Waarnemen – Pegasus

Kijk vlak na het donker worden naar het oosten om het Grote Vierkant van Pegasus te vinden. Doe dit omstreeks de equinox. Gedurende de avonden van eind september en oktober stijgt het Grote Vierkant aan de oostelijke avondhemel. Het Grote Vierkant (ook wel Herfstvierkant genoemd) bestaat uit vier sterren van bijna gelijke helderheid. Het zijn de sterren Scheat, Alpheratz, Markab en Algenib. Het sterrenbeeld Pegasus vertegenwoordigt overigens een vliegend paard. Maar het Herfstvierkant – een prominent asterisme binnen Pegasus – is een herkenningspunt van de herfsthemel op het noordelijk halfrond.

Allereerst, om het Herfstvierkant te vinden, gebruik je de Steelpan van de Grote Beer om naar de Poolster te hoppen. Trek vervolgens een denkbeeldige lijn van een willekeurige ster van de steel door de Poolster en verleng deze twee keer. Je komt dan altijd uit bij het W- of M-vormige sterrenbeeld Cassiopeia. Trek tenslotte een lijn van de Poolster door de ster Caph van Cassiopeia en trek die door om bij het Grote Vierkant van Pegasus te komen.

Het Herfstvierkant is een asterisme en geen sterrenbeeld

Het als de Steelpan van de Grote Beer is het Herfstvierkant van Pegasus geen sterrenbeeld maar een asterisme. Het is een herkenbaar patroon aan de sterrenhemel. En, net als de Steelpan, kan het Grote Vierkant gebruikt worden om andere objecten te vinden, zoals bijvoorbeeld de Andromedanevel. Dit is een ander, beroemd object in de herfst aan het noordelijk halfrond.

Het grote Vierkant van Pegasus: een groot vierkant met niets

Vaak hoor je op sterrenkijkavonden waar velen voor het eerst echt naar de sterren kijken: Het Grote Vierkant is leeg.

Maar het Grote Vierkant is natuurlijk niet echt leeg. Ongetwijfeld is er geen deel van de nachtelijke hemel echt leeg. Omdat de sterren in het vierkant zo zwak zijn kan het blote oog ze niet gemakkelijk detecteren. Maar als je een verrekijker of kleine telescoop gebruikt kun je best veel sterren zijn in het Grote Vierkant. Het tellen van sterren in het Grote Vierkant is zelfs een goede manier om te bepalen hoe donker je sterrenhemel is tijdens het waarnemen.

Eerste ontdekking van een exoplaneet bij een zonachtige ster

Een van de meest beroemde sterren in de buurt van het Grote Vierkant is 51 Pegasi. In 1995 kondigden astronomen in het tijdschrift Nature aan dat ze een planeet bij deze ster hadden gevonden. Deze planeet wordt tegenwoordig 51 Pegasi b genoemd. Na een paar maanden van sceptische geluiden uit de astronomische gemeenschap werd bevestigd dat dit inderdaad de allereerste planeet buiten ons zonnestelsel was die was gevonden.

Tegenwoordig weten we dat er minstens twee planeten om deze ster draaien en astronomen hebben inmiddels het bestaan van meer dan 5000 exoplaneten bevestigd. De astronomen die 51 Pegasi b vonden – Michel Mayor van de universiteit van Geneve en Didier Queloz van het Cavendish Laboratory en de universiteit van Geneve – kregen in 2019 de Nobelprijs voor de Natuurkunde voor hun ontdekking.

Sommige bronnen zeggen dat 51 Pegasi met het blote oog zichtbaar is. Maar dat is dan wel een hele uitdaging. Gebruik een verrekijker en kijk halverwege Scheat en Markab in het Grote Vierkant van Pegasus. De ster is ongeveer 50 lichtjaar van de Aarde verwijderd.

De mythologie van Pegasus

Je herinnert je misschien dat Pegasus een gevleugeld paard was in de Griekse mythologie. Het sterrenbeeld Pegasus is een van de zeven sterrenbeelden aan de herfsthemel die verklaren waarom het nooit een goed idee is om te beweren dat de schoonheid van een sterveling groter is dan die van de goden. Dit verhaal is overal in de herfstnachthemel gepleisterd en Pegasus speelt er een prominente rol in.

Het verhaal gaat dat Cassiopeia de koning in opschepte dat zij (of haar dochter Andromeda de prinses) mooier was dan de onsterfelijke Nereïden, de zeenimfen. Dit maakte de goden boos en die vroegen de zeegod Poseidon om wraak te nemen. De straf was dat Cepheus de koning en Cassiopeia Andromeda moesten offeren aan Cetus de walvis (soms zeemonster genoemd). Andromeda werd vastgeketend aan een rots in zee. Ze stond op het punt verslonden te worden door Cetus toen ze Perseus de held, rijdend op Pegasus het Vliegende Paard, naar haar toe zag komen.

Perseus had een truc in petto. Hij keek Cetus aan en hield het hoofd van de Gorgon Medusa omhoog. Er wordt gezegd dat de aanblik van Medusa Cetus in steen veranderde. Toen sloeg Perseus de ketenen die Andromeda vasthielden stuk en bevrijdde haar. Ze reden weg op Pegasus het Vliegende Paard en ze leefden nog lang en gelukkig. Later plaatste Zeus ze allemaal als sterrenbeelden aan de hemel, samen met Delphinus de Dolfijn die Andromeda troost had geboden in de tijd dat ze was vastgeketend in zee.

We hebben nog een veel uitgebreider artikel over het sterrenbeeld Pegasus op Kuuke’s Sterrenbeelden.

Eerste publicatie: 20 september 2023
Bron: EarthSky