NASA schort activiteiten Swift gammastralingstelescoop op

NASA heeft officieel de wetenschappelijke waarnemingen met de Neil Gehrels Swift Observatory opgeschort. Maar er is geen reden voor paniek.

De ruimtetelescoop, die de enkele van de meest krachtigste stralingsexplosie van de meest gewelddadige kosmische gebeurtenissen in het heelal waarneemt, bekend als uitbarstingen van gammastraling, is slechts tijdelijk buiten gebruik. NASA plaatste Swift op 15 maart in de veilige modus als gevolg van de “verslechterende prestaties” van een van de drie gyroscopen die de ruimtetelescoop gebruikt om zich te richten op astrofysische bronnen die astronomen willen bestuderen.

Volgens NASA volgt het Swift-team al een aantal maanden toegenomen ruis in de gyroscoop. Half maart waren de prestaties van de gyroscoop zo verslechterd dat de ruimtetelescoop moeite had om de startracker te koppelen en zo succesvolle wetenschappelijke waarnemingen uit te voeren.

Swift is technisch ontworpen om te blijven voldoen aan de missievereisten ondanks het falen van één gyroscoop, maar de ingebouwde vluchtsoftware heeft een patchnodig om de satelliet correct te laten werken in de modus met twee gyroscopen.

“we werken aan het uploaden en installeren van deze patch, waarvan we verwachten dat deze de ruimtetelescoop zo snel en mogelijk weer volledig zal laten functioneren”, schreef NASA op zijn Swift-website. “Totdat de patch met succes is geïmplementeerd, zullen de wetenschappelijke waarnemingen naar verwachting zeer beperkt zijn.”

Hoe Swift de BOAT laat schommelen met krachtige waarnemingen

Swift bedient NASA en observeert de hoogenergetische kosmos al bijna 20 jaar sinds de lancering vanaf de historische Cap Canaveral Air Force Station Complex 17-A van de ruimtevaartorganisatie op 20 november 2004.

Zijn belangrijkste rol is het waarnemen van GRB’s, dit zijn zeer intense flitsen va gammastraling, de vorm van licht met de hoogste energie. GRB’s kunnen slechts enkele milliseconden tot een paar honderd seconden duren. Dit betekent dat Swift telescopen op de grond extreem snel moet informeren over een GRB,  zodat ze zich kunnen concentreren op de nagloeiing ervan.

Om het mysterie op te lossen welke gebeurtenissen GRB’s lanceren, of het nu gaat om de ineenstorting van een massieve ster, de geboorte van een zwart gat of de botsing en samensmelting van neutronensterren, observeert Swift het heelal met drie telescopen met meerdere golflengtes die zichtbare, ultraviolette, röntgen- en gammastraling bestrijken.

Een van de meest opmerkelijke ontdekkingen die Swift in de 20 jaar dat de ruimtetelescoop actief is, is een GRB die door wetenschappers liefkozend de bijnaam Helderste aller tijden” of de “BOAT” heeft gekregen.

De BOAT zou heel goed de krachtigste bekende ruimte-explosie kunnen zijn sinds de Oerknal.

Swift zag BOAT op 9 oktober 2022 en de ontploffing onderscheidde zich onmiddellijk van andere GRB’s vanwege de extreme aard ervan. De BOAT, die officieel GRB 221009A werd genoemd, werd voor het eerst gezien als een immens heldere flits van hoogenergetische gammastraling, waarbij deze initiële emissie werd gevolgd door een vervagende nagloed over vele golflengtes van licht.

De BOAT was minstens 10 keer zo energiek als andere GRB’s die door Swift werden waargenomen, en fotonen die als onderdeel van deze GRB werden gedetecteerd, droegen meer energie met zich mee dan deeltjes die tot bijna  lichtsnelheden werden versneld in de grootste deeltjesversneller van de mensheid, de Large Hadron Collinder (LHC). Aangenomen wordt dat de BOAT is gelanceerd door een ster met een massa gelijk aan 30 zonsmassa, die het einde van zijn leven heeft bereikt en als supernova in de richting van het sterrenbeeld Sagitta – Pijl is gegaan.

Deze explosie vond zo ver weg dat het licht ervan 2,4 miljard jaar had gereisd voor Swift’s historische ontdekking.

Als het om ruimtetelescopen gaat mag Swift misschien een “oude hond” zijn maar dat betekent niet dat hij niet in staat is om nieuwe trucjes te leren.

In september 2023 onthulde NASA bijvoorbeeld dat de ruimtetelescoop een zwart gat had gevonden in een sterrenstelsel op ongeveer 50 miljoen lichtjaar afstand, waarbij dit zwarte gat herhaaldelijk aan een zonachtige ster knabbelde. De gebeurtenis kreeg de naam Swift J0230 en de waarneming ervan werd mogelijk gemaakt door een nieuwe manier om gegevens van de röntgentelescoop (XRT) van de satelliet te analyseren. Dit vertegenwoordigde een compleet nieuw tijdperk van Swift-wetenschap waarvan astronomen hopen dat het binnenkort kan worden hervat.

“De hardware, software en de vaardigheden van het internationale team van Swift hebben er voor gezorgd dat de ruimtetelescoop zich gedurende zijn hele leven heeft kunnen aanpassen aan nieuwe gebieden van de astrofysica”, zei Phil Evans, astrofysicus aan de universiteit van Leicester en al jarenlang lid van het Swift-team, vorig jaar. “Neil Gehrels, de naamgever van de missie, hield toezicht op en moedigde veel van deze transities aan. Nu, met deze nieuwe vaardigheid, dot de missie nog meer coole wetenschap.”

Wetenschappers zullen ongetwijfeld graag zien dat deze baanbrekende ruimtetelescoop zijn activiteiten hervat en zien welke nieuwe hoogenergetische aspecten van het heelal hij vervolgens zal onthullen.

Eerste publicatie: 24 maart 2024
Bron: space.com/NASA