De Boogschutter met zijn beroemde theepotje

Op een avond in augustus of september kun je een glimp opvangen van het sterrenbeeld Boogschutter – Sagittarius. Dit Dierenriemsterrenbeeld komt in ons land niet helemaal boven de horizon uit. Kijk je op een zomeravond naar dit sterrenbeeld dan moet je je beseffen dat je dan in de richting van het centrum van ons sterrenstelsel kijkt. De Boogschutter is, ondanks zijn hele lage stand boven de horizon redelijk gemakkelijk te herkennen. De helderste sterren vormen namelijk een beroemd asterisme dat het Theepotje wordt genoemd.

Op zoek naar de Boogschutter

De eerste stap op zoek naar de Boogschutter is het vinden van een donkere locatie met vrij uitzicht op de horizon. In augustus en september die donkere omgeving kan vinden kan zie je een met sterren verlichte band aan de hemel. Dat is de Melkweg en die mistige band zijn inderdaad ontelbaar veel sterren.

Vanaf het noordelijk halfrond lijkt die sterrenrijke band van de Melkweg net boven de zuidelijke horizon uit te dijen. Die verdikking is ongeveer de plek waar het centrum van de Melkweg zich bevindt en dat is binnen de grenzen van de Boogschutter.

Maar er is nog een andere manier om de Boogschutter te vinden. Als je bekend bent met de Zomerdriehoek dan trek je een denkbeeldige lijn van de ster Deneb in de Zwaan via de ster Altair in de Arend verder door om de Boogschutter vlak boven de horizon te vinden.

De sterren van de Boogschutter

De helderste ster in de Boogschutter is de ster die de rechter benedenhoek van de theepot markeert. De ster heet Kaus Australis maar is officieel bekend als Epsilon Sagittarii. De ster heeft een helderheid van magnitude 1,85 en is 144 lichtjaar van ons verwijderd.

De op een na helderste ster bevindt zich aan de andere kant van de theepot. Het is de bovenste ster van het handvat. Deze ster heet Nunki oftewel Sigma Sagittarii. Nunki heeft een visuele helderheid van magnitude 2,05 en is 224 lichtjaar van ons verwijderd.

De meeste andere sterren van de Boogschutter zijn van de 2^de en 3^de magnitude. De ster die het topje van de deksel van de theepot markeert, Kaus Borealis, heeft een helderheid van magnitude 2,82 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 77 lichtjaar. De sterren die de tuit van de theepot markeren heten Alnasl met een helderheid van magnitude 2,98 en een afstand van 96 lichtjaar tot de Aarde en Kaus Media die de verbinding vormt tussen de tuit en de pot. Kaus Media heeft een helderheid van magnitude 2,72 en is 348 lichtjaar van ons verwijderd. De ster die de onderkant van het handvat markeert daar waar die wordt verbonden met de pot heet Ascella. Deze ster heeft een helderheid van magnitude 2,60 en is 89 lichtjaar van ons verwijderd.

Deepsky objecten in de Boogschutter

Sagittarius wijst naar het hart van ons sterrenstelsel. Door de enorme hoeveelheid sterren, sterrenhopen en nevels tussen ons en het centrum in kunnen we niet tot helemaal in het centrum kijken.

Maar probeer al die deepsky objecten maar eens te bekijken met een verrekijker of een telescoop: Messier 24, de bolhoop Messier 22, Messier 8 – de Lagune-nevel, Messier 20 – de Trifid-nevel en Messier 17 – de Omega-nevel.  Onder zeer goede waarneemomstandigheden kunnen mensen met goede ogen enkele van deze objecten soms al met het blote oog zien.

Moderne sterrenkijkers hebben vaak problemen om de Centaur die het sterrenbeeld moet voorstellen te herkennen. De meeste mensen vinden veel gemakkelijker het Theepot-asterisme in het westelijke deel van het sterrenbeeld. Als je de Theepot eenmaal weet te herkennen is het een goed uitgangspunt om al ster-hoppend allerlei deepsky objecten op te zoeken.

De mythologie over de Boogschutter

De sterrenbeeld Boogschutter en Centaurus moeten beiden een centaur voorstellen. Dit is een weten met het bovenlijf van een man en het lichaam en poten van een paard. Historisch gezien zouden centauren als cowboys kunnen zijn geweest. Mannen die paarden gebruikten om vee bijeen te drijven in het Griekenland van de Oudheid.

Volgens de Griekse mythologie waren de centauren de nakomelingen van Ixion en de wolkennimf Nephele. De uitgetrokken boog en pijl zijn afkomstig van de boogschutter-god uit Mesopotamië en het sterrenbeeld heeft vermoedelijk niet altijd de centaur Chiron voorgesteld.

Er wordt gezegd dat de oude Grieken Sagittarius associeerden met de sater Crotus. Da’s een ader soort man, half paard en half geit. Het is heel wel mogelijk dat de Romeinen als eerste het sterrenbeeld Sagittarius verbonden met Chiron, de wijze en vriendelijke centaur.

Op 21 december, tijdens de solstice bevindt de Zon zich in het sterrenbeeld Boogschutter en ook de ecliptica, de jaarlijkse baan van de Zon langs de sterrenhemel, snijdt in de Boogschutter met de hemelequator.

Het sterrenbeeld versus het dierenriem-teken

In onze moderne tijd passeert de Zon tussen 18 december en 20 januari het sterrenbeeld Boogschutter. Er is meer dan een maand verschil met wat een horoscoop je aangeeft want daar trekt de Zon tussen 21 november en 21 december door de Boogschutter heen.

Maar er is een verschil tussen een astronomisch sterrenbeeld en een astrologisch teken. We hebben het hier duidelijk over het astronomische sterrenbeeld.

In de astrologie trekt, per definitie, de Zon door het teken Boogschutter heen als die die zich precies 30° ten westen van het solstice-punt van december bevindt. Dan, tijdens de december solstice, treedt de Zon het teken van de Steenbok binnen. Geheel volgens de astrologische regels!

Terwijl de astrologische tekens gefixeerd blijven ten opzichte van de solstices en de equinoxen hebben die punten van de solstices en equinoxen zich gedurende de afgelopen 2160 jaar ongeveer 30° westwaarts verplaatst ten opzichte van de sterrenbeelden.

De grenzen van de sterrenbeelden werden formeel in 1930 door de Internationale Astronomische Unie vastgesteld. Gebaseerd op die huidige IAU-grenzen verplaatste het punt van de december solstice zich in 131 voor Christus naar het sterrenbeeld Boogschutter en zal het in 2269 in het sterrenbeeld Slangendrager – Ophiuchus zijn aangekomen.

Samengevat: tijdens een heldere avond in augustus of september kan je laag boven de zuidelijke horizon het sterrenbeeld Boogschutter – Sagittarius vinden. De helderste sterren in Boogschutter vormen een asterisme dat lijkt op een Theepotje.

Volg deze link voor een uitgebreider artikel over het sterrenbeeld Boogschutter – Sagittarius op Kuuke’s Sterrenbeelden.

Eerste publicatie: 9 augustus 2022
Bron: EarthSky