De sterrenhemel van december 2024

De naam december komt van het Latijnse woord decem dat tien betekent. December was in de tiende maand van het jaar en dat kwam omdat tot 153 voor Christus het Romeinse jaar op 1 maart begon. Tegenwoordig is december de twaalfde en laatste maand van de Gregoriaanse kalender. De maand telt 31 dagen.

Op het noordelijk halfrond wordt de avondhemel gedomineerd door Perseus en Auriga. Hun opvallende asterismen – het Segment van Perseus en de zeshoek van Auriga – bevinden zich dicht bij de band van de Melkweg. Ze kunnen worden gebruikt om verschillende heldere deepsky-objecten te vinden die zich in dit deel van de hemel bevinden. Dit zijn onder andere de Messier 76 – de Kleine Halternevel, de open sterrenhoop Messier 34 en de Dubbele Sterrenhoop – NGC 869 en NGC 884 in Perseus, en de open sterrenhopen Messier 36, Messier, 37 en Messier 38 in Auriga.

De superreus Mirfak, de helderste ster in Perseus maakt deel uit van het Segment van Perseus en het is de centrale ster van Collinder 39 – de Alpha Persei Cluster.

In Auriga vinden we capella, de zesde helderste ster aan de hemel, die zich bovenaan de zeshoek van Auriga – Voerman bevindt. Elnath, de ster tegenover Capella in de zeshoek, markeert de noordelijke hoorn van Taurus – Stier en maakt deel uit van het sterrenbeeld Stier. Het is de op een na helderste ster van het sterrenbeeld.

De oranje reus Aldebaran de helderste ster in Stier – Taurus, is de 14^de helderste ster aan de hemel de ster verschijnt als onderdeel van de V-vormige open sterrenhoop de Hyaden, die de kop van de Stier markeert. De reus staat echter veel dichterbij ons en is geen lid van de Hyaden. De ster markeert een van de ogen van de Stier. Ain, een van de helderste Hyaden, markeert het andere oog.

Aldebaran en de Hyaden kunnen worden gevonden door een denkbeeldige lijn te trekken vanaf de Gordel van Orion naar het noordwesten. Als je de lijn verder doortrekt komt je bij de heldere open sterrenhoop de Pleiaden, een van de helderste en meest herkenbare open sterrenhopen aan de hemel.

De kleine maar opvallende sterrenbeelden Driehoek – Triangulum en Ram – Aries bevinden zich net ten zuiden van Andromeda. De helderste sterren van Driehoek, de thuisbasis van het Driehoekstelsel – Messier 33, vormen een langwerpige driehoek, terwijl de heldere sterren van Ram – Aries een platte driehoek vormen nabij Driehoek – Triangulum.

Kaart van de actuele sterrenhemel

De positie van de kaart is voor Geleen, de huidige thuisbasis van Kuuke, maar de kaart is ook goed bruikbaar voor andere delen van Nederland.

Gebruik:

• Klik op de datum/tijd om deze te veranderen
• Klik op de coördinaten om een andere locatie te kiezen
• Klik en sleep op de kaart om een ander deel van de sterrenhemel te bekijken
• Klik op de kaart en druk dan op ? op je toetsenbord om een lijst te krijgen met alle commando’s die je m.b.v. het toetsenbord kan uitvoeren

Waarnemen

De Maan in december 2024

Op het noordelijk halfrond begint de koude van de winter het leven te domineren. Aan beide zijden van de Atlantische Oceaan verwijzen veel namen voor de Volle Maan in december naar de temperatuur met termen als “Koude Maan”, Winter Maker Maan” en “Sneeuw Maan”, termen die in Noord-Amerika worden gebruikt. De Cree in Canada hadden een een heel aparte naam voor de Volle Maan in december: “De Maan wanneer de jonge kerel de borstel uitspreidt”. Onder de Zuñi in Mexico was het de “Maan toen de Zon naar huis was gegaan om uit te rusten,”. In Europa wordt de Volle Maan in december soms de “Maan vóór Yule” of de “Wolvenmaan” genoemd. Die laatste term werd overigens vaker voor de Volle Maan van januari gebruikt.

Maanfase	Datum	Tijd	Afstand tot de Aarde (km)
Nieuwe Maan	1 december 2024	07:21	396.280
Eerste Kwartier	8 december 2024	16:27	372.342
Perigeum	12 december 2024	14:20	365.361
Volle Maan	15 december 2024	10:02	370.402
Laatste Kwartier	22 december 2024	23:18	403.346
Apogeum	24 december 2024	08:25	404.485
Nieuwe Maan	30 december 2024	23:27	385.604

Zie ook Kuuke’s Maan kalender

Zichtbaarheid van het International Space Station

De volgende link geeft je een tabel voor de zichtbaarheid van het International Space Station (externe link, opent in nieuw venster, NASA-website) voor de komende dagen. De gegeven tijden gelden strikt genomen voor Maastricht.

De planeten in december 2024

Mercurius
Op 25 december bereikt Mercurius zijn grootste westelijke elongatie ten opzichte van de Zon. Desondanks is de kleine planeet deze maand lastig zichtbaar.

Venus
Venus bevindt zich in het sterrenbeeld Capricornus – Steenbok. De planeet heeft een visuele helderheid van magnitude -4,2 tot -4,5. Aan het begin van de maand gaat Venus 1,5 uur na de Zon onder en aan het einde van de maand is dat al toegenomen tot bijna 3 uur.

Mars
Mars begint op 8 december aan zijn retrograde beweging tussen de sterren. De rode planeet bevindt zich in het sterrenbeeld Kreeft – Cancer. Mars is zichtbaar vanaf de late avond tot vroeg in de ochtend.

Jupiter
Jupiter komt op 8 december in oppositie met de Zon en is daarna de gehele nacht zichtbaar. De planeet heeft een visuele helderheid van magnitude -2,8. De grootste planeet van het zonnestelsel bevindt zich in het sterrenbeeld Taurus – Stier.

Saturnus
Saturnus bevindt zich in het sterrenbeeld Aquarius – Waterman en heeft een visuele helderheid van magnitude 1,0 tot 1,1.

Uranus
Uranus bevindt zich nog steeds in het sterrenbeeld Taurus – Stier. De planeet heeft een visuele helderheid van magnitude 5,6 en is ongeveer de gehele nacht zichtbaar.

Neptunus
Neptunus kunnen we nog steeds in het sterrenbeeld Pisces – Vissen vinden. Neptunus heeft een visuele helderheid van magnitude 7,9.

Meteoren

De Geminiden zijn de laatste grote meteorenzwerm van het jaar. Ze zijn zichtbaar tussen 4 en 20 december en het maximum valt op 14 – 15 december. Dit jaar is het net voor het maximum Volle Maan dus de omstandigheden zijn bepaald niet gunstig. De Geminiden zijn een van de actiefste zwermen van het jaar. Het maximum kan rond de 100 meteoren per uur liggen en het is een van de grote zwermen die zijn maximum voor middernacht heeft. De meteoren van de Geminiden zijn veel dichter dan andere meteoren die voornamelijk van kometen afkomstig zijn. Men heeft vastgesteld dat de Geminiden en de asteroïde Phaethon dezelfde baan volgen.

Astronomen nemen aan dat de Geminiden dichter, rotsachtig materiaal zijn dat door Phaethon in zijn baan om de Zon is achtergelaten. Geminiden bewegen langzamer dan de meeste andere meteoren en ze lijken ook veel langer na te lichten. De helderste meteoren breek vaak in stukken op die allemaal als heldere fragmenten zijn te volgen.

De tweede, kleinere zwerm deze maand is die van de Ursiden. Deze meteorenzwerm is actief tussen 17 en 26 december met een maximum op 22 – 23 december. Tijdens het maximum zijn er ongeveer 10 meteoren per uur te verwachten. De radiant van de Ursiden bevindt zich in de buurt van Bèta Ursae Minoris – Kochab. De Ursiden worden geassocieerd met de komeet 8P/Tuttle.

Deze maand zijn er ook nog twee zuidelijke meteorenzwermen actief. De Phoeniciden worden eind november actief en hebben op 2 december een zwak maximum. Dit is meteen na Nieuwe Maan, betere waarneemomstandigheden kan men zich niet wensen.

De andere zwerm is die van de Puppiden-Veliden waarvan de radiant ligt op de grens van de sterrenbeelden Puppis – Achtersteven  en Vela – Zeilen. De zwerm wordt omstreeks 1 december actief en gaat dan door tot ongeveer 15 december. Het maximum is op 7 december en dat is net voor het Eerste Kwartier. De Maan zal dus storen. Het is een zwakke meteorenzwerm die, onder goede waarneemomstandigheden ongeveer 10 meteoren per uur laat zien waaronder regelmatig heldere vuurbollen.

De sterrenhemel in december 2024

De sterrenhemel boven de noordelijke horizon

De sterrenbeelden die rond 22 uur direct in het noorden verschijnen zijn Draak – Draco en Kleine Beer – Ursa Minor. De heldere Zwaan – Cygnus en Grote Beer – Ursa Major liggen in het noordwesten en noordoosten.

Het Noorderkruis, het dominante patroon van de hemelse zwaan, kan worden gebruikt om de kop van de Draak te vinden. een lijn die door de straal van het kruis loopt, leidt naar Eltanin en Rastabam de sterren die de ogen van de draak markeren.

De kop van Draak verschijnt laag boven de noordelijke horizon. De kop wordt omlijnd door een asterisme dat ook wel bekend staat als de Ruit. De rest van et lichaam van de Draak buigt zich rond de kom van de Kleine Beer in de richting van de Grote Beer. De drakenstaart bevindt zich tussen de Grote en Kleine Beer.

De Grote Beer kan gebruikt worden om Polaris, de Poolster, te vinden. Polaris markeert het punt van de staart van de Kleine Beer en het uiteinde van het handvat van de Kleine Beer. Het is de helderste ster die zich langs de denkbeeldige lijn bevindt die loopt van Merak tot Dubhe. Merak en Dubhe, de buitenste sterren van de kom van de Steelpan, worden de aanwijzers genoemd omdat ze in de richting van Polaris wijzen, de ster die het ware noorden markeert.

De figuur van Cepheus – de koning, valt niet op aan de hemel maar is te vinden aan de hand van de helderdere sterren van Cassiopeia. Een lijn getrokken van Schedar door Caph leidt naar Alderamin, de helderste ster in Cepheus. Alderamin bevindt zich aan de basis van het huisvormige asterisme, waardoor Cepheus gemakkelijk herkenbaar is.

De zwakke Camelopardalis – Giraffe bevindt zich hoog aan de noordelijke hemel maar is vanuit stedelijke gebieden lastig te herkennen. De superreus Bèta Camelopardalis, de helderste ster van het sterrenbeeld, heeft een visuele helderheid van magnitude 4,02.

De sterrenhemel boven de oostelijke horizon

Om 22 uur is Tweelingen – Gemini het helderste sterrenbeeld boven de oostelijke horizon. De hoofden van de hemelse Tweelingen worden gemarkeerd door de heldere sterren Pollux en Castor, de 17^de en 23^ste helderste sterren aan de hemel.

Pollux maakt deel uit van de Winterzeshoek, een helder, groot asterisme dat zich uitstrekt naar het zuidoosten. Het asterisme wordt gevormd door Pollux met Capella in Voerman, Aldebaran in Stier, Rigel in Orion, Sirius in Grote Hond en Procyon in Kleine Hond. Sirius en Procyon vormen samen met Betelgeuze in Orion een kleiner seizoensasterisme, de Winterdriehoek.

Rond 2 2uur kot Leeuw op in het oosten. Regulus, de helderste ster, verschijnt aan de basis van een omgekeerd vraagteken dat bekend staat als de Sikkel van Leeuw. De sikkel vertegenwoordigt het hoofd en de manen van de leeuw.

Het sterrenbeeld Kreeft – Cancer is erg zwak. De helderste ster, de oranje reus Tarf, heeft ene visuele helderheid van magnitude 3,5. Het sterrenbeeld kan echter gevonden worden aan de hand van de heldere opensterrenhoop Messier 44 – Praesepe, die op een heldere nacht met het blote oog zichtbaar is. Messier 4 4ligt in het gebeid tussen Regulus en Pollux.

Waterslang – Hydra, het grootste sterrenbeeld aan de hemel, komt ’s avonds in het oosten op. De kop van Waterslang is opeen heldere nacht zichtbaar boven de oostelijke horizon.

De grote Beer – Ursa Major domineert de noordoostelijke hemel., terwijl Orion het helderste sterrenbeeld in het zuidoosten is. Sirius, de helderste ster in Grote Hond – canis Major, verschijnt ’s avonds direct oven de zuidoostelijke horizon. De ster ligt op de denkbeeldige lijn die zich uitstrekt van de sterren van de Gordel van Orion naar het zuidoosten.

De sterrenhemel boven de zuidelijke horizon

Eridanus, de hemelse rivier, bezet ’s avonds een groot deel van de zuidelijke hemel. Achernar, de helderste ster van het sterrenbeeld blijft voor noordelijke waarnemers onder de horizon, maar her grootste deel van het sterrenbeeld is in deze tijd van het jaar zichtbaar.

Eridanus is het 6^de grootste sterrenbeeld aan de hemel. Het strekt zich verder uit van noord naar zuid dan enig ander sterrenbeeld. Cursa – Bèta Eridani, de op een na helderste ster van het sterrenbeeld, markeert het noordelijke uiteinde. De ster bevindt zich vlakbij Rigel, aan de voet van Orion.

Het sterrenbeeld Oven – Fornax kan gezien worden tijdens een zeer heldere, donkere nacht in de bocht van de rivier. Het is een van de zwakste sterrenbeelden aan de hemel. De helderste ster Alpha Furnacis – Dalim, heeft een visuele helderheid van magnitude 3,85.

Orion en de Grote Hond – Canis Major domineren de zuidoostelijke hemel. De sterren van de Gordel van Orion kunnen worden gebruikt om Sirius, de helderste ster aan de hemel, en Aldebaran, de helderste in de Stier, te vinden. De minder opvallende Haas – Lepus is zichtbaar onder de voeten van Orion.

Cetus, het 4^de grootste van de 88 sterrenbeelden, bevindt zich boven de zuidwestelijke horizon. De helderste sterren van het sterrenbeeld, Diphda en Menkar, bevinden zich aan weerszijden van het sterrenbeeld. Diphda markeert de staart en Menkar het neusgat van de walvis.

De sterrenhemel boven de westelijke horizon

Vanaf 22 uur beginnen de herkenbare sterrenbeelden Pegasus en Andromeda boven de westelijke horizon te verschijnen.

Pegasus, het 7^de grootste sterrenbeeld aan de hemel, bevat een van de meest opvallende asterismen aan de noordelijke herfsthemel: het Grote Vierkant van Pegasus. Het patroon wordt gevormd door de Pegasussterren Scheat, Markab en Algenib samen met Alpheratz van het naburige sterrenbeeld Andromeda. Het vertegenwoordigt het lichaam van Pegasus, het gevlegelde paard uit de Griekse mythologie. Het asterisme kan gebruikt worden om verschillende deepsky-objecten in dit deel van de hemel te vinden. dit zijn o.a. de heldere bolhoop Messier 15 en het spiraalsterrenstelsel NGC 7331.

Enif, de helderste ster in Pegasus is de helderste ster die ‘s avonds laag boven de westelijke horizon zichtbaar is.

Alpheratz aan de noordoostelijke punt van het Grote Vierkant is de helderste ster van Andromeda. Het is de eerste in een reeks van drie heldere sterren waardoor het sterrenbeeld Andromeda gemakkelijk is te identificeren.

Mirach, de centrale ster in de keten, is ongeveer net zo helder als Alpheratz en bekend bij amateurastronomen omdat hij wordt gebruikt om het Andromedastelsel – Messier 31, het dichtstbijzijnde grote sterrenstelsel tot de Melkweg, en het Driehoekstelsel – Messier 33 te vinden. Messier 33 is het verst verwijderde object dat onder goede omstandigheden met het blote oog zichtbaar is. Almach, de derde ster in de keten, ligt in de richting van het sterrenbeeld Perseus.

Het sterrenbeeld Vissen – Pisces, het 14^de grootste sterrenbeeld aan de hemel, bevindt zich ten zuiden van het Vierkant van Pegasus. Vissen is een relatief onopvallend sterrenbeeld maar het kan gevonden worden aan de hand van de sterren van Andromeda en Pegasus. De kop van de westerse vis wordt weergegeven door een asterisme dat bekend staat als het Cirkeltje van Vissen. Het bevindt zich onder de denkbeeldige lijn die Algenib en Markab op het Grote Vierkant verbindt. De kop van de oostelijke vis is lastiger te onderscheiden. Deze kop bevindt zich in de buurt van Mirach in Andromeda.

Eerste publicatie: 1 december 2024