Röntgenmissie om het hoogenergetische heelal te bestuderen gelanceerd
De X-Ray Imaging and Spectroscopy Mission (XRISM) van het Japanse JAXA werd op 7 september 2023 om 03:42 uur Nederlandse tijd vanaf het Tanegashima Space Center in Japan gelanceerd. De succesvolle lancering markeert het begin van een ambitieuze missie om de groei van clusters van sterrenstelsels, de chemische samenstelling van het heelal en de extremen van de ruimtetijd te onderzoeken.
XRISM is een samenwerking tussen JAXA, NASA en de ESA.
ESA en Europese instellingen hebben wetenschappelijke begeleiding en essentiële technologieën bijgedragen aan XRISM, inclusief voor de wetenschappelijke instrumenten en voor de systemen die ervoor zorgen dat XRISM correct gericht en georiënteerd blijft. In ruil voor deze bijdragen krijgt ESA 8% van de beschikbare waarneemtijd van XRISM toegewezen. Dit zal Europese wetenschappers in staat stellen kosmische doelen voor te stellen die ze in röntgenlicht kunnen waarnemen en doorbraken kunnen bewerkstelligen op dit gebied van de astronomie.
Met de XMM-Newton en Integral-missies bestudeert ESA al meer dan 20 jaar het heelal in röntgen- en gammastraling en momenteel wordt de Athena-missie gepland. Met deze ervaring heeft ESA een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan wat naar verwachting een zeer productieve XRISM-missie zal zijn.
Terwijl XMM-Newton een uitstekende waarnemer blijft van röntgenstraling met lagere energie, is XRISM geoptimaliseerd om grote diffuse structuren in het heelal waar te nemen (zoals clusters van sterrenstelsels), met een ongekend vermogen om “kleuren” van röntgenstraling met hoge energie te onderscheiden. Door waarnemingen van de twee telescopen te combineren worden er complementaire metingen verkregen die een completer beeld van het hete en energetische heelal onthullen. Astronomen die waarneemtijd met XRISM aanvragen kunnen in de toekomst ook waarneemtijd op de XMM-Newton aangeboden krijgen.
Verder vooruitkijkend zal XRISM de weg vrijmaken voor ESA’s Athena-missie die momenteel wordt bestudeerd en het grootste röntgenobservatorium ooit zal worden. XRISM zal de eerste spectroscopie-röntgenmetingen met hoge resolutie van objecten in het nabije heelal mogelijk maken; Athena zal voortbouwen op deze ontdekkingen om verder weg gelegen objecten waar te nemen in het tijdperk waarin de grootste door zwaartekracht gebonden structuur in het heelal werd gevormd, of toen de eerste superzware zwarte gaten in de centra van sterrenstelsels actief werden. XRISM’s eerste Resolve-instrument in zijn soort zal fungeren als een belangrijke technologiedemonstrator voor Athena.
Zodra XRISM zijn operationele baan op 550 kilometer boven het aardoppervlak bereikt zullen wetenschappers en ingenieurs beginnen aan een tien maanden durende fase van het testen en kalibreren van de wetenschappelijke instrumenten van de ruimtetelescoop en het verifiëren van de wetenschappelijke prestaties van de missie. XRISM zal vervolgens minimaal drie jaar lang de meest energetische objecten en gebeurtenissen in het heelal waarnemen op basis van voorstellen die zijn uitgewerkt door wetenschappers over de hele wereld.
Eerste publicatie: 7 september 2023
Bron: JAXA/spacedaily
