Waarnemen – Pegasus
Tijdens de herfst op het noordelijk halfrond komt Pegasus ’s avonds op in het oosten. Het sterrenbeeld is eenvoudig te herkennen aan zijn grote vierkant waarin zich geen zichtbare sterren bevinden.
Pegasus het gevleugelde paard
Pegasus is van de 88 sterrenbeelden in grootte nummer 7. Op het noordelijk halfrond komt het in de herfst in het oosten op (dat zijn de lenteavonden op het zuidelijk halfrond). Het domineert de sterrenhemel met zijn grote vierkant dat dan ook de bijnaam Grote Vierkant heeft gekregen. In de mythologie was Pegasus het gevleugelde paard dat de held Perseus bereed toen hij prinses Andromeda redde van Cetus de Walvis. Deze vier sterrenbeelden vormen een groep aan de sterrenhemel en ze vertellen verhalen die al meer dan 3000 jaar oud zijn.
Pegasus is gemakkelijk te vinden. Het sterrenbeeld klimt op herfstavonden op het noordelijk halfrond boven de oostelijke horizon en aan het einde van de herfst staat het sterrenbeeld hoog aan de sterrenhemel. Het is een asterisme – het Grote Vierkant van Pegasus – is erg groot. Het vierkant alleen is al 20° breed. Dat komt overeen met twee vuistbreedtes op armlengte.
De sterren van Pegasus
De ster van het Grote Vierkant die het dichtste bij de horizon ligt heet Algenib. Deze ster heeft een helderheid van magnitude 2,8 en is ongeveer 333 lichtjaar van ons verwijderd. De ster aan de tegenoverliggende hoek van het vierkant heet Scheat. Die ster heeft een helderheid van magnitude 2,4 en is 199 lichtjaar van de Aarde verwijderd. De ster richting zuiden in het vierkant heet Markab. De ster heeft een helderheid van magnitude 2,5 en is 140 lichtjaar ver weg. De laatste ster van het vierkant heet Alpheratz. Deze ster ligt technisch gezien net voorbij de grens van Pegasus en behoort toe aan Andromeda. Alpheratz is met een helderheid van magnitude 2,1 de helderste ster van het vierkant. Alpheratz is 97 lichtjaar van ons verwijderd.
Het Grote Vierkant markeert het lijf van het gevleugelde paard. De voorpoten en de kop van Pegasus bevinden zich ten westen van het vierkant. Uitgaande van Markab leiden twee sterren van magnitude 3,4 en 3,5, Homam en Giham, de weg naar de Enif, de ster die de kop markeert. Enif heeft een visuele helderheid van magnitude 2,4. Je kan Enif gebruiken om de bolhoop M15 te vinden.
Vanaf Scheat vindt je de voorpoten van het paard. Vijf graden ten westen van Scheat is dat Matar met een helderheid van magnitude 3,0. Het is de helderste ster van de voorpoten van het paard en kan gebruikt worden om een aantal opmerkelijke sterrenstelsels te vinden.
Sterrenstelsels in Pegasus
In Pegasus bevinden zich vier noemenswaardige melkwegclusters. De helderste is van magnitude 9.5 en heeft de merkwaardige naam Deer Lick Groep. Volg Scheat naar Matar en dan ongeveer 4,5° verder en iets ten noorden van de richting waarin je ging. Dit brengt je bij NGC 7331, de Deer Lick Groep die bestaat uit een groot spiraalstelsel en een aantal kleinere.
Slechts 0,5° ten zuiden van de Deer Lick Groep ligt het beroemde Stephan’s Quintet, een populair doelwit onder astrofotografen, deze dichte verzameling van vijf sterrenstelsels heeft een helderheid van magnitude 13,6. Het grootste en helderste sterrenstelsel, NGC 7320, heeft een kleine roodverschuiving in vergelijking met de andere vier waaruit blijkt dat dit waarschijnlijk geen fysiek lid is van de groep en slechts toevallig op de gezichtslijn staat.
De Pegasus I Cluster bevindt zich in de zuidelijke hoek van het sterrenbeeld niet ver van het cirkeltje van Vissen. Op de hemelkoepel is de groep ongeveer 8° verwijderd van Markab. De Pegasus I Groep heeft een helderheid van magnitude 11,1. Je hebt een grote telescoop nodig of lange belichtingstijden om de groep te kunnen zien maar het kan wel de moeite waard zijn.
De Pegasus II Groep bevindt zich in het vierkant van Pegasus ongeveer halverwege de sterren Alpheratz en Scheat. NGC 7720 heeft een visuele helderheid van magnitude 12,6. Het is een krachtige radiobron die intensief door astronomen wordt bestudeerd.
De bolhoop M15 in Pegasus
De bolhoop Messier 15 is populair onder amateurastronomen. Messier 15 is eenvoudig te vinden als je de kop- en neksterren van Pegasus gebruikt. Begin bij de ster Markab en trek een lijn naar twee zwakkere sterren die de nek markeren. Vanuit de laatste ster van de nek (Biham) naar de helderdere kop-ster Enif en dan een rechte lijn van ongeveer 4° en je komt uit bij de bolhoop M15. Deze heeft een helderheid van magnitude 6,4 en is ongeveer 33.600 lichtjaar van ons verwijderd. De bolhoop is in een verrekijker al goed zichtbaar.
Het asterisme van het Grote Vierkant
Het Grote Vierkant van Pegasus lijkt op een grote diamant. Asterismes, zoals het Grote Vierkant, zijn groepen sterren die niet zijn bestempeld als sterrenbeelden maar die gemakkelijk zijn te herkennen.
Gebruik Pegasus om het Andromeda sterrenstelsel te vinden
Pegasus bevindt zich dicht bij het sterrenbeeld Andromeda dus het kan gebruikt worden om de Andromedanevel te vinden. Je hebt een donkere sterrenhemel nodig om het Andromedastelsel met het blote oog te vinden. Met een verrekijker of kleine telescoop gaat het veel gemakkelijker.
Eerste exoplaneet bij een zonachtige ster
De eerste exoplaneet bij een zonachtige ster werd gevonden in het sterrenbeeld Pegasus. Astronomen noemden de planeet 51 Pegasi b, naar de ster waar de planeet omheen draait. De planeet werd in 1995 gevonden door Didier Queloz en Michel Mayor. Ze kregen in 2019 de Nobelprijs voor de Natuurkunde voor hun ontdekking.
Eerste publicatie: 11 november 2023
Bron: EarthSky
