Sterren

IAU keurt 88 nieuwe sternamen van over de hele wereld goed

Cellarius-Harmonia-Macrocosmica-Haemisphaerium-Stellatum-Boreale-Antiquum
Afbeelding uit de Harmonia Macrocosmica van Andreas Cellarius (1596 – 1665). Credit: wikipedia – public domain

Traditioneel hebben de meeste namen van sterren die door astronomen worden gebruikt een Arabische, Griekse of Latijnse herkomst. Division C Working Group on Star Names (WGSN) van de Internationale Astronomische Unie heeft nu 88 nieuwe namen voor sterren goedgekeurd die afkomstig zijn uit andere culturen waaronder de Australische, Aboriginal, Chinese, Koptische, Hindu, Maya, Polynesische en de Zuid-Afrikaanse.

De WGSN bestaat uit een internationale groep van astronomen die zich bezig houdt met het catalogiseren en standaardiseren van namen van sterren die gebruikt worden door de internationale astronomische gemeenschap en anderen. Afgelopen jaar werd een lijst van 227 namen door de WGSN goedgekeurd. Met deze aanvulling bevat de catalogus nu 313 sterren. Moderne stercatalogi bevatten miljoenen of zelfs miljarden objecten die meestal worden geïdentificeerd door een aanduiding – een serie van letters en nummers die o.a. hun positie weergeeft. De WGSN bekijkt de namen van de helderste en meest interessante sterren en kent geen aanduidingen toe die bestaan uit letters en cijfers. Er zijn heldere sterren die in de loop van de eeuwen verschillende namen en spellingsvarianten hebben gekregen.

De WGSN onderzoekt traditionele sternamen uit culturen van over de hele wereld en zorgt voor eenheid door unieke namen en spellingen voor te stellen zodat er geen verwarring meer ontstaat in steratlassen en stercatalogi. De namen zorgen er ook voor dat de astronomische erfenis van over de hele wereld en gedurende de eeuwen wordt vastgelegd.

Zo zijn bijvoorbeeld de namen Xamidimura en Pipirima gereserveerd voor de componenten van de heldere dubbelster µ1 en µ2 Scorpii in het sterrenbeeld Schorpioen – Scorpius. Xamidimura verwijst naar xami di mura – “de ogen van de leeuw” die het Khoikhoi-volk uit Zuid-Afrika gaf aan deze sterren. Pipirima verwijst naar de onafscheidelijke tweeling uit een Tahitiaanse legende: een jongen en een meisje die wegrenden van hun ouders en sterren werden aan de hemel. In 17-de eeuwse steratlassen werden Griekse letters gebruikt zoals de kleine letter µ (mu) om de sterren in een sterrenbeeld op volgorde van helderheid te rangschikken.

De WGSN nam in totaal 11 Chinese sternamen in de catalogus op waarvan er 3 afkomstig zijn van Chinese maanhuizen. Maanhuizen zijn de verticale strepen aan de hemel die gebruikt worden als markeerpunten voor de nachtelijke beweging van de Maan. Ze bieden, net als de dierenriem, de basis voor een maankalender. Ook werden er 2 maanhuizen van de oude Hindi overgenomen: Revati en Bharani voor de sterren ζ – Zeta Piscium en 41 Arietis.

Onder de vele sternamen van over de hele wereld die de WGSN het afgelopen jaar heeft gebruikt voor heldere sterren is ook de Yucatek Mayaanse naam Chamukuy voor de heldere ster θ-2 Tauri die deel uit maakt van de Hyaden in het sterrenbeeld Taurus – Stier. Chamukuy is de naam voor een kleine vogel.

Ook vier sternamen uit de Aboriginal cultuur werden aan de catalogus van de IAU toegevoegd zoals de Wardaman namen Larawag, Ginan en Wurren voor de sterren ε Scorpii, ε Crucis en ζ Phoenicis. De Boorong naam Unurgunite werd toegekend aan de ster σ Canis Majoris. Unurgunite was een voorvader die vocht tegen de Maan. De Australische Aboriginals behoren tot de oudste nog bestaande culturen op Aarde. Hun cultuur gaat terug tot ongeveer 65.000 jaar geleden waarmee hun sternamen de oudste namen zijn op de lijst van de IAU.

De helderste ster met een naam die door de IAU in deze batch werd vernoemd is Alsephina – δ Velorum, een ster van de tweede magnitude. De naam stamt van het Arabische al-safinah en dat betekent “het schip” . De naam verwijst naar het oude Griekse sterrenbeeld Argo Navis, het schip van de Argonauten. De naam werd voor het eerst gebruikt in een 10-de eeuwse Arabische vertaling van de Almagest, een dik boek geschreven door de Griekse astronoom Ptolemeus in de tweede eeuw na Christus. Ofschoon de naam oorspronkelijk verwees naar een heel sterrenbeeld werd de naam vanaf 1660 toegewezen aan één ster toen Andreas Cellarius in zijn Harmonia Macrocosmica de naam gebruikte. Veel sterren die namen hebben met een Griekse oorsprong werden vertaald naar het Arabisch en daarna in de Middeleeuwen of de Renaissance naar het Latijn. Dergelijke ingewikkelde geschiedenissen voor sternamen zijn niet ongebruikelijk.

Twee heldere sterren, eentje in het noordelijke sterrenbeeld Cygnus – Zwaan en de andere in het zuidelijke sterrenbeeld Corvus – Raaf hebben eeuwenlang dezelfde naam Gienah gehad. Deze naam heeft een Arabische oorsprong. Om de verwarring te verkleinen heeft de WGSN de naam Gienah toegekend aan γ Corvi en kreeg ε Cygni de naam Aljanah (van het Arabische al-janã? – “de vleugel”).

Onder de meest nabije sterren tot de Zon werd de Ster van Barnard, al meer ongeveer een eeuw in gebruik, nu officieel door de WGSN bekrachtigd. De ster van Barnard is een nabije rode dwerg ster die door de Amerikaanse astronoom Edward Emerson Barnard in 1916 werd ontdekt. Drie nabije zonachtige sterren kregen ook een naam. σ Draconis heet voortaan Alsafi, η Cassiopeiae heet nu Achird en π-3 Orionis, de helderste ster in het schild van het sterrenbeeld Orion, heet voortaan Tabit.

De volledige lijst, bijgewerkt tot 19 november 2017 is hier te vinden.

 

Eerste publicatie: 11 december 2017
Bron: IAU.org