Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Caelum – Graveerstift

Caelum volgens Lacaille
Caelum – Graveerstift uit de steratlas van Lacaille.

Er zijn geen mythes verbonden aan Caelum. Het is één van de sterrenbeelden die in de 18de eeuw door de Franse astronoom Lacaille zijn geïntroduceerd. Lacaille vernoemde sterrenbeelden naar verschillende instrumenten en gereedschappen en niet naar verhalen en mythes. De volledige naam luidde Caela Sculptoris, de beitel van de beeldhouwer.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naamLatijnse naamAfkortingGenitief
GraveerstiftCaelumCaeCaeli
 
ZichtbaarheidHet sterrenbeeld is zichtbaar tussen de 40ste en de -90ste breedtegraad en dat betekent dat het vanuit Nederland nooit waarneembaar is
GrootteIn grootte is Caelum het 81ste sterrenbeeld. Het beslaat een oppervlakte van 125 (°)2 aan de sterrenhemel.
OmgevingHet sterrenbeeld wordt omringd door de sterrenbeelden Columba, Lepus, Eridanus, Horologium, Dorado en Pictor
MeteorenzwermenEr zijn in Caelum geen meteorenzwermen beschreven

Beschrijving

De naam Caelum betekent in het Latijn letterlijk “beitel”, hoewel het woord ook “de hemel” kan betekenen. Volgens een verouderde gedachtengang is de hemel (caelum, ‘hemel, hemel, de hemelen’) rond, draaiend en brandend; en de hemel wordt bij zijn naam genoemd omdat hij de figuren van de sterrenbeelden in zich heeft – net als een gegraveerd (caelare) vat. In Lacaille’s verbeelding zag hij dit sterrenbeeld dan ook als een voorstelling van “les Burins”, of het gereedschap van een beeldhouwer.

Caelum wordt afgebeeld als de beitel van de beeldhouwer. Lacaille nam het sterrenbeeld voor het eerst op in zijn atlas van de zuidelijke sterrenhemel die in 1756 verscheen als Les Burins, twee over elkaar heen liggende beitels die door een koord met elkaar waren verbonden. Beitels zijn scherpe gereedschappen om mee te graveren. In de Uranographia van Johann Bode had het sterrenbeeld nog steeds zijn lange naam Caela Sculptoris.

Caelum heeft geen sterren met bekende planeten en er komen ook geen Messier-objecten voor in het sterrenbeeld. Er worden ook geen meteorenzwermen geassocieerd met het sterrenbeeld.

Caelum maakt deel uit van de sterrenbeelden van Lacaille. Samen met Antlia, Circinus, Fornax, Horologium, Mensa, Microscopium, Norma, Octans, Pictor, Reticulum, Sculptor en Telescopium.

Caelum op oude sterrenkaarten

Caelum – uit Urania’s Mirror (± 1825) samen met de sterrenbeelden Canis Major, Lepus, Columba en het niet meer erkende sterrenbeeld Noachi
Caelum volgens Lacaille
Caelum – Graveerstift uit de steratlas van Lacaille.
 
Caelum uit de Atlas Céleste van Jean Fortin
Caelum zoals Lacaille het sterrenbeeld zag. De afbeelding is afkomstig uit de Atlas Céleste van Jean Fortin
 
Caelum uit de Uranographia van Johann Bode
Caelum uit de steratlas Uranographia uit 1801 van Johann Bode

De sterren van Caelum

α Caeli (Alpha Caeli)

Ofschoon de ster slechts een visuele helderheid heeft van magnitude 4,44 is alpha Caeli de helderste ster in het sterrenbeeld. Het is een dubbelster die zich op een afstand van ± 65,7 lichtjaar bevindt en die een leeftijd heeft van ongeveer 900 miljoen jaar. Men denkt dat de ster een lid is van Collinder 285. Dit is een groep sterren die allemaal een gelijkaardige snelheid hebben en vermoedelijk allemaal afkomstig zijn uit dezelfde sterrenhoop. Ook de helderste sterren van Ursa Major – de Grote Beer maken deel uit van deze groep.

Alpha Caeli A is een hoofdreeksster van spectraalklasse F. De ster is vermoedelijk ook een veranderlijke ster van het Delta Scuti-type. Dit zijn sterren die in helderheid variëren door radiale en niet-radiale pulsaties aan hun oppervlak.

De begeleider is een rode dwerg met een visuele helderheid van magnitude 9,80. Ook die ster is veranderlijk. Het is een UV Ceti-type veranderlijke. Dit zijn sterren die af en toe gedurende slechts enkele minuten grote uitbarstingen in helderheid vertonen.

γ Caeli (Gamma Caeli)

Gamma Caeli is de aanduiding voor twee sterren die slechts 0,22° van elkaar gescheiden zijn aan de hemel. Met een kleine telescoop zijn ze op te lossen in een rode reus en een witte reus met helderheden van respectievelijk magnitude 4,5 en 6,34.

Gamma Caeli-1 is een dubbelster die bestaat uit een oranje reus van spectraalklasse K die zich op een afstand van ongeveer 185 lichtjaar bevindt. De begeleider heeft een helderheid van magnitude 8 en bevindt zich op 3,1 boogseconde afstand van de hoofdster.

Gamma Caeli-2 bevindt zich op een afstand van ongeveer 334 lichtjaar. Ook dit is een dubbelster die bestaat uit een geel-witte reus van spectraalklasse F die tevens een Delta Scuti-veranderlijke is en een begeleider van spectraalklasse F die een helderheid van magnitude 9,6 heeft.

β Caeli (Beta Caeli)

Beta Caeli is met een visuele helderheid van magnitude 5,04 de derde ster in het sterrenbeeld. Het is een geel-witte hoofdreeksster van spectraalklasse F die zich op een afstand van 90,2 lichtjaar bevindt. De ster heeft een lichtkracht van zes maal onze Zon.

Andere opvallende sterren

δ Caeli (Delta Caeli) is een blauw-witte reus van spectraalklasse B die zich op een afstand van 711 lichtjaar bevindt en een visuele helderheid van magnitude 5.07 heeft.

ν Caeli (Nu Caeli) is een geel-witte hoofdreeksster van spectraalklasse F die zich op een afstand van 171 lichtjaar bevindt en een visuele helderheid van magnitude 6,06 heeft.

R Caeli is een Mira-veranderlijke met een periode van 391 dagen. De helderheid varieert tussen magnitude 6,7 en 13,7. De ster staat 1 graad ten zuiden van β Caeli.

Deepsky objecten in Caelum

Caelum heeft geen opvallende deepsky objecten. Er zijn alleen een paar zwakke sterrenstelsels te vinden.

NGC 1679

NGC 1679 in Caelum
NGC 1679 in Caelum. Door Fabian RRRREigen werk, CC BY-SA 3.0, Koppeling

NGC 1679 is een spiraalvormig sterrenstelsel dat zich 2 graden ten zuiden van ζ Caeli (Zeta Caeli) bevindt. Het sterrenstelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 11,4 en een schijnbare grootte van 2,7′ * 2,0′. NGC 1679 werd op 18 november 1835 ontdekt door John Herschel.

NGC 1571

NGC 1571 in Caelum
NGC 1571 in Caelum. Door Donald PelletierEigen werk, CC BY-SA 4.0, Koppeling

NGC 1571 is een elliptisch sterrenstelsel dat op 4 december 1836 werd ontdekt door John Herschel. Het sterrenstelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 12,3 en en schijnbare grootte van 1,5′ * 1,2′.

 IC 2106 is een onregelmatig sterrenstelsel in Caelum- Graveerstift.

IAU-kaart van het sterrenbeeld Caelum – Graveerstift
IAU-kaart van het sterrenbeeld Caelum – Graveerstift
IAU-kaart van het sterrenbeeld Caelum – Graveerstift

Download de kaart van het sterrenbeeld Caelum – Graveerstift

Eerste publicatie: 17 juli 2009
Laatste keer gewijzigd op: 7 maart 2020