GeschiedenisSpecials

De wetenschap van de ster van Bethlehem

De ster van Bethlehem
De ster van Bethlehem

Het is wellicht de beroemdste ster in de geschiedenis. Maar was het een echte ster? De Ster van Bethlehem wordt alleen in het evangelie van Mattheus genoemd. De ster zou drie wijze mannen uit het oosten de weg hebben gewezen naar een pasgeboren koning. Een paar woorden meer dan tweeduizend jaar geleden op een papierrol geschreven, dat is alles wat we hebben. Maar het is voor astronomen voldoende om wat ideeën te hebben die de vermoedelijke verschijning van een ster in de tijd dat Jezus werd geboren, misschien kunnen verklaren.

Evangelie van Mattheus

De woorden van het evangelie van Mattheus zijn in ongeveer 90 na Christus door een onbekende schrijver geschreven. Het is niet echt een gedetailleerd waarnemingsrapport. Er zijn geen schattingen van de helderheid van de ster, de beweging, kleur en de duur dat de ster zichtbaar was, etc. Maar het is alles wat we hebben:

“Nu, toen Jezus was geboren in Bethlehem in Judea, in de dagen van koning Herodes. Er kwamen wijze mannen vanuit het oosten naar Jeruzalem en ze vroegen naar waar de geboren koning van de Joden is. We hebben zijn ster gezien in het oosten en we komen hem eren.”

“En de ster, die ze in het oosten hadden gezien, ging voor hen uit. Tot de ster stil bleef staan en daar een klein kind was. Toen ze de ster zagen werden ze vervuld met grote vreugde.”

We weten ook, los van de religie, dat Jezus een historische figuur was. Hij was een Joodse leraar die leefde en reisde door Galilea tot hij omstreeks 30-36 na Christus overleed.  In 523 n. Chr. plaatste de Romeinse abt Dionysus Exiguus de geboorte van Jezus op het jaar 0 maar hij vergiste zich in het jaar dat Augustus Caesar begon te regeren en hij deed niks met het jaar tussen 1 v.Chr. en 1 na Chr. want 0 werd in de tijd niet als een getal beschouwd. Wetenschappers zijn het er in het algemeen mee eens dat Jezus ergens tussen 7 v. Chr. en 2 v. Chr. moet zijn geboren.

Er moet dus een heldere ster of iets dergelijks zijn geweest tussen 7 v.Chr. en 2 v. Chr.

De Kerstster

Welke astronomische gebeurtenis zou de “Ster van Bethlehem” kunnen verklaren?

Los van goddelijke gebeurtenissen zijn er vier verklaringen voor een tijdelijk heldere ster in de tijd rond de geboorte van Jezus:

Een meteoor

Een heldere meteoor zou de aandacht van de wijze mannen hebben kunnen vangen. Maar een meteoor zou te kortdurend zijn om hen de lange weg naar de Romeinse provincie Judea te wijzen. Een heldere meteoor zou ook niet over een groot gebied op Aarde zichtbaar zijn. Meteoren worden pas 60 – 80 kilometer boven het aardoppervlak zichtbaar. Een meteoor is de meest onwaarschijnlijke verklaring.

Een komeet

Een heldere komeet zou als een ster kunnen worden gezien. Die komeet zou zichtbaar zijn in een groot gebied en dat gedurende verschillende weken. In 12 v. Chr. verscheen de komeet van Halley maar dit is te vroeg. Bovendien werden in de Oudheid kometen als slechte voortekenen gezien en niet iets wat de geboorte van een nieuwe koning zou aankondigen. Chinese en Koreaanse astronomen, die in die tijd kometen bestudeerden, hebben in de bewuste periode geen heldere komeet gerapporteerd.

Een nova of een supernova

Het oplichten van een exploderende ster zou wel passen. Chinese astronomen hebben in 5 v. Chr. een nova gerapporteerd in het sterrenbeeld Aquarius – Waterman of Capricornus – Steenbok maar het was geen bijzonder heldere of opvallende nova.

Een samenstand van planeten

Een conjunctie, de schijnbare samenstand van twee heldere planeten, is vermoedelijk nog de meest veelbelovende verklaring voor de Ster van Bethlehem. Door de hemelse klok terug te draaien in de tijd weten astronomen dat er in 7 v. Chr. een zeldzame drievoudige conjunctie tussen Jupiter en Saturnus plaats vond. Tussen april en december naderden de twee planeten elkaar driemaal. De eerste nadering zou de aandacht van de drie wijze mannen hebben getrokken en tegen de tijd dat ze in Judea waren aangekomen zouden de planeten elkaar weer zijn genaderd totdat ze bijna een enkele “ster” aan de sterrenhemel vormden.

In 3 v. Chr. en 2 v. Chr. kwamen er nog opvallendere conjuncties voor. Ditmaal tussen de planeten Jupiter en Venus in het sterrenbeeld Leo – Leeuw. De planeten naderden elkaar tot op 12 boogminuten en dat is dicht genoeg om er als een enkele heldere ster uit te zien. De eerste conjunctie was in augustus 3 v. Chr. kort voor zonsopkomst in het oosten zichtbaar. Die positie komt overeen met wat de drie wijze mannen beschreven in het evangelie van Mattheus. Jupiter en Leo werden in de Oudheid als goden gezien en Venus was gekoppeld aan de vruchtbaarheid. Dus voor de drie Babylonische astrologen, de wijze mannen, kondigde deze gebeurtenis mogelijk de geboorte van een nieuwe koning aan. Reden om hun spullen te pakken en naar het westen te reizen. Toen ze maanden later, in juni, in Judea arriveerden was er in het westen opnieuw een samenstand tussen Venus en Jupiter te zien.

sammenstand Venus en Jupiter op 11 augustus 3 v. Chr.
De samenstand van Venus en Jupiter op 11 augustus in het jaar 3 voor Christus. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden
samenstand tussen Venus en Jupiter op 12 augustus 3 v. Chr.
De samenstand van Venus en Jupiter op 12 augustus in het jaar 3 voor Christus. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden
samenstand tussen Venus en Jupiter op 13 augustus 3 v. Chr.
De samenstand van Venus en Jupiter op 13 augustus in het jaar 3 voor Christus. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden

Betekent dat dan dat Jezus in juni is geboren? Dat zou wel helpen om de woorden uit het evangelie van Lucas te verklaren: “er waren dezelfde herders in het veld die tijdens de nacht hun kudde in de gaten hielden”. Herders in Judea wilden in de lente nieuwe lammeren hebben en niet in de winter. Veel historici denken dat de herinnering aan de geboorte van Jezus door de vroege christenen was gekozen om samen te vallen met het Romeinse winterfestival dat Saturnalia werd genoemd. Mogelijk om de viering niet op te laten vallen en zo vervolging te voorkomen. Het christendom was in het Romeinse Rijk een verboden godsdienst.

Verklaart een conjunctie tussen Venus en Jupiter dan de Ster van Bethlehem? Misschien. Veel historici en astronomen denken dat et bestaan van de ster ongeloofwaardig en dat het een element is dat later aan het evangelie van Matthias is toegevoegd om de geboorte van Jezus dramatischer en mysterieuzer te maken. Tenzij een archeoloog meer astronomische of historische gegevens weet te vinden is het zeer onwaarschijnlijk dat we ooit de echte identiteit van de Ster van Bethlehem weten te achterhalen.

En eigenlijk is dat ook helemaal niet zo belangrijk, niet alle mysteries moeten opgelost te worden ?

 

 

Eerste publicatie: 17 december 2019