Rasalhague – de ster met de slang

4 augustus 2023 kuuke 1047 weergaves 55 ophiuchi, alpha ophiuchi, asclepius, ophiuchus, rasalhague, slangendrager, ster

Rasalhague, een ster die zo snel draait dat hij zichzelf platdrukt, heeft een fascinerende verbinding met de mythologie van de geneeskunde.

Rasalhague – Alpha Ophiuchi

Alpha Ophiuchi – Rasalhague is een dubbelstersysteem in het sterrenbeeld Ophiuchus. De ster markeert het hoofd van de hemelse Slangendrager. Met een schijnbare helderheid van magnitude 2,07 is het de helderste ster in het sterrenbeeld. De ster is ongeveer 48,6 lichtjaar van ons verwijderd.

Stersysteem

Het Alpha Ophiuchi-systeem bestaat uit Alpha Ophiuchi A, een witte subreus van spectraalklasse A5 IV, en Alpha Ophiuchi B, een oranje hoofdreeksster van spectraalklasse K5-7 V. de sterren draaien met een periode van 8,62 om elkaar heen. De dichtste nadering was in april 2012 toen de beide sterren slechts 50 milliboogseconden van elkaar waren gescheiden.

De hoofdcomponent, formeel Rasalhague genoemd, heeft een massa van 2,4 zonsmassa en een straal van 2,6 keer die van de Zon. Met een effectieve temperatuur van 7900 Kelvin bedraagt de lichtsterkte 25 keer die van de Zon. De leeftijd van de ster wordt geschat op 770 miljoen jaar.

De begeleider, Alpha Ophiuchi B, is veel minder ver geëvolueerd en minder massief. De ster heeft een massa van ± 0,85 zonsmassa. Met een spectraalklasse van K5V tot K7V is het nog steeds een hoofdreeksster die waterstof fuseert in zijn kern.

Rasalhague draait heel snel om zijn as. Met een geprojecteerde rotatiesnelheid van 240 km/s draait de ster op 88,5% van zijn opbreeksnelheid. Als gevolg hiervan is de ster vervormd tot een afgeplatte bol en is de equatoriale straal ongeveer 20% groter dan de polaire straal. De straal aan de evenaar is 2,858 keer die van de Zon en de polaire straal 2,388.

Rasalhague is een voorbeeld van een fenomeen dat bekend staat als zwaartekrachtverduistering. Vanwege de snelle rotatie en de afgeplatte vorm is de zwaartekracht aan het oppervlak bij de polen hoger dan aan de evenaar. Dit komt omdat de polen dichter bij het massamiddelpunt liggen. Om dezelfde reden is de temperatuur aan de polen ook hoger (9384 Kelvin) dan aan de evenaar (7569 Kelvin), evenals de helderheid.

De rotatie-as van de ster helt 87,7° ten opzichte van onze gezichtslijn, wat betekent dat we Rasalhague vrijwel precies op de evenaar zien. De bolometrische helderheid onder deze hoek bedraagt 25,6 keer die van de Zon, maar de werkelijke helderheid van de ster bedraagt vermoedelijk ongeveer 31,3 keer die van de Zon.

Wetenswaardigheden

Rasalhague is een van de 58 heldere sterren die een speciale status hebben op het gebied van de hemelnavigatie. Het is een van de twee navigatiesterren in Ophiuchus. De andere is de zwakkere Sabik – Eta Ophiuchi. De twee sterren behoren tot een groep van 13 equatoriale sterren aan de westelijke hemisfeer. Tot de groep behoren ook Antares, Gienah, Nunki, Alpheratz, Enif, Markab, Altaïr, Alphecca, Virgo, Zubenelgenubi en Arcturus.

Naamgeving

De naam Rasalhague komt af van het Arabische raʼs al-ḥawwāʼ, wat “kop van de slangenverzamelaar” betekent. De naam verwijst naar de positie van de ster in het sterrenbeeld Ophiuchus.

De naam werd op 20 juli 2016 officieel toegekend door de Working Group on Star Names van de Internationale Astronomische Unie en heeft formeel alleen betrekking op de component Alpha Ophiuchi A.

In de Chinese astronomie was Rasalhague bekent als 候 (Hòu), Astroloog. Het is de enige ster in het Chinese Astroloog-asterisme. Het asterisme maakt deel uit van de Hemelse Marktomheining en vertegenwoordigt de ambtenaar die verantwoordelijk is voor het waarnemen van astronomische fenomenen.

Locatie

Rasalhague bevindt zich in het equatoriale sterrenbeeld Ophiuchus – Slangendrager in de buurt van de noordelijke grens met Hercules. Het is de helderste ster halfweg de denkbeeldige lijn die Wega In Lier verbindt met Antares in Schorpioen. Wega is gemakkelijk te vinden want de ster maakt deel uit van de Zomerdriehoek die de ster vormt met Deneb in Cygnus – Zwaan en Altaïr in Aquila – Arend. Richting zuiden maakt Antares deel uit van het Vishaak-asterisme dat bestaat uit de helderste sterren van Schorpioen. Deze vishaak-vorm is overigens vanuit Nederland niet zichtbaar.

Rasalhague kan worden gebruikt om het balkspiraalstelsel NGC 6368 op te zoeken. Dit sterrenstelsel is ongeveer 112,5 miljoen lichtjaar van ons verwijderd.

Sterrenbeeld

Rasalhague is de helderste ster in het sterrenbeeld Ophiuchus – Slangendrager. Het sterrenbeeld wordt soms ook wel Serpentarius genoemd. Het vertegenwoordigt Asclepius, de mythische Griekse genezer die wordt afgebeeld met een gigantische slang in zijn armen. Die slang is het naburige sterrenbeeld Serpens – Slang. Ophiuchus is een van de 48 Griekse sterrenbeelden die in de 2^de eeuw na Christus door de Griekse astronoom Claudius Ptolemeus in zijn Almagest is beschreven.

Ophiuchus - IAU-kaart — IAU-kaart van het sterrenbeeld Ophiuchus – Slangendrager

Ophiuchus is het 11^de grootste sterrenbeeld aan de sterrenhemel, het beslaat een oppervlakte van 948 vierkante graden rond de ecliptica, net boven de Schorpioen en verdeelt het sterrenbeeld Serpens – Slang in tweeën. Ophiuchus heeft 5 sterren helderder dan de 3^de magnitude maar geen sterren van de eerste magnitude.

Ophiuchus bevat verschillende mooie dubbelsterren en deepsky-objecten. De best bekende zijn onder meer de Star van Barnard, de terugkerende nova RS Ophiuchi, de supernovarestant Kepler’s Supernova die in 1604 zichtbaar was, de jonge open sterrenhoop IC 4665, de bipolaire planetaire nevel M2-9 die ook bekend is als Minkowski’s Vlinder.

Ook vinden we in het sterrenbeeld verschillende Messier-objecten. Het zijn de bolhopen Messier 9, Messier 10, Messier 12, Messier 14, Messier 19, Messier 62 en Messier 107.

Het sterrenbeeld is zichtbaar tussen 90°N en 80°Z en de beste tijd van het jaar om de sterren en deepsky-objecten in de Slangendrager te bekijken is de maand juni als het sterrenbeeld ’s avonds hoger boven de horizon klimt.

De 10 helderste sterren in de Slangendrager zijn Rasalhague (Alpha Oph, mag. 2,07), Sabik (Eta Oph, mag. 2,43), Zeta Ophiuchi (mag. 2,57), Yed Prior (Delta Oph, mag. 2,75), Cebalrai (Bèta Oph, mag. 2,75), Kappa Ophiuchi (mag. 3,20), Yed Posterior (Epsilon Ophiuchi, mag. 3,22), Theta Ophiuchi (mag. 3,26), Nu Ophiuchi (mag. 3,32) en 72 Ophiuchi (mag. 3,73).

Alpha Ophiuchi – Rasalhague

Spectraalklasse	A5IV / K5-7 v
Schijnbare helderheid (magnitude)	2,07
Absolute helderheid (magnitude)	1,25
Afstand (lichtjaar – pasec)	48,6 – 14,9
Radiale snelheid (km/s)	11,7
Massa (zon=1) α Oph A, α Oph B	2,40 / 0,85
Lichtsterkte (zon=1) α Oph A	25,1 – 25,6
Straal (zon=1) α Oph A	2,6
Temperatuur (Kelvin) α Oph A	7880 – 8050
Leeftijd (miljoen jaar) α Oph A	770
Rotatiesnelheid (km/s) α Oph A	240
Sterrenbeeld	Ophiuchus – Slangendrager
Namen en aanduidingen	Rasalhague Alpha Ophiuchi 55 Ophiuchi HD 159561