Waarom niet iedere Volle Maan en Nieuwe Maan een verduistering

In 2018 waren er 13 Volle manen en 12 Nieuwe Manen maar er waren slechts 2 maansverduisteringen en 3 zonsverduisteringen.

Een maansverduistering treedt op als de Aarde, Zon en Maan op een lijn staan in de ruimte. De Aarde bevindt zich dan precies tussen de Zon en de Maan in. Als die situatie zich voor doet valt de schaduw van de Aarde op de Volle Maan en veroorzaakt daardoor een maansverduistering.

Een zonsverduistering treedt op als het Nieuwe Maan is. De Maan beweegt zich dan precies tussen de Zon en de Aarde door. Maar waarom zijn er dan geen verduisteringen tijdens iedere Volle en Nieuwe Maan?

De Maan heeft ongeveer een maand nodig om eenmaal rond de Aarde te draaien. Als de Maan in hetzelfde vlak als de ecliptica – het baanvlak van de Aarde om de Zon – zou draaien dan zouden we iedere maand twee verduisteringen kunnen waarnemen. Iedere Volle Maan zou er dan een maansverduistering zijn en twee weken later, bij Nieuwe Maan, zou er dan een zonsverduistering zijn. Op jaarbasis zou dat dan leiden tot maar liefst 24 verduisteringen (ook wel eclipsen genoemd).

Maar de baan van de Maan maakt een hoek van 5° ten opzichte van de baan van de Aarde om de Zon. Twee keer per maand doorkruist de Maan de ecliptica – het baanvlak van de Aarde – en deze punten worden knopen genoemd. Als de Maan in zijn baan van zuid naar noord gaat wordt dit de klimmende knoop genoemd. Als de Maan van noord naar zuid beweegt dan wordt dit de dalende knoop genoemd. Als de Volle Maan of de Nieuwe Maan zich dicht bij een van deze knopen bevindt dan treedt er een verduistering op.

Zons- en maansverduisteringen komen altijd in paren voor, de tweede volgt ongeveer 2 weken na de eerste. Zo werd de totale maansverduistering van 31 januari 2018 door de klimmende knoop op 15 februari 2018 gevolgd door een totale zonsverduistering via de dalende knoop.

Precies zes maanden later (zes Volle Manen) na de totale maansverduistering via de stijgende knoop op 31 januari was er op 27 juli een totale maansverduistering via de dalende knoop. Twee weken voor de totale maansverduistering van 27 juli was er een gedeeltelijke zonsverduistering via de stijgende knoop en was er opnieuw eentje op 11 augustus 2018.

Vaker niet dan wel vinden er twee verduisteringen – een maansverduistering en een zonsverduistering – plaats in een eclipsseizoen. Dit is een periode die een beetje langer duurt dan een kalandermaand. Soms kunnen er drie verduisteringen voorkomen in een eclipsseizoen: twee zonsverduisteringen en een maansverduistering of twee maansverduisteringen en een zonsverduistering.

In 2018 viel het midden van het eclipsseizoen op 3 februari en op 28 juli 2018. Op het midden van een eclipsseizoen, die met een periode van ongeveer 173 dagen opnieuw voorkomt, liggen de knopen van de baan van de Maan precies op een lijn met de Aarde en de Zon.

Ten opzichte van de fases van de maan verplaatsen de knopen van de baan van de Maan zich per maand ongeveer 30° westwaarts langs de ecliptica. Het duurt daarom ongeveer een half jaar voordat het volgende paar verduisteringen zich voordoet namelijk op 6 januari 2019 en 21 januari 2019. De maansverduistering van 21 januari 2019 is gedeeltelijk in Nederland te volgen. We kunnen het begin van de verduistering tot en met het maximum waarnemen.

Omdat de knopen met de klok mee per maand 30° westwaarts bewegen langs de ecliptica is het eclipsseizoen van relatief korte duur. Als voorbeeld: Een maanmaand na de verduisteringen van 27 juli 2018 (maansverduistering) en 11 augustus 2018 (zonsverduistering) – als de Maan weer door zijn dalende en klimmende knopen beweegt – is het een wassende maan (geen Volle Maan) die op 24 augustus 2018 de dalende knoop kruist en een afnemende maan (geen Nieuwe Maan) die op 6 september 2018 door de klimmende knoop gaat.

Ofschoon de baan van de maan een hoek maakt met die van de Aarde en er niet bij iedere Volle Maan en Nieuwe Maan een verduistering optreedt zijn er meer verduisteringen dan je zou denken.

Er komen vier tot zeven verduisteringen per jaar voor. Sommige zijn maansverduisteringen en sommige zijn zonsverduisteringen, sommige zijn totaal en sommige zijn gedeeltelijk maar allemaal zijn ze geweldig om te zien!

Een eclipsseizoen wordt gedefinieerd als de periode waarin de Zon dicht genoeg in de buurt is van een van de knopen van de Maan zodat er een verduistering of eclips kan optreden. Ieder eclipsseizoen duurt minimaal 34 dagen en herhaalt zich met een interval van ongeveer 173 dagen. Jaarlijks zijn er dus altijd twee volledige eclipsseizoenen. Het interval van 173 dagen is de tijd die de Zon nodig heeft om van de ene knoop van de Maan naar de andere te reizen. Omdat de synodische periode van de Maan korter is dan een eclipsseizoen vindt er ieder eclipsseizoen minimaal een zonsverduistering en een maansverduistering plaats.

Eerste publicatie: 29 december 2018