Aljanah – Epsilon Cygni

Epsilon Cygni – Aljanah – is de hoofdcomponent in een meervoudig stersysteem dat 72,7 lichtjaar van ons is verwijderd in de richting van het sterrenbeeld Cygnus – Zwaan. Met een schijnbare helderheid van magnitude 2,48 is het de 3^de helderste ster in de Zwaan. Aljanah is een van de vijf sterren die het Noorderkruis vormen, een opvallend asterisme dat in de zomer de noordelijke sterrenhemel domineert.

Stersysteem

Voor het blote oog is Epsilon Cygni een enkelvoudige ster maar in feite gaat het om een meervoudig stersysteem. De hoofdcomponent, Epsilon Cygni Aa– Aljanah – is een spectroscopisch systeem, met de onzichtbare begeleider Epsilon Cygni Ab. De sterren hebben een optische begeleider, Epsilon Cygni B, die fysiek niet bij het paar hoort. De ster is 55 boogseconden verwijderd van de hoofdcomponent. Het Epsilon Cygni-systeem bevat nog een andere ster. Dit is de 13^de magnitude rode dwerg Epsilon Cygni C die 78 boogseconden van het hoofdpaar is verwijderd,

De spectroscopische dubbelsterren draaien met een periode van 15 jaar om elkaar heen. De rode dwerg bevindt zich minstens 1700 Astronomische Eenheden weg en heeft meer dan 50.000 jaar nodig voor een omwenteling rond het hoofdpaar.

Aljanah heeft het spectrum van een oranje reus van spectraalklasse K) III. De ster heeft een massa van 2 zonsmassa en een straal van 10,8 keer die van de Zon. De lichtsterkte bedraagt 62 keer die van de Zon en de effectieve oppervlaktetemperatuur bedraagt 4700 Kelvin. De ster draait langzaam om zijn as. De geprojecteerde rotatiesnelheid bedraagt ± 2,3 km/s en daarmee heeft de ster 0,67 jaar nodig voor een omwenteling. De leeftijd van de ster word top ± 1,5 miljard jaar geschat.

Aljanah bracht als een klasse A dwerg zijn leven op de hoofdreeks door en is pas enkele tientallen miljoenen jaren naar een klasse K reus geëvolueerd. De ster is veel jonger dan de Zon maar vanwege zijn massa heeft de ster zijn waterstofvoorraad veel sneller verbruikt.

Wetenswaardigheden

Aljanah is een van de vijf heldere sterren die het Noorderkruis vormen. Het Noorderkruis is een van de meest opvallende asterismes aan de noordelijke sterrenhemel. Het geeft vorm aan het lijf van de Zwaan. Het asterisme wordt gevormd door Deneb – Alpha Cygni, Sadr – Gamma Cygni, Albireo – Bèta Cygni, Aljanah – Epsilon Cygni en Fawaris – Delta Cygni. Het ligt grotendeels in de Zomerdriehoek, een groter asterisme bestaande uit Deneb met Wega in Lyra – Lier en Altaïr in Aquila – Arend.

Aljanah is in de Morgan-Keenan-classificatie al sinds 1943 de spectrale standaard voor zijn klasse.

Naamgeving

De naam Aljanah komt af van het Arabische al janāħ, wat “de vleugel” betekent. De naam werd op 30 juni 2017 officieel toegekend door de Working Group on Star Names van de Internationale Astronomische Unie en heeft formeel alleen betrekking om de component Epsilon Cygni Aa.

Epsilon Cygni was traditioneel ook bekend als Gienah. De naam heeft dezelfde etymologie als Aljanah. De ster deelde beide namen (Gienah en Aljanah) met de blauwe reus Gamma Corvi, de helderste ster in het sterrenbeeld Corvus – Raaf. Gamma Corvi markeert de vleugel van de hemelse Raaf en is nu formeel bekend als Gienah. Historisch werden de beide sterren vaak Gienah Cygni en Gienah Corvi genoemd om verwarring te voorkomen.

In de Chinese astronomie was Epsilon Cygni bekend als de Negende Ster van het Hemelse Ford (天津九). De ster maakte deel uit van het asterisme Hemels Ford samen met Sadr – gamma Cygni, Fawaris – Delta Cygni, 30 Cygni, Deneb – Alpha Cygni, Nu Cygni, Tau Cygni, Upsilon Cygni en Zeta Cygni. Het asterisme maakte deel uit van het Meiden-huis, een van de noordelijke huizen van de Zwarte Schildpad.

Locatie

Omdat Aljanah relatief helder is en deel uitmaakt van een herkenbaar zomerasterisme is de ster eenvoudig te vinden. Samen met Sadr en Fawaris vormt de ster de dwarsbalk van het kruis. Het Noorderkuis ligt in een rijk deel van de Melkweg en kan gebruikt worden om verschillende heldere deepsky-objecten in dit gebied op te sporen.

Aljanah bevindt zich slechts 3° ten noorden van de Sluiernevel, een grote nevel en vermoedelijke supernovarestant die ongeveer 2400 lichtjaar van ons is verwijderd. De nevel vormt het zichtbare deel van de Cygnus Loop, het overblijfsel van een supernova die 10.000 tot 20.000 jaar geleden plaatsvond en helder genoeg was om overdag te kunnen zien. De supernovarestant is sinds die tijd uitgedijd tot een grootte van ± 3° oftewel 6 keer de diameter van de Volle Maan. De nevel heeft een schijnbare helderheid van magnitude 7,0. Het is een van de populairste astrofotografische objecten aan de noordelijke nachtelijke hemel.

Sterrenbeeld

Aljanah bevindt zich in het sterrenbeeld Cygnus – Zwaan. Het vertegenwoordigt de hemelse Zwaan. Het is een van de 48 klassieke sterrenbeelden die Claudius Ptolemeus in de 2^de eeuw na Christus beschreef in de Almagest. Het sterrenbeeld is in grootte het 16^de sterrenbeeld en beslaat een oppervlakte van 804 vierkante graden.

De Zwaan is aan de hand van het Noorderkruis gemakkelijk te herkennen. Het asterisme wordt gevormd door de heldere sterren Deneb, Sadr, Aljanah, Fawaris en Albireo.

Andere noemenswaardige sterren in het sterrenbeeld zijn de dwergnova SS Cygni, de hyperreus NML Cygni, de lichtsterke blauwe variabele P Cygni, 61 Cygni – de Ster van Bessel en de Ster van Tabby. In Cygnus bevindt zich ook Kepler-22, de eerste zonachtige ster met een planeet in de bewoonbare zone.

In Cygnus vinden we ook verschillende bekende deepsky-objecten. Dit zijn onder andere de open sterrenhopen Messier 29, Messier 39 en NGC 7000, de Pelikaannevel – IC 5070, de Crescentnevel – NGC 6888 en de Gamma Cygni-nevel – IC 1318 en het Vuurwerkstelsel – NGC 6946 waar in de 20^ste en begin 21^ste eeuw 10 supernova’s plaatsvonden.

De beste tijd van het jaar om de sterren en deepsky-objecten in Cygnus – Zwaan waar te nemen is de maand september als het sterrenbeeld prominent zichtbaar is aan de avondhemel. Noordelijke waarnemers kunnen het sterrenbeeld van juni tot december hoog boven de horizon zien. Het hele sterrenbeeld is zichtbaar tussen 90° en -40°.

De 10 helderste sterren in Cygnus zijn Deneb (Alpha Cyg, mag. 1,25), Sadr (Gamma Cyg, mag. 2,23), Aljanah (Epsilon Cyg, mag. 2,48), Fawaris (Delta Cyg, mag. 2,87), Albireo (Beta Cyg, mag. 2,90), Zeta Cygni (mag. 3,21), Xi Cygni (mag. 3,73), Tau Cygni (mag. 3,65 – 3,75), Iota² Cygni (mag. 3,77) en Kappa Cygni (mag. 3,82).

Epsilon Cygni – Aljanah

Eerste publicatie: 2 augustus 2024