster Pedalion, wat Grieks is voor “het roer”. De aanduiding verwees naar de positie van de ster in Argo Navis, die het roer van het mythische schip markeerde. De Romeinse filosoof Cicero, de het werk va Aratus naar het Latijn vertaalde, noemde de ster Gubernaculum, wat latijn is voor “roer” of “helmstok”.

Canopus stond ook bekend als Wazn, afgeleid van het Arabisch woord voor “gewicht”, en als Hadar, wat” grond” betekent. Tegenwoordig behoren de namen Wezen en Hadar toe aan Delta Canis Majoris en Bèta Centauri.

De namen Ponderous (“zwaar” of “gewichtig”) en Terrestris (“aards” of “aarde”) werden later voor Canopus gebruikt. Er wordt aangenomen dat beiden verwijzen naar de ster die zich dicht bij de horizon bevindt. In de Alfonsijnse Tabellen werd Canopus aangeduid als Suheil ponderous, wat een gelatineerde vorm is van het Arabische Al Suhayl al Wazn. De naam Canopus werd tijdens de Renaissance wee rop grote schaal gebruikt.

In China staat Canopus bekend als 老人 (Lǎo Rén), de Oude Man. Het is de enige ster in het Oude man-asterisme, dat deel uitmaakt van het Bron-huis, een van de zuidelijke huizen van de Vermiljoenen Vogel. In de Chinese astronomie stond Canopus bekend als de Oude Man van de Zuidpool (南极老人), een symbool van een lang leven en geluk. In de Chinese overlevering wordt de oude man afgebeeld als een man met een lange witte baard en een hert aan zijn zijde, die ooit een ziekelijke jongen was die te horen had gekregen dat hij niet ouder zou worden dan 19 jaar. De jongen, genaamd Zhao Yen kreeg het advies om een veld te bezoeken en wijn en gedroogd vlees mee te nemen. Hij deed wat hem werd opgedragen en toen hij het veld bereikte zag hij twee mannen aan het dammen. Hij bood hen de wijn en het vlees aan en als dank veranderde de mannen zijn levensverwachting van 19 jaar naar 91 jaar. De jongen ontdekte later dat de mannen de Ster van de Noordpool en de Ster van de Zuidpool waren, verantwoordelijk voor het vaststellen van de geboorte- en overlijdensdata.

In Korea, Japan en Vietnam staat Canopus ook bekend als de Ster van de Ouderdom. In Japan staat hij bekend als Jurōjin, de god van een lang leven en een van de zeven goden van het geluk afkomstig van de Chinese taoïstische oude man van de Zuidpool. De andere traditionele namen van de ster in Japan zijn Meraboshi en Roujin-sei, de Oude Man. In Mongolië was Canopus de personificatie van de Witte Oude Man, terwijl Tibetanen hem Genpo karpo (Rgan po dkar po) of Genkar (rgan dkar) noemden, wat ook “witte oude man” betekent. In Tibet was de meest gebruikte naam voor Canopus Karma Rishi. De heliakale opkomst van de ster (de eerste opkomst na een periode van onzichtbaarheid) werd gevierd met rituele baden.

Locatie

Canopus bevindt zich diep aan de zuidelijke sterrenhemel. De ster is voor de meeste noordelijke waarnemers niet zichtbaar. De ster is onzichtbaar vanaf locaties ten noorden van 37°, wat betekent dat de ster voor het grootste deel van Europa niet boven de horizon uitkomt.

Voor waarnemers die ten zuiden van -37° wonen is Canopus circumpolair, dat wil zeggen dat de ster nooit ondergaat en het hele jaar door zichtbaar is. Omdat Canopus heel erg helder is, kan de ster in de vroege schemering met het blote oog gezien worden. De ster bereikt zijn hoogste punt boven de horizon op 27 december om middernacht en op 11 februari rond 21 uur.

Als de op een na helderste ster aan de hemel is Canopus heel gemakkelijk te identificeren.  Het is de uitzonderlijk heldere ster die onder Sirius zichtbaar is, bijna precies ten zuiden van Sirius’ buurman Mirzam – Bèta Canis Majoris. Sirius kan worden geïdentificeerd aan de hand van de drie sterren van de Gordel van Orion – Alnitak, Alnilam en Mintaka – die er rechtstreeks naar wijzen. Canopus en Sirius staan aan de hemel ongeveer 36° van elkaar verwijderd en hoewel de meeste noordelijke waarnemers alleen Sirius kennen zijn beide sterren vanaf zuidelijke breedtegraden vaak tegelijkertijd zichtbaar.

Canopus kan worden gebruikt om de zuidelijke hemelpool te vinden. De pool vormt een gelijkzijdige driehoek met Canopus en Achernar, de helderste ster in het sterrenbeeld Eridanus, en ligt in de richting van de Zuidelijke Aanwijzers, Alpha Centauri en Hadar – Bèta Centauri.

Sterrenbeeld

Canopus bevindt zich in het sterrenbeeld Carina. Carina maakte voorheen deel uit van het grotere sterrenbeeld Argo Navis en vertegenwoordigt de kiel van het schip Argo waarop Jason en de Argonauten naar Colchis zeilden om het Gulden Vlies te halen. De naburige sterrenbeelden Puppis en Vela, in de 18^de eeuw eveneens afgesplitst van Argo Navis vertegenwoordigen de achtersteven en zeilen van het schip.

Met een oppervlakte van 494 vierkante graden is Carina niet bijzonder groot maar wel goed herkenbaar. Het sterrenbeeld bevat 6 sterren helderder dan magnitude 2,0 en sommige daarvan maken deel uit van twee prominente zuidelijke asterismes, het Diamanten Kruis en het Valse kruis.

Het sterrenbeeld staat bekend als de thuisbasis van Canopus, de op een na helderste ster aan de hemel, en Eta Carinae, een van de meest massieve dubbelstersystemen die we kennen. Eta Carinae is de centrale ster van de Homunculusnevel, die deel uitmaakt van de grotere Carinanevel – NGC 3372, een uitgestrekt gebied met heldere en donkere gebieden dat verschillende open sterrenhopen en enkele van de helderste sterren in de Melkweg bevat.

Andere bekende deepsky-objecten in Carina zijn NGC 3603, een groot H II-gebied met een open sterrenhoop, de Theta Carinae Cluster – IC 2602, een heldere grote open sterrenhoop met de bijnaam de Zuidelijke Pleiaden, de Wensput-cluster – NGC 3532, een open sterrenhoop die met het blote oog zichtbaar is, NGC 2802, een massieve bolvormige sterrenhoop en de heldere Diamant Cluster – NGC 2516, een heldere open sterrenhoop met de bijnaam de Zuidelijke Kribbe.

De beste tijd van het jaar om de sterren en deepsky-objecten in Carina te observeren is de maand maart, wanneer het sterrenbeeld vanaf zuidelijke locaties bijzonder prominent aan de avondhemel te zien is. Het hele sterrenbeeld is zichtbaar ten zuiden van 20° noorderbreedte.

De tien helderste sterren in Carina zijn Canopus (Alpha Car, mag. -0,74), Miaplacidus (Bèta Car, mag. 1,69), Avior (Epsilon Car, mag. 1,86), Aspidiske (Iota Car, mag. 2,21), Theta Carinae (mag. 2,76), Upsilon Carinae (2,97), Omega Carinae (mag. 3,29), PP Carinae (p Car, mag. 3,22 – 3,55), V337 Carinae (q Car, mag. 3,36 – 3,44), and V357 Carinae (a Car, mag. 3,41 – 3,44).

Alpha Carinae – Canopus

Spectraalklasse	A9 III
Schijnbare helderheid (magnitude)	-0,74
Absolute helderheid (magnitude)	-5,71
Afstand (lichtjaar – parsec)	310 – 95
Radiale snelheid (km/sec)	20,30
Massa (zon)	8,0
Lichtsterkte (zon)	10.700
Straal (zon)	71
Temperatuur (Kelvin)	7400
Rotatiesnelheid (km/sec)	9
Sterrenbeeld	Carina – Kiel
Namen en aanduidingen	Canopus Suhail Alpha Carinae HD 45348

Eerste publicatie: 27 december 2023
Bron: Sky & Telescope/star-facts/wikipedia & anderen