Hamal – Alpha Arietis

Alpha Arietis – Hamal is een oranje reus in het sterrenbeeld Aries – Ram. Met een schijnbare helderheid van magnitude 2,00 is het de helderste ster in het sterrenbeeld Ram. De ster is ongeveer 65,8 lichtjaar van ons verwijderd. Om de ster draait mogelijk een exoplaneet met een massa van 1,8 keer die van Jupiter.

Type ster

Alpha Arietis heeft de stellaire classificatie K1IIIb of K2-IIICa-1, dit wijst op een geëvolueerde reuzenster die oranje van kleur is. De ster is door de waterstofvoorraad in zijn ster heen en bevindt zich nu op de rode reuzentak (RGB = Red Giant Branch). De toevoeging Ca-1 betekent dat de calciumlijnen in het spectrum van de ster zwakker zijn dan normaal.

Alpha Arietis heeft een massa van 1,5 zonsmassa en is uitgedijd tot een ster met een grootte van 14,9 keer de straal van de Zon. Met een effectieve temperatuur van 4480 Kelvin bedraagt de lichtsterkte 91 keer die van de Zon. De ster draait iets sneller om zijn as dan de Zon: 3,44 kilometer per seconde. De leeftijd van de ster wordt geschat op 3,4 miljard jaar en de metalliciteit is slechts de helft van die van de Zon.

Hamal is vermoedelijk een variabele ster die kleine variaties in helderheid vertoont met een amplitude van 0,06 magnitude.

Planeet

In 2011 werd door een team van astronomen van het Bohyunsan Optical Astronomy Observatory in Korea een kandidaat-planeet gerapporteerd. Deze werd gevonden met behulp van de radiale snelheidsmethode. De ontdekking was gebaseerd op waarnemingen die tussen 2003 en 2010 waren gedaan. De vermoedelijke planeet heeft een massa van 1,8 keer Jupiter en draait met een periode van 380 dagen om de ster. De gemiddelde afstand tot Hamal bedraagt 0,9 tot 1,5 Astronomische Eenheden.

Wetenswaardigheden

Hamal is een van de 58 heldere navigatiesterren. Navigatiesterren spelen een speciale rol op het gebied van hemelnavigatie omdat ze tot de helderste en meest herkenbare sterren aan de hemel behoren. Velen van hen maken deel uit van een opvallend asterisme of bevinden zich er dichtbij waardoor ze gemakkelijk zijn te identificeren. Hamal is herkenbaar aan het kenmerkende patroon, een platte driehoek, dat de ster vormt met zijn zwakkere buren Sheratan en Mesarthim. Het is de enige navigatiester in Ram en een van de 39 sterren van de tweede magnitude die op de lijst staan.

Hamel is de 50^ste helderste ster aan de hemel. Met een schijnbare helderheid van magnitude 2,00 is de ster iets zwakker dan Mirzam in Canis Major – Grote Hond, Alphard in Hydra – Waterslang en Polaris in Ursa Minor – Kleine Beer en overtreft de ster net Algieba in Leo – Leeuw, Diphda in Cetus – Walvis, Mizar in Ursa Major – Grote Beer en Nunki – in Sagittarius – Boogschutter.

Het spectrum van Hamal wordt sinds 1943 gebruikt als een van de stabiele ankerpunten voor de classificatie van sterren.

In de oudheid was Hamal belangrijk als helderste ster in het sterrenbeeld dat de noordelijke lente-equinox bevatte, het punt waar de schijnbare baan van de Zon de hemelevenaar van noord naar zuid snijdt, wat het begin van de lente op het noordelijk halfrond markeert. Vanwege de precessie van de aardas is de equinox sindsdien opgeschoven naar het naburige sterrenbeeld Vissen – Pisces, maar tussen 2000 en 100 voor Christus bevond het lentepunt zich in Ram. Daarom is Ram in de astrologie nog steeds het eerste teken van de Dierenriem en komt de Zon “binnen” (in astrologische termen) Ram op de eerste dag van de lente. Tegenwoordig staat Hamal rond 24 april in conjunctie met de Zon en vindt de lente-equinox plaats rond 20 maart. De huidige declinatie van Hamal komt vrijwel exact overeen met de breedtegraad van de Kreeftskeerkring en als de ster niet te dicht bij de Zon staat kan Hamal gebruikt worden om deze denkbeeldige lijn te vinden.

Naamgeving

De naam Hamal komt van het Arabische rās al-ħamal, wat “kop van de ram” betekent. De naam verwijdt naar de positie van de ster in het sterrenbeeld ram – Aries.

Op 20 juli 2016 werd deze naam officieel goedgekeurd door de Working Group on Star Names (WGSN) van de Internationale Astronomische Unie.

Hamal is door de geschiedenis heen in verschillende culturen onder vele namen bekend. In de Arabische astronomie stond de ster bekend als Hamal; Hemal, Hamul of Hamel, wat “schapen” betekent, en Ras Hammel, “het hoofd van de schapen”. Veel bronnen noemden de ster eenvoudig Arietis, wat gebruikelijk was bij veel van de helderste sterren in sterrenbeelden.

Hamal is ook bekend als As-kar (van het Arabische askar, wat “bewaker” of “soldaat” betekent), Dil-kar (de Verkondiger van de Dageraad) en Dil-gan (de Boodschapper van het Licht). Eufraatse namen omvatten Lu-lim of Lu-nit, wat “het oog van de ram” betekent, en Si-mal of Si-mul, de “hoornster”. Hamal was ook bekend als Anuv en Ku, wat “prins” of “de leidende” betekent, verwijzend naar een ram die een kudde leidt.

De Amerikaanse astronoom Elijah H. Burritt noemde de ster in zijn “Atlas Designed to Illustrate Burrit’s Geography of the Heavens “ uit 1856,  El Nath, wat “de hoorn van de stotende” betekent. Tegenwoordig is Elnath de ster de een van de hoorns van de hemelse ster markeert en ook bekend is als Bèta Tauri.

De Chinezen kennen Hamal als 婁宿三 (Lóu Su sān), de derde ster van Bond. Het Bond-asterisme bestaat uit Hamal, Sheratan – Bèta Arietis en Mesarthim – Gamma Arietis. Het is een van de zeven huizen van de Witte Tijger.

Locatie

Hamal is op een heldere nacht relatief eenvoudig te vinden. Hoewel de ster niet uitzonderlijk helder is, vormt hij samen met zijn buren Sheratan en Mesarthim een asterisme dat alle drie de sterren redelijk herkenbaar maakt.

Hamal bevindt zich in het gebied van de sterrenhemel tussen de heldere Pleiaden en het Grote Vierkant van Pegasus in. Hamal bevindt zich net onder het sterrenbeeld Driehoek – Triangulum, te herkennen door zijn opvallende langwerpige driehoek en gelegen onder de keten van drie heldere sterren van het sterrenbeeld Andromeda dat begint bij Alpheratz in Pegasus en eindigt met Almach in Perseus. Mirach, de centrale ster in de keten, wordt vaak door amateurastronomen gebruikt om twee van onze helderste en dichtstbijzijnde buren te vinden, het Andromedastelsel – Messier 31 en het Triangulumstelsel – Messier 33.

Hamal is het best te zien tijdens de herfst en winter op het noordelijk halfrond. De ster verdwijnt rond april, wanneer hij te dicht bij de Zon staat, om vervolgens vóór zonsopkomst in het late voorjaar weer aan de oostelijke sterrenhemel terug te keren. De ster bereikt in december zijn hoogste punt aan de hemel.

Sterrenbeeld

Hamal is de helderste ster in het sterrenbeeld Aries – Ram. De ram is een relatief onopvallend sterrenbeeld waarvan slechts twee sterren helderder zijn dan magnitude 3,0. Ram bevindt zich naast de meer opvallendere sterrenbeelden Perseus en Stier en is te herkennen aan een patroon dat gevormd wordt door zijn drie helderste sterren: Hamal, Sheratan en Mesarthim.

Net als andere sterrenbeelden van de Dierenriem, werd Ram voor het eerst in de 2^de eeuw na Christus gecatalogiseerd door de Grieks-Romeinse astronoom Claudius Ptolemeus. Het sterrenbeeld was in de tijd van Ptolemeus bekend omdat daar de lente-equinox plaatsvond.

Aries bevat verschillende opmerkelijke deepsky-objecten. Deze omvatten het spiraalstelsel NGC 772 nabij Mesarthim, het elliptische stelsel NGC 770, de twee op elkaar inwerkende sterrenstelsels NGC 935 en IC 1801 en de NGC 691-groep van sterrenstelsels waarvan de helderste leden de sterrenstelsels NGC 691, NGC 680, IC 167 en NGC 694 zijn.

De beste tijd van het jaar om de sterren en deepsky-objecten in Ram waar te nemen is de maand december.

De tien helderste sterren in Ram – Aries zijn Hamal (Alpha Ari, mag. 2,00), Sheratan (Bèta Ari, mag. 2,66), Bharani (41 Ari, mag. 3,63), Mesarthim (Gamma Ari, mag. 3,86), Botein (Delta Ari, mag. 4,35), HD 20644 (mag. 4,47), Lilii Borea (39 Ari, mag. 4,51), 35 Arietis (mag. 4,64), Lambda Arietis (mag. 4,79), and Zeta Arietis (mag. 4,89).

Alpha Arietis – Hamal

Lees meer over Hamal en het sterrenbeeld Ram.

Eerste publicatie: 29 november 2017
Volledige revisie: 21 november 2023
Bron: EarthSky, Star-Facts, Wikipedia & anderen