Epsilon Lyrae – de dubbele dubbelster in de Lier
Door een verrekijker gezien is Epsilon Lyrae een dubbelster maar met behulp van een telescoop zie je dat iedere ster ook weer een dubbelster is. Een dubbele dubbelster dus!
Epsilon Lyrae, beter bekend als de Dubbele Dubbele. Is een meervoudig stersysteem in het sterrenbeeld Lier – Lyra. Het bestaat uit minstens 5 sterren en het is ongeveer 160 lichtjaar van de Aarde verwijderd. De twee helderste componenten, Epsilon1 Lyrae en Epsilon2 Lyrae hebben schijnbare helderheden van magnitude 4,66 en 4,59 en zijn vanuit donkere gebieden zichtbaar met het blote oog. Telescopen lossen iedere component op in een paar witte sterren waardoor de Dubbele Dubbele ontstaat. Het is een populair object voor amateurastronomen.
Stersysteem
Epsilon Lyrae is een stersysteem bestaande uit vijf of meer sterren. Onder goede omstandigheden zijn de twee componenten zichtbaar met het blote oog. Dit zijn Epsilon1 Lyrae en Epsilon2 Lyrae. Epsilon1 Lyrae bevindt zich 208 boogseconden ten noorden van de iets helderdere Epsilon2 Lyrae. De twee componenten zijn meer dan 0,16 lichtjaar (10.500 Astronomische Eenheden) van elkaar gescheiden en draaien om een gemeenschappelijk zwaartepunt met een periode van meer dan 400.000 jaar.
In telescopen wordt elk van de componenten opgelost in een paar sterren in een nauwe baan, wat het systeem de bijnaam Dubbele oplevert. De componenten van Epsilon1 Lyrae – Epsilon1 Lyrae A en Epsilon1 Lyrae B – zijn ongeveer 2,6 boogseconden van elkaar verwijderd. Ze hebben schijnbare helderheden van magnitude 4,7 en 6,2 en hebben een gecombineerde helderheid van magnitude 4,66 en zijn 162 lichtjaar van de Aarde verwijderd. De twee sterren voltooien elke 1804,4 jaar een baan om een gemeenschappelijk zwaartepunt. De sterren hebben een zeer excentrische baan die hen tot wel 73 Astronomische Eenheden bij elkaar brengt terwijl de grootste afstand ongeveer 400 AE is.
De componenten van Epsilon2 Lyrae – Epsilon2 Lyrae A en Epsilon2 Lyrae B – staan iets dichterbij, op een afstand van 156 lichtjaar. Ze zijn 2,3 boogseconden van elkaar gescheiden en hebben schijnbare helderheden van magnitude 5,1 en 5,5 en een gecombineerde helderheid van magnitude 4,59. Ze hebben een omlooptijd van 724,3 jaar. De fysieke afstand tussen de sterren is 145 Astronomische Eenheden. Terwijl ze om elkaar heen draaien komen de twee componenten tot op 95 AE van elkaar. De grootste afstand tussen de twee bedraagt 195 AE.
In 1985 werd met behulp van spikkelinterferometrie ontdekt dat Epsilon2 Lyrae B een dubbelster is. Men denkt dat de twee componenten een omlooptijd hebben van slechts enkele tientallen jaren. Ze zijn 0,2 boogseconden van elkaar gescheiden (5 AE) en de begeleider is nog niet rechtstreeks waargenomen.
De 4 zichtbare componenten van het Epsilon Lyrae-systeem lijken veel op elkaar. Epsilon1 Lyrae A is een witte hoofdreeksster van spectraaltype A3V. De ster heeft een massa van 2,03 zonsmassa en een lichtsterkte van 24 keer die van de Zon. De oppervlaktetemperatuur bedraagt ongeveer 7900 Kelvin. De ster draait met een geprojecteerde rotatiesnelheid van 165 km/s best snel om zijn as.
Epsilon1 Lyrae B heeft de stellaire classificatie F0V wat duidt op een witte waterstof fuserende ster. De ster heeft een massa van 1,61 zonsmassa en een straal van 2 keer die van de Zon. De oppervlaktetemperatuur bedraagt 7000 Kelvin en de lichtsterkte is 6,u87 keer die van de Zon. Ook deze ster draait met een snelheid van 159 km/s snel om zijn as.
De twee hoofdcomponenten in het Epsilon2 Lyrae-systeem zijn beide witte hoofdreekssterren van spectraalklasse A. Epsilon2 Lyrae heeft de spectrale classificatie A6Vn en Epsilon2 Lyrae B is van spectraaltype A7Vn.
Epsilon2 Lyrae heeft een massa van 2,11 zonsmassa en is 29 keer lichtsterker dan de Zon. De ster heeft een oppervlaktetemperatuur van 7820 Kelvin. Net als de andere componenten in het Epsilon Lyrae-systeem draait de ster met een snelheid van 233 km/s erg snel om zijn as.
De leeftijd van het systeem wordt geschat op ongeveer 800 miljoen jaar.
Wetenswaardigheden
In de Chinese astronomie maakt Epsilon Lyrae deel uit van een asterisme bekend als het Weversmeisje (織女, Zhī Nǚ). Het asterisme bestaat uit Wega en Zeta1 Lyrae en maakt deel uit van het Os-Huis, een van de noordelijke huizen van de Zwarte Schildpad. Het asterisme wordt geassocieerd met de Chinese folklore van de Koeienherder en het Weversmeisje, twee geliefden voorgesteld door de sterren Altaïr en Wega. In het verhaal is hun liefde niet toegestaan en worden ze verbannen naar weerszijden van een lange rivier, de Melkweg. Ze kunnen elkaar eenmaal per jaar ontmoeten als eksters een brug over de rivier vormen. Hun jaarlijkse ontmoeting wordt gevierd met een traditioneel festival dat wordt gehouden op de zevende dag van de zevende maand van de Chinese maankalender.
Locatie
Omdat de Dubbele Dubbele zich naast Wega aan de sterrenhemel bevindt is de ster eenvoudig te vinden. Wega is de vijfde helderste ster aan de sterrenhemel en de op een na helderste aan de noordelijke sterrenhemel. Wega is een van de drie sterren die de Zomerdriehoek vormen. Deneb in de Zwaan en Altaïr in de Arend zijn de andere twee.
Wega is de helderste ster naast een opvallend parallellogram dat een lier voorstelt. Epsilon Lyrae bevindt zich net ten noordoosten van Wega en gezien door een verrekijker in hetzelfde beeldveld.
Epsilon Lyrae kan worden gebruikt om een aantal relatief heldere deepsky objecten op te zoeken. Het zijn de sterrenstelsels NGC 6675, NGC 6685, NGC 6695, NGC 6686 en IC 4772.
Epsilon Lyrae, NGC 6675, NGC 6685, IC 4772, NGC 6686 and NGC 6695, image: Wikisky
Sterrenbeeld
Epsilon Lyrae bevindt zich in het sterrenbeeld Lyra – Lier. Het sterrenbeeld wordt geassocieerd met de lier van Orpheus uit de Griekse mythologie. Lier is een van de 48 klassieke sterrenbeelden die in de 2de eeuw na Christus door de Griekse astronoom in de Almagest werden beschreven.
Het is een van de kleinere sterrenbeelden. De Lier beslaat een oppervlakte van 286 vierkante graden aan de sterrenhemel en is daarmee in grootte het 52ste sterrenbeeld. Het bevindt zich tussen de grotere Zwaan en Hercules in. Het is echter wel een van de meest herkenbare sterrenbeelden aan de noordelijke sterrenhemel.
In de Lier vinden we verschillende interessante sterren. Anders dan Wega en Epsilon Lyrae zijn dit onder andere de blauwe reus Gamma Lyrae – Sulafat, het stersysteem Bèta Lyrae – Sheliak wat een prototype is van een klasse van variabele sterren. De rode reus Delta2 Lyrae, de oranje reus Kappa Lyrae, de semi-regelmatige variabele R Lyrae en de pulserende RR Lyrae die ook het prototype is van een klasse van variabele sterren.
Hoewel Lier een klein sterrenbeeld is, is het bij amateurastronomen goed bekend vanwege de twee heldere deepsky objecten die het herbergt: Messier 57 – de Ringnevel en de bolhoop Messier 56. Andere deepsky objecten in de Lier zijn de open sterrenhoop NGC 6791, het onregelmatige sterrenstelsel NGC 67845, het balkspiraalstelsel IC 1296 en de planetaire nevel Abel 46.
De beste tijd van het jaar om de sterren en deepsky objecten in de Lier waar te nemen is de maand augustus als het sterrenbeeld s’ avonds hoog boven de horizon staat. Het gehele sterrenbeeld is zichtbaar vanaf locaties tussen 90° noorderbreedte en 40° zuiderbreedte.
De 10 helderste sterren in de Lier zijn Wega (Alpha Lyrae, mag. 0,03), Sulafat (Gamma Lyrae, mag. 3,26), Sheliak (Bèta Lyrae A, mag. 3,52), R Lyrae (mag. 4,00), Delta2 Lyrae (mag. 4,22), Kappa Lyrae (mag. 4,35), Zeta1 Lyrae (mag. 4,34), Theta Lyrae (mag. 4,35), Aladfar (Eta Lyrae, mag. 4,40) en Epsilon2 Lyrae A (mag. 4.59).
Epsilon Lyrae
| Spectraalklasse | A3V + F0V, A6Vn + A7Vn |
| Sterrenbeeld | Lyra – Lier |
| Namen en aanduidingen | Epsilon Lyrae |
Epsilon1 Lyrae
| Spectraalklasse | A3V + F0V |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 4,66 |
| Afstand (lichtjaar – parsec) | 162 – 50 |
| Radiale snelheid (km/s) | -31,2 |
| Namen en aanduidingen | Epsilon1 Lyrae 4 Lyrae HD 173582J |
Epsilon1 Lyrae A
| Spectraalklasse | A3V |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 4,7 |
| Radiale snelheid (km/s) | -31 |
| Massa (zon=1) | 2,03 |
| Lichtsterkte (zon=1) | 24 |
| Temperatuur (Kelvin) | 7900 |
| Rotatiesnelheid (km/s) | 165 |
| Namen en aanduidingen | Epsilon1 Lyrae A 4 Lyrae A HD 173582 |
Epsilon1 Lyrae B
| Spectraalklasse | F0V |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 6,2 |
| Radiale snelheid I(km/s) | -33 |
| Massa (zon=1) | 1,61 |
| Lichtsterkte (zon=1) | 6900 |
| Straal (zon=1) | 2 |
| Temperatuur (Kelvin) | 700 |
| Rotatiesnelheid (km/s) | 159 |
| Namen en aanduidingen | Epsilon1 Lyrae B 4 Lyrae B HD 173583 |
Epsilon2 Lyrae
| Spectraalklasse | A6Vn + A7Vn |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 4,59 |
| Afstand (lichtjaar – parsec) | 156 – 48 |
| Radiale snelheid (km/s) | -24,40 |
| Namen en aanduidingen | Epsilon2 Lyrae 5 Lyrae HD 173607J |
Epsilon2 Lyrae A
| Spectraalklasse | A6Vn |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 5,1 |
| Radiale snelheid (km/s) | -24,2 |
| Massa (zon=1) | 2,11 |
| Lichtsterkte (zon=1) | 29 |
| Temperatuur (Kelvin) | 7800 |
| Rotatiesnelheid (km/s) | 212 |
| Namen en aanduidingen | Epsilon2 Lyrae A 5 Lyrae A HD 173607 |
Epsilon2 Lyrae B
| Spectraalklasse | A7Vn |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 5,5 |
| Radiale snelheid (km/s) | -28 |
| Massa (zon=1) | 2,15 |
| Lichtsterkte (zon=1) | 32 |
| Temperatuur (Kelvin) | 7850 |
| Rotatiesnelheid (km/s) | 233 |
| Namen en aanduidingen | Epsilon2 Lyrae B 5 Lyrae B HD 173608 |
Eerste publicatie: 2 augustus 2017
Laatste revisie: 6 augustus 2025
Bron: EarthSky, Wikipedia, Sky & Telescope & anderen
