Zonnestelsel Nieuws

Equinox – De lente is begonnen!

De maart-equinox – op het noordelijk halfrond ook wel de lente-equinox genoemd – markeert het begin van het lenteseizoen op het noordelijk halfrond en het herfstseizoen op het zuidelijk halfrond.

Equinox: vier zwart-wit satellietbeelden van de halve aarde, met verschillende seizoenshellingen.
Satellietbeelden van de aarde op de zonnewendes en equinoxen. Van links naar rechts, een zonnewende in juni, een equinox in september, een zonnewende in december en een equinox in maart. Lees meer over deze afbeeldingen, die via NASA Earth Observatory zijn.

Wat is de equinox? De equinox van maart markeert de overgang van de Zon, van zuid naar noord, boven de evenaar van de Aarde. In 2024 is dit op 20 maart 04:06 uur Nederlandse tijd.

Opmerking: waar je ook bent op Aarde, de equinox brengt een aantal seizoeneffecten met zich mee die waarneembaar zijn voor alle natuurliefhebbers over de hele wereld.

Zijn dag en nacht gelijk tijdens de equinox?

Op de equinox ontvangen de twee halfronden van de Aarde in gelijke maten zonlicht. Er wordt vaak gezegd dat dag en nacht even lang zijn. In feite komt het woord “equinox” van het Latijnse “aequus” (gelijk) en “nox” (nacht). Voor onze voorouders, die een minder nauwkeurige tijdregistratie hadden, leken dag en nacht waarschijnlijk gelijk. Tegenwoordig weten we dat het niet precies zo is.

Snelste zonsondergangen op de equinoxen

De snelste zonsondergangen en zonsopkomsten van het jaar vinden plaats op de equinoxen. E hebben het dan over de tijd die nodig is voordat de hele zon onder de horizon zakt.

Zon kom op pal oost en gaat pal west weer onder

Nog een equinox-fenomeen.  Tijdens de equinox komt de Zoon precies in het oosten op en gaat precies in het westen onder. Het maakt niet uit waar op Aarde je woont. Op de equinoxen verschijnt de Zon op 12:00 uur pal boven de evenaar.

Waar je ook bent op Aarde – behalve op de noord- en zuidpool – je hebt een punt pal oost en pal west aan je horizon. Dat punt markeert het snijpunt van je horizon met de hemelevenaar: de denkbeeldige lijn boven de ware evenaar van de Aarde.

De Zon staat op de hemelevenaar en de hemelevenaar doorsnijdt al onze horizonten in punten pal oost en pal west. Dus de Zon komt dan recht in het oosten op en gaat recht in het westen weer onder.

Half bolvormige koepel van rasterlijnen met rode stippen rond de onderrand.
De dagboog van de Zon, elk uur, op de equinox, zoals te zien op de (denkbeeldige) hemelbol rondom de Aarde. Op de equinox staat de zon recht boven de evenaar van de aarde. Afbeelding via Tau’olunga/Wikimedia Commons (CC BY-SA 2.5).

Meer equinox-effecten in maart

Op het noordelijk halfrond brengt de equinox van maart vroege zonsopkomsten, latere zonsondergangen en ontkiemende planten met zich mee. Ondertussen vindt je het tegenovergestelde seizoen – latere zonsopkomsten, eerdere zonsondergangen, koudere wind, droge en vallende bladeren – ten zuiden van de evenaar.

De equinoxen en zonnewendes (solstices) worden veroorzaakt door de kanteling van de draaiingsas van de Aarde en zijn onophoudelijke beweging in een baan om de Zon. Je kunt een equinox zien als een gebeurtenis op de denkbeeldige hemelkoepel, of als een gebeurtenis die plaatsvindt in de vaan van de Aarde om de Zon.

De Aarde-gecentreerde weergave

Als je erover nadenkt vanuit het perspectief van de Aarde dan kun je de hemelevenaar zien als een grote cirkel die de hemel van de Aarde verdeelt in het noordelijk en zuidelijk halfrond. De hemelevenaar is een denkbeeldige lijn die de hemel recht boven de evenaar van de Aarde onthult. Op de equinox passeert de Zon de hemelevenaar m het noordelijk halfrond van de hemel binnen te gaan.

Koepel van lengte- en breedtegraden met zonnen in perfecte boog boven het midden.
Deze illustratie toont de dagboog van de equinoxzon, gezien vanaf de evenaar van de aarde. Ook zichtbaar zijn schemerzonnetjes (in rood) tot -18 graden hoogte. Merk op dat de zon ’s middags op het hoogste punt staat. En ervoor zorgt dat de schaduw van de boom ’s middags recht naar beneden valt. Dat wil zeggen – gezien vanaf de evenaar op de dag van een equinox – staat een boom in het midden van zijn eigen schaduw. Afbeelding via Tau’olunga/Wikimedia Commons (CC BY-SA 2.5).

 

De Aarde-in-de-ruimte weergave

Als je er aan denkt vanuit het perspectief van de Aarde in de ruimte dan moet je denken aan de Aarde in een baan om de Zon, en we weten allemaal dat de Aarde niet rechtop draait meer in plaats daarvan 23,5° op zijn as is gekanteld. Dus het noordelijk en zuidelijk halfrond wisselen van plaats om het licht en de warmte van de Zon het meest direct te ontvangen. We hebben twee peer per jaar een equinox – lente en herfst – wanneer de kanteling van de aardas en de baan van de Aarde rond de Zon zodanig combineren dat de as noch van of weg van de Zon helt.

De baan van de Aarde om de Zon en de verschillende seizoenen
Tekening van de baan van de Aarde om de Zon die de hoeken van het invallende zonlicht toont tijdens de solstices en de equinoxen.

 

Dingen veranderen snel rond de equinox

Omdat de Aarde nooit stopt met bewegen rond de Zon, zullen de positie van de zonsopkomst en zonsondergang – en de dagen van ongeveer gelijk daglicht en nacht – snel veranderen.

Onderstaande video is van de Astronomy Picture of the Day van 19 maart 2014:

Bij een equinox wordt de terminator van de Aarde – de scheidslijn tussen dag en nacht – verticaal en verbindt de noord- en zuidpool. De time-lapse video demonstreert dit door een heel jaar op Aarde in 12 seconden weer te geven. Vanuit een geostationaire baan registreerde de Meteosat-satelliet elke dag op dezelfde lokale tijd deze infraroodbeelden van de Aarde. de video begint op de equinox van september 2010 en eindigt met de terminatorlijn verticaal.

Terwijl de Aarde rond de Zon draaide, bleek de terminator zodanig te kantelen dat er minder dagelijks zonlicht naar het noordelijk halfrond kwam waardoor het winter werd in het noorden. Naarmate het jaar vorderde arriveerde de equinox van maart 2011 halverwege de video, gevolgd door de terminator die de andere kant op kantelde waardoor het winter werd op het zuidelijk halfrond en zomer op het noordelijk halfrond. Het vastgelegde jaar eindigt opnieuw met de equinox van september waarmee weer een van de miljarden reizen wordt afgesloten die de Aarde heeft gemaakt – en zal maken – rond de Zon.

Wat zien we van de maart equinox in de natuur?

Veel! Vergeet het weer en denk alleen aan daglicht. In termen van daglicht doordringt de wetenschap dat de lente hier is – en de zomer eraan komt – de hele natuur op de noordelijke helft van de aardbol.

Let elke dag op de boog van de Zon langs de hemel. Je zult merken dat die naar het noorden verschuift. Als reactie op de verandering in daglicht trekken ook vogels en vlinders naar het noorden, samen met het pad van de Zon.

De langere dagen brengen wel warmer weer met zich mee. Mensen laten hun winterjassen thuis. Bomen lopen uit en planten beginnen aan een nieuwe groeicyclus. Op veel plaatsen beginnen de voorjaarsbloemen te bloeien.

Ondertussen worden op het zuidelijk halfrond de dagen korter en de nachten langer. Er hangt een rilling in de lucht. De herfst is er en de winter komt eraan…

Samengevat: vandaag, 20 maart 2024 valt de equinox om 04:06 uur en begint de astronomische lente.

laatste update: 20 maart 2024
Bron: EarthSky