De meteorenzwerm der Geminiden in 2022

De asteroïde 3200 Phaethon is verantwoordelijk voor de Geminiden. De meeste meteorenzwermen worden veroorzaakt door kometen maar de Geminiden dus niet. Wat is het verschil tussen een komeet en een asteroïde?

Voorspeld maximum: 14 december 2022, 11 uur Nederlandse tijd.

Wanneer kijken: de Maan zal op 13 december laat in de avond opkomen. Een dag later is dat weer een beetje later. De Geminiden zijn gemiddeld genomen helder dus je kan proberen om Geminiden te kijken als de Maan al op is in de avonden van 13 en 14 december.

Activiteitsperiode: de Geminiden zijn actief tussen 19 november en 24 december.

Radiant: komt in de avond op en staat omstreeks 2 uur in de nacht op zijn hoogste punt.

Nabije maanfase: op 16 december 2022 is de Maan in het Laatste Kwartier. We hebben in 2022 tijdens het maximum der Geminiden dus te maken met een heldere, afnemende maan

Hoeveel meteoren kunnen we verwachten: tijdens een donkere nacht zonder storende maan kunnen er tot wel 120 meteoren per uur te zien zijn. Dat betekent dan wel als de radiant dan ook op zijn hoogste punt boven de horizon staat.

Opmerking: de heldere, witte Geminiden zijn het beste te zien op het noordelijk halfrond maar dan wel in de jaren dat er geen maan is die stoort. Ze zijn ook, maar dan veel minder in aantal, zichtbaar vanaf het zuidelijk halfrond. Qua activiteit kunnen de Geminiden wedijveren met de Perseïden in augustus.

Moederkomeet van de Geminiden

Een komeet wordt vaak gedefinieerd als een vuile sneeuwbal met een vaste kern die wordt bedekt door een laag ijs dat sublimeert (verandert van vast naar gas) als de komeet de Zon nadert. Kometen zijn lichtgewichten met een dichtheid die slechts een beetje hoger is dan water. Ze draaien in langgerekte banen om de Zon waarbij ze soms in de buurt van de Zon komen maar meestal er ver van zijn verwijderd. Door een telescoop gezien toont een komeet een coma. Oftewel de kop van de komeet. Dit is een nevelachtige lichtvlek rond de kern die alleen zichtbaar is als de komeet in de buurt van de Zon komt. Ver verwijderd van de Zon zijn kometen, omdat we dan alleen de kern zien, sterachtig.

Een asteroïde is gemaakt van gesteente. Ook is de baan van aan asteroïde veel cirkelvormiger dan die van een komeet. Door een telescoop gezien lijkt een asteroïde op een ster.

Deze definities warden tot enkele tientallen jaren geleden prima. Grotere telescopen begonnen verder van de Zon verwijderde asteroïden te vinden en sommige van die objecten vertoonden bij het naderen van de Zon coma’s en staarten. Hierdoor moest hun aanduiding van asteroïde naar komeet worden veranderd. In 1977 werd een vreemd object, Chiron genoemd, gevonden. Het werd tijdens zijn ontdekking als een asteroïde geclassificeerd. Dit werd in 1989 veranderd naar komeet toen het object een staart begon te ontwikkelen. Chiron draait met een periode van 50 jaar om de Zon en beweegt van net binnen de baan van Saturnus tot aan de baan van Uranus.

We hebben dus een object dat begon als asteroïde opnieuw geclassificeerd maar dan als een komeet. Kan het tegenovergestelde ook? Jawel, die mogelijkheid bestaat. Een komeet kan door zijn vluchtige materialen aan het oppervlak heen zijn. Die bevinden zich dan alleen nog maar onder het oppervlak in de kern. Dit wordt dan een slapende komeet genoemd. Als een komeet helemaal geen vluchtig materiaal meer heeft dan wordt het een uitgedoofde komeet genoemd. De asteroïde 3200 Phaethon lijkt een voorbeeld te zijn van of een slapende of een uitgedoofde komeet.

3200 Phaethon werd op 11 oktober 1983 door Simon Green en John Davies gevonden op beelden gemaakt door de Nederlandse IRAS-satelliet (Infrarood Astronomische Satelliet). Oorspronkelijk kreeg het object de aanduiding 1983 TB. In 1985 werd de aanduiding 3200 Phaethon toegekend. De Amerikaanse astronoom Fred Whipple toonde aan dat deze asteroïde dezelfde baan beschrijft als de Geminiden. Dit was ongewoon. Nooit eerder was gesuggereerd dat een asteroïde verantwoordelijk zou kunnen zijn voor een meteorenzwerm. Het is nog steeds niet bekend hoe materiaal van het oppervlak of het binnenste van de asteroïde wordt afgegeven aan de meteorenstroom.

3200 Phaethon komt er dicht bij de Zon, tot op halverwege de baan van Mercurius om de Zon. Daarna schiet de asteroïde tot voorbij de baan van Mars. Het meteorenmateriaal kruist de baan van de Aarde op het inkomende deel en dat gebeurd jaarlijks in het midden van december, vandaar dus de Geminiden.

In 2024 wordt de Japanse ruimtesonde DESTINY+ (Demonstration and Experiment of Space Technology for Interplanetary Voyage with Phaethon Flyby and Dust Science) gelanceerd. Die zal de asteroïde in 2028 bezoeken. Een voorstel uit 2006 beschreef het laten neerkomen van een object op 3200 Phaethon om zo een kunstmatige Meteorenzwerm op te wekken om zo de asteroïde beter te kunnen bestuderen. Dat zal DESTINY+ echter niet gaan doen.

De Geminiden in 2022 en de Maan

De Geminiden hebben hun maximum op 14 december 2022. Het is een betrouwbare zwerm voor degenen die vanaf een donkere locatie omstreeks 22:30 uur kunnen kijken. Maar er zijn ook veel waarnemers die dit al in de late avonduren doen. Dit jaar zullen we echter last hebben van de afnemende Maan die tijdens het maximum boven de horizon staat.

Je kan proberen Geminiden te kijken in de uren dat de Maan op is want de meteoren zijn relatief helder en snel. De helderste zijn helderder dan de Maan. Anders dan de ijsdeeltjes van andere meteorenzwermen die in de atmosfeer van de Aarde verbranden bestaan de Geminiden ook uit minuscule steentjes. Als die in de atmosfeer verbranden dan zijn ze vaak erg helder en laten ze geen nalichtend spoor na.

De radiant van de Geminiden bevindt zich in de buurt van de heldere ster Castor in het sterrenbeeld tweelingen – Gemini. Deze radiant bevindt zich een groot deel van de nacht boven de horizon en zal omstreeks 2 uur op het hoogste punt staan.

Hoeveel meteoren en waar te kijken

De ZHR (Zenithal Hourly Rate) voor de Geminiden bedraagt 120. Maar zoveel zal je er vermoedelijk niet te zien krijgen. Tijdens het maximum rond 2 uur ‘s nachts zijn er vaak 50 of meer zichtbaar en tijdens een optimale nacht kom je wel eens aan de 150 meteoren per uur. Maar op 16 december 2022 is de Maan in zijn Laatste Kwartier en dat betekent behoorlijk wat lichtvervuiling waardoor veel zwakkere meteoren niet zichtbaar zullen zijn.

De radiant van de Geminiden

Omstreeks 22:30 uur zijn de Geminiden op hun best want dan bevindt de radiant zich op zijn hoogste punt boven de horizon. Die radiant bevindt zich in het sterrenbeeld Tweelingen – Gemini, in de buurt van de heldere ster Castor.

Dat laatste is louter toeval want Castor is ongeveer 52 lichtjaar van ons verwijderd terwijl de meteoren op ongeveer 100 kilometer hoogte in onze atmosfeer verbranden.

De meteoren van de jaarlijkse meteorenzwermen verschijnen overal aan de sterrenhemel. Je hoeft dus niet persé richting de radiant te kijken.

6 tips voor waarnemers

1. belangrijkste tip: een donkere sterrenhemel met vrij uitzicht rondom.
2. het maximum is rond 2 uur ’s nachts. In 2022 zal de Maan laat in de avond opkomen en pas de volgende ochtend ondergaan. Het is dus geen erg goed jaar voor de Geminiden.
3. meteoren waarnemen is leuker met een paar vrienden. Je kan dan in verschillende richtingen kijken en elkaar op de vallende sterren attenderen.
4. kijk minstens een uur (of beter nog langer) en loop niet na de eerste 15 minuten weg. Laat je ogen 20-30 minuten wennen aan de donkerte.
5. meteoren komen vaak in kleine spurts, afgewisseld met pauzes.
6. je hebt geen speciaal instrumentarium nodig. Een slaapzak kan handig zijn om je warm te houden. Een thermoskan met warm drinken en wat te eten is ook een goed idee. Leun achterover in een hangmat, tuinstoel of leg een deken op de grond. Leun lekker achterover en kijk omhoog. De meteoren zullen in alle delen van de nachtelijke hemel verschijnen.

Kijk in de avonduren uit naar aardscheerders

Als de waarneemtijd na middernacht geen optie is en je wordt ontmoedigd door de storende maan tijdens het maximum geef dan niet op. Vroeg op de avond zal je minder Geminiden zien maar er kan dan wel een aardscheerder tussen zitten.

Aardscheerders zijn langzaam bewegende langdurende meteoren die horizontaal langs de hemel bewegen. Aardscheerders worden niet vaak gezien maar ze blijven wel lang in je geheugen achter.

Samengevat: de Geminiden hebben hun maximum op 14 december 2022 maar er is die nacht wel veel hinder door storend maanlicht.

Eerste publicatie: 10 december 2022
Bron: EarthSky