Dwergplaneten

Dysnomia – de maan van Eris

Eris & Dysnomia
Eris en zijn maan Dysnomia, gefotografeerd door de W.M. Keck Observatory in Hawaii. Credit: NASA/ESA and M. Brown/Caltech

Dysnomia is een ziekte die het spraakvermogen aantast. Mensen die er aan lijden hebben problemen met het herinneren van woorden en namen op het moment dat ze die willen gebruiken. Maar naast een ziekte is Dysnomia ook de maan van de verre dwergplaneet Eris.

Het team dat destijds Eris ontdekte – en met deze ontdekking de discussie over de definitie van een planeet aanwakkerde – is ook de ontdekker van de maan. Het is de enige maan die om een van de meest verre objecten in ons zonnestelsel draait en we weten er niet meer van dan dat het vermoedelijk een bal van ijs is.

Ontdekking en naamgeving

Eris werd in januari 2005 ontdekt door een team van astronomen onder leiding van Mike Brown. Ze maakten gebruik van de W.M. Keck telescoop op Hawaii. In september waren Mike Brown en zijn team waarnemingen aan het verrichten aan de vier helderste Kuipergordel-objecten (Pluto, Makemake, Haumea en Eris) toen ze aanwijzingen vonden dat er mogelijk een object om Eris cirkelde.

Het object kreeg de tijdelijke aanduiding S/2005 1 (2003 UB313) echter, in lijn met de bijnaam Xena die door Brown al werd gebruikt, werd het nieuwe object Gabrielle genoemd naar de vriendin van Xena. Later selecteerde Brown Dysnomia als officiële naam voor de maan.

De naam stamt af van de dochter van de Griekse godin Eris. Dit was de godin van de wetteloosheid. De naam ligt in lijn met het beleid dat manen worden vernoemd naar lagere goden die een verband hebben met de belangrijkere god. Echter het duurde tot na de resolutie van de IAU in augustus 2008 over wat een planeet is, tot de maan officieel werd aangeduid als Dysnomia.

Grootte, massa en baan

De werkelijke grootte van Dysnomia is niet goed bekend. De grootte is afgeleidt van het albedo van Eris. De IAU schatte dat de maan 4,43 magnitudes zwakker is dan Eris en een diameter heeft tussen 350 en 490 kilometer.

Echter Brown en zijn collega’s leidedn uit hun waarnemingen af dat de maan 500 maal zwakker is dan Eris en dat de diameter ligt tussen 100 en 250 kilometer. In 2013 gebruikten Spaanse astronomen de Herschel ruimtetelescoop en zij concludeerden dat Dysnomia een albedo heeft van 5 maal dat van Eris en dat de maan daarmee een diameter heeft van 685 ± 50 kilometer.

In 2007 combineerden Brown en zijn team waarnemingen van de Hubble telescoop en de Keck telescoop en berekenden hieruit de baanparameters. Dysnomia draait in ongeveer 15,77 dagen om Eris heen. De baan is cirkelvormig met een straal van 37350 ± 140 kilometer.

Samenstelling en herkomst

Er is geen direct bewijs voor de samenstelling van Dysnomia. Uitgaande van waarnemingen van andere Kuipergordel objecten zal Dysnomia vermoedelijk voornamelijk uit ijs bestaan. Dit is voornamelijk gebaseerd op infrarood waarnemingen van Haumea (2003EL61), in grootte het vierde Kuipergordel object dat we kennen, die laten zien dat het object vermoedelijk helemaal uit bevroren water bestaat.

Astronomen weten nu dat drie van de vier helderste Kuipergordel objecten één of meerdere manen hebben. Van de zwakkere objecten heeft ongeveer 10% een maan. Hieruit leiden ze af dat er in het verleden regelmatig botsingen plaatsvonden tussen grote Kuipergordel objecten. Botsingen tussen objecten met een doorsnede van ongeveer 1000 kilometer of meer zal grote hoeveelheden materiaal wegslingeren dat dan weer kan samenklonteren tot een maan.

Dit zou kunnen betekenen dat Dysnomia het resultaat is van een botsing tussen Eris en een ander groot Kuipergordel object. Na de inslag verdampte ijs en andere sporen elementen en kwam terecht in een baan om Eris waar het kon samenklonteren om zo Dysnomia te vormen. Men denkt dat ook onze Maan in tijdens een vergelijkbaar proces is ontstaan na de botsing van de Aarde met een ander groot object in het jonge zonnestelsel.

Sinds zijn ontdekking houdt Eris de gemoederen bezig. Zo hebben astronomen heel veel geleerd over de buitengebieden van ons zonnestelsel. Ze hebben Dysnomia gebruikt om de massa van Eris te schatten en dat heeft weer geholpen om Eris beter te kunnen vergelijken met Pluto.

Astronomen wisten al dat Eris groter is dan Pluto maar ze wisten niet of Eris ook zwaarder is. Ze hebben de massa bepaald door het meten van de afstand tussen Eris en Dysnomia en het bepalen van de omlooptijd van de maan. Uitgaande van deze methode heeft men berekend dat Eris 27% meer massa bezit dan Pluto.

Met deze kennis realiseerde de IAU zich dat ze Eris ook als planeet moesten classificeren of dat de definitie over een planeet moest worden herzien. Zo zou je kunnen stellen dat het eerder de ontdekking van Dysnomia is dan die van Eris die er voor heeft gezorgd dat Pluto geen planeet meer is.

 

Eerste publicatie: 15 augustus 2015
Laatste keer bewerkt op: 3 oktober 2017

Meer over dwergplaneten