Webb ziet tornado-achtig Herbig Haro object
Astronomen hebben met behulp van de Webb Space Telescope een hoge resolutieafbeelding gemaakt van Herbig Haro 59/50 dat ongeveer 630 lichtjaar van ons is verwijderd in de richting van het sterrenbeeld Chamaeleon – Kameleon.
Herbig-Haro objecten zijn kleine heldere nevelige vlekken die geassocieerd worden met protosterren in stervormingsgebieden. Deze structuren werden voor het eerst in de 19de eeuw waargenomen door de Amerikaanse astronoom Sherburne Wesley Burnham maar werden tot de jaren ’40 niet herkend als een aparte type emissienevel.
De eerste astronomen die deze objecten in detail bestudeerden waren George Herbig en Guillermo Haro en naar hen zijn ze dus ook vernoemd.
Herbig-Haro objecten worden onder speciale omstandigheden gevormd – als heet gas dat door een pasgeboren ster wordt geëjecteerd en met een snelheid tot 250.000 km/u botst om het omringende gas en stof. Dit zorgt voor heldere schokgolven.
Ze komen voor in een groot scala van vormen maar de basisconfiguratie is meestal hetzelfde: dubbele jets van heet gas dat in tegenovergestelde richting vanuit een pas ontstane ster worden geëjecteerd.
Toen de Spitzer Space Telescope van de NASA HH 49/50 in 2006 waarnam kreeg het object de bijnaam de “kosmische tornado”, maar waren astronomen onzeker over de aard van het wazige object aan het uiteinde van de tornado.
Met zijn hogere beeldvormingsresolutie biedt Webb een andere visuele indruk van HH 49/50 door fijne kenmerken van de geschokte regio’s in de jet te onthullen, het wazige object bloot te leggen als een spiraalvormig sterrenstelsel en een zee van verre achtergrondstelsels weer te geven.
HH 49/50 maakt deel uit van het Chamaeleon I Cloud Complex, een van de meest nabije actieve stervormingsgebieden.
Dit wolkencomplex is waarschijnlijk vergelijkbaar met de omgeving waarin onze zon zich heeft gevormd, aldus de onderzoekers.
Waarnemingen uit het verleden van dit gebied laten zien dat de jet van HH 49/50 van ons weggaat met snelheden van 100 – 300 km/s en slechts één kenmerk is van een grotere uitstroom.
Webb’s NIRCAM- en MIRI-waarnemingen van HH 49/50 traceren de locatie van gloeiende waterstofmoleculen, koolmonoxidemoleculen en gestimuleerde stofkorrels, weergegeven in oranje en rood, terwijl de protostellaire jet in de regio slaat.
De nieuwe Webb-waarnemingen van tonen detail op kleinere ruimtelijke schalen die astronomen zullen helpen om de eigenschappen van de jet te modelleren en te begrijpen hoe het omringende materiaal beïnvloedt.
De boogvormige kenmerken van HH 49/50, vergelijkbaar met een golf gecreëerd door een speedboot, wijzen terug naar de bron van de jet.
Op basis van eerdere waarnemingen vermoeden astronomen dat een protoster, bekend als Cederblad 110 IRS4 een plausibele veroorzaker is van de activiteit van de jet.
CED 110 IRS4 is een Klasse I protoster die ongeveer 1,5 lichtjaar is verwijderd van HH 49/50.
Klasse I protosterren zijn jonge objecten (tienduizenden tot een miljoen jaar oud) in de eerste tijd van het verkrijgen van massa. Ze hebben meestal een waarneembare schijf van materiaal eromheen dat nog steeds op de protoster valt.
Wetenschappers hebben onlangs de NIRCam en MIRI-waarnemingen van Webb gebruikt om deze protoster te bestuderen en een inventarisatie te verkrijgen van de ijzige samenstelling van zijn omgeving.
Deze gedetailleerde Webb-afbeeldingen van de boogstructuren in HH 49/50 kunnen de richting nauwkeuriger vaststellen in de jet, maar niet elke boog wijst terug in dezelfde richting.
Er is bijvoorbeeld een interessante ontsluitingsfunctie (rechtsboven in de hoofdjet) die een andere toevallige superpositie van een andere jet zou kunnen zijn, gerelateerd aan de langzame precessie van de intermitterende jetbron.
Als alternatief kan deze functie het gevolg zijn van de belangrijkste jet die uit elkaar gaat.
Het sterrenstelsels dat op het puntje van HH 49/50 zichtbaar is, is een veel verder verwijderd spiraalvormig sterrenstelsel. Het heeft een prominente centrale bobbel in het blauw die de locatie van oudere sterren toont.
De bobbel vertoont ook tekenen van zijlobben die suggereren dat dit een balkspiraalvormig sterrenstelsel kan zijn.
Roodachtige klonten in de spiraalvormige armen tonend e locaties van warm stof en groepen van zich vormende sterren.
Het sterrenstelsel vertoont zelfs geëvacueerde bubbels in deze stoffige gebieden, vergelijkbaar met nabijgelegen sterrenstelsels waargenomen door de Webb als onderdeel van het PHANGS-programma.
Webb heeft deze niet-geassocieerde objecten vastgelegd in een gelukkige uitlijning ten opzichte van zijn positie.
Gedurende duizenden jaren zal de rand van HH 49/50 naar buiten toe bewegen om uiteindelijk het verre sterrenstelsel verbergen.
Eerste publicatie: 27 maart 2025
Bron: sci-news
