ESA’s Euclid op weg om het kosmische mysterie van donkere materie en donkere energie te ontrafelen

De ruimtetelescoop Euclid van ESA werd op 1 juli om 17.12 uur Nederlandse tijd met een SpaceX Falcon 9 raket gelanceerd vanaf Cape Canaveral Space Force Station in Florida, VS. De succesvolle lancering markeert het begin van een ambitieuze missie om de aard van twee mysterieuze componenten van ons heelal, donkere materie en donkere energie, bloot te leggen en om ons te helpen bij het beantwoorden van de fundamentele vraag: waaruit bestaat het heelal?

Na de lancering en afkoppeling van de raket bevestigde het European Space Operations Centre (ESOC) van ESA in Darmstadt, Duitsland, dat het grondstation New Norcia in Australië om 17.57 uur Nederlandse tijd een signaal van Euclid had opgepikt.

“De succesvolle lancering van Euclid betekent het begin van een nieuwe wetenschappelijke inspanning om ons te helpen een van de meest dwingende vragen van de moderne wetenschap te beantwoorden,” zegt directeur-generaal van ESA Josef Aschbacher. “Euclid is mogelijk gemaakt door het leiderschap van ESA, de inspanningen en expertise van honderden Europese industriële en wetenschappelijke instellingen en door samenwerking met internationale partners. De zoektocht naar antwoorden op fundamentele vragen over ons heelal is wat ons menselijk maakt. En vaak is het de drijvende kracht achter de vooruitgang van de wetenschap en de ontwikkeling van krachtige, verreikende nieuwe technologieën. ESA zet zich in om Europa’s ambities en successen in de ruimte uit te breiden voor toekomstige generaties.”

“De Euclid-missie is het resultaat van de passie en expertise van degenen die hebben bijgedragen aan het ontwerpen en bouwen van deze geavanceerde ruimtetelescoop, de competentie van ons vluchtoperatieteam en de nieuwsgierige geest van de wetenschappelijke gemeenschap”, zegt Giuseppe Racca, Euclid-projectmanager bij ESA. “Er zijn veel uitdagingen geweest tijdens het project, maar we hebben hard gewerkt en nu hebben we samen met onze partners in het Euclid Consortium en NASA met succes deze mijlpaal bereikt.”

Het Euclid Consortium heeft de twee zeer geavanceerde wetenschappelijke instrumenten bijgedragen – de zichtbare-golflengtecamera (VIS) en de nabij-infraroodspectrometer en fotometer (NISP). NASA leverde de detectoren voor NISP.

Verkenning van het donkere heelal

Euclid zal miljarden sterrenstelsels tot op 10 miljard lichtjaren afstand observeren om de grootste, meest nauwkeurige 3D-kaart van het heelal te maken, waarbij de derde dimensie de tijd zelf voorstelt. Deze gedetailleerde kaart van de vorm, positie en beweging van sterrenstelsels zal ons inzicht geven in hoe materie is verspreid over immense afstanden en hoe de uitdijing van het heelal zich heeft ontwikkeld in de loop van de kosmische geschiedenis. Hieruit kunnen astronomen de eigenschappen van donkere energie en donkere materie afleiden. Dit zal theoretici helpen om de rol van zwaartekracht beter te begrijpen en de aard van deze raadselachtige entiteiten vast te stellen.

“Vandaag vieren we de succesvolle lancering van een baanbrekende missie die Europa in de voorhoede plaatst van kosmologisch onderzoek,” zegt Carole Mundell, Director of Science bij ESA. “Als we het heelal waarin we leven willen begrijpen, moeten we de aard van donkere materie en donkere energie blootleggen en begrijpen welke rol zij hebben gespeeld bij de vorming van onze kosmos. Om deze fundamentele vragen te beantwoorden, zal Euclid de meest gedetailleerde kaart van de extragalactische hemel opleveren. Deze immense schat aan gegevens zal de wetenschappelijke gemeenschap ook in staat stellen om nog jarenlang veel andere aspecten van de astronomie te onderzoeken.”

Om de ambitieuze wetenschappelijke doel te bereiken, is Euclid uitgerust met een spiegeltelescoop van 1,2 m die de twee innovatieve wetenschappelijke instrumenten voedt: VIS, dat zeer scherpe beelden van sterrenstelsels maakt die een groot deel van de hemel bestrijken, en NISP, dat het infrarode licht van sterrenstelsels per golflengte kan analyseren om hun afstand nauwkeurig vast te stellen. 

Het ruimtevaartuig en de communicatie worden bestuurd vanuit ESOC. Om de enorme hoeveelheden gegevens die Euclid zal verzamelen aan te kunnen, werd het Estrack-netwerk van diepe-ruimteantennes van ESA geüpgraded. Deze gegevens zullen worden geanalyseerd door het Euclid Consortium – een groep van meer dan 2000 wetenschappers van meer dan 300 instituten in Europa, de VS, Canada en Japan.

Naarmate de missie vordert, zal de schat aan gegevens van Euclid jaarlijks via het Science Archive in het Europees ruimtevaartcentrum voor astronomie van ESA in Spanje worden vrijgegeven en toegankelijk zijn voor de wereldwijde wetenschappelijke gemeenschap.  

“Dit is een groots moment voor de wetenschap, waar we lang naar hebben uitgekeken: de lancering van Euclid, een missie om de puzzel van donkere materie en donkere energie te ontrafelen,” zegt René Laureijs, wetenschappelijk medewerker van het Euclid-project bij ESA. “Het grote mysterie van de fundamentele bestanddelen van het heelal staart ons aan en vormt een enorme uitdaging. Dankzij de geavanceerde telescoop en krachtige wetenschappelijke instrumenten is Euclid klaar om ons te helpen dit mysterie te ontrafelen.”

Reis naar Lagrange-punt 2

In de komende vier weken zal Euclid naar Lagrange-punt 2 op de as zon-aarde reizen, een evenwichtspunt van het zon-aardestelsel dat zich op 1,5 miljoen km van de aarde bevindt (ongeveer vier keer de afstand van de aarde tot de maan) in tegenovergestelde richting van de zon. Daar wordt Euclid in een baan rond dit punt gemanoeuvreerd en beginnen de missiecontrollers met de activiteiten om alle functies van het ruimteschip te verifiëren, de telescoop te controleren en uiteindelijk de wetenschappelijke instrumenten aan te zetten.

Wetenschappers en ingenieurs zullen vervolgens twee maanden lang intensief bezig zijn met het testen en kalibreren van de wetenschappelijke instrumenten van Euclid en de voorbereiding op routinewaarnemingen. Gedurende zes jaar zal Euclid met een ongekende nauwkeurigheid en sensitiviteit een derde deel van de hemel in kaart brengen.

Over Euclid

Euclid is een Europese missie die is ontwikkeld en wordt beheerd door ESA, met bijdragen van NASA. Het Euclid Consortium is verantwoordelijk voor het leveren van de wetenschappelijke instrumenten en de wetenschappelijke gegevensanalyse. ESA gaf de keuze aan Thales Alenia Space als hoofdaannemer voor de bouw van de satelliet en de bijbehorende servicemodule. Airbus Defence and Space werd gekozen om de laadmodule te ontwikkelen, inclusief de telescoop. NASA leverde de detectoren van de nabij-infraroodspectrometer en fotometer (NISP). Euclid is een missie van gemiddelde klasse in het Cosmic Vision-programma van ESA.

Eerste publicatie: 1 juli 2023
Bron: persbericht ESA