ster van de weekSterren

Betelgeuze – een toekomstige supernova

Betelgeuze gezien met de ALMA
Deze oranjerode bubbel is de ster Betelgeuze zoals gezien met de Atacama Large millimeter/submillimeter Array (ALMA)

Betelgeuze is een ster aan het einde van zijn leven. De ster is onder amateurastronomen bekend om zijn grootte en helderheid maar ook omdat de ster deel uitmaakt van het bekende wintersterrenbeeld Orion.

De ster wordt echter ook door professionele astronomen in de gaten gehouden. Het is een bekende veranderlijke ster waarvan de diameter wisselt tussen 550 tot 920 zonsdiameters. In 2013 stelden astronomen dat Betelgeuze over enkele duizenden jaren tegen een kosmische muur van interstellair stof zal botsen.

Op zoek naar Betelgeuze

Het sterrenbeeld Orion
De heldere rode ster Betelgeuze in het sterrenbeeld Orion. Dit sterrenbeeld is in de wintermaanden prominent zichtbaar boven de zuidelijke horizon.

Betelgeuze bevindt zich op een afstand van ongeveer 600 lichtjaar van de Aarde in het sterrenbeeld Orion. De ster is variabel en de helderheid varieert tussen magnitude 0,4 en 1,2. Waarnemingen gedaan door de American Association of Variable Star Observers (AAVSO) suggereren een piek van 0,2 in 1933 en in 1942. in helderheid is Betelgeuze de 12-de ster aan de nachtelijke sterrenhemel.

De naam komt vermoedelijk uit het Arabisch maar de ster heeft ook namen in het Sanskriet, het traditionele Chinees en zelfs in het Hawaiiaans. In die laatste taal heet de ster “Kauluakoko”.

 

 

 

De aanstaande supernova

Als astronomen zeggen dat Betelgeuze binnenkort zal exploderen dan betekent dat in astronomische termen: binnen een miljoen jaar. Voorspellen wanneer dit precies gebeurt is ontzettend lastig. Dat hangt o.a. van precieze berekeningen van de massa maar ook onze kennis over wat er nu precies in het binnenste van de ster aan het gebeuren is.

Betelgeuze is een enorm grote ster. Plaats je de ster op de positie van de Zon dan reikt de ster tot voorbij de baan van Jupiter. Verschillende telescopen hebben opnames van de ster gemaakt en aangetoond dat de grote hoeveelheden materie de ruimte in blaast. Vanaf 1993 is de straal van de ster 15% kleiner geworden en dat is enorm veel in een dergelijk kort tijdsbestek.

Waarom de ster aan het krimpen is, is onbekend. Astronomen weten erg weinig over hoe sterren die aan het eind van hun leven zijn zich gedragen.

Het naderen van de muur

Betelgeuze treft alle voorbereidingen om als een supernova te exploderen maar er wacht nog en andere uitdaging: over enkele duizenden jaren zal de ster op een muur van interstellair stof botsen.

Waarnemingen uit 2013 die in het infrarode licht zijn gedaan met de Herschel Space Telescope wijzen er op dat de ster met een snelheid van 107.761 kilometer per uur op het interstellaire stof zal knallen. De botsing zal ook geruime tijd duren: over ongeveer 5000 jaar zal de zonnewind tegen het interstellaire stof knallen maar pas over 12.500 jaar is het centrum van de Betelgeuze zelf aan de beurt.

Betelgeuze wordt regelmatig door astronomen bestudeerd en die waarnemingen laten zien dat we nog veel over de structuur van de ster kunnen leren.

Waarnemingen laten zien dat het gas dat de ster uitstoot kouder is dan eerder werd aangenomen. Omdat er weinig warmte wordt opgewekt weten astronomen niet precies hoeveel materie de ster verliest. Magneetvelden of schokgolven zijn een mogelijke verklaring maar er is meer onderzoek nodig dat de modellen kan bevestigen. Betelgeuze wordt door astronomen ook vergeleken met Antares, een andere superreus in het sterrenbeeld Schorpioen – Scorpius.

Astronomen zijn ook verbaasd over de hele snelle rotatie van Betelgeuze die ongeveer 150 * sneller is dan verwacht. Die snelle rotatie zou verklaart kunnen worden als de ster ongeveer 100.000 jaar geleden een zonachtige ster zou hebben opgeslokt. Gezien de enorme grootte van de ster – ongeveer 1000 * onze Zon, 1,4 miljard kilometer in doorsnede zou de ster eigenlijk veel langzamer moeten ronddraaien.

In 2017 nam de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array Telescope (ALMA) zijn eerste opname van het oppervlak van de ster waarvan astronomen zeiden dat het de hoogste resolutie opname was ooit gemaakt van de ster.

 

Eerste publicatie: 10 januari 2018