Waarnemen

Waarnemen – de Ossenhoeder

De Ossenhoeder (Boötes in het Latijn) is een sterrenbeeld aan de noordelijke sterrenhemel dat aan het eind van de lente of het begin van de zomer het beste zichtbaar is. Het is ook een van de grotere sterrenbeelden. Van de 88 sterrenbeelden is de Ossenhoeder nummer 13 in grootte. De heldere ster Arcturus maakt deel uit van dit sterrenbeeld. Arcturus is de op drie na helderste ster aan de nachtelijke sterrenhemel.

Het sterrenbeeld ossenhoeder in april
Het sterrenbeeld Ossenhoeder – Boötes omstreeks midden april om 21 uur. het sterrenbeeld staat dan laag boven de oostelijke horizon. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden

Op zoek naar de Ossenhoeder

De Ossenhoeder bevindt zich, uitgaande van de steel van de steelpan, ten zuiden van de Grote Beer. De heldere ster van de Ossenhoeder, Arcturus, maakt deel uit van een geheugensteuntje dat gebruikt wordt om je te oriënteren aan de nachtelijke hemel. Omdat de steelpan voor de meeste waarnemers gemakkelijk is te vinden wordt het handvat van de steelpan gebruikt om naar andere belangrijke sterren te wijzen. Als je de boog van de steel verder volgt, weg van de Grote Beer, dan kom je bij een heldere ster. Dit is Arcturus. Trek je de lijn dan verder door naar de volgende heldere ster dan ben je bij Spica. Dit is de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd.

De vorm van de Ossenhoeder opsporen

Boötes moet dus een Ossenhoeder, een man voorstellen en die is enigszins herkenbaar aan zijn hoge ruitvorm en twee aan de onderkant uitstekende stokpoten. Het punt waarop de hoge ruitvorm en de stokpoten elkaar kruisen zie je de ster Arcturus. De Ossenhoeder of herder lijkt ook zijn linkerarm boven zijn hoofd te hebben.

De sterren van de Ossenhoeder

Arcturus is de helderste ster van de Ossenhoeder. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude -0,05. Het is de op drie na helderste ster aan de nachtelijke sterrenhemel. De naam Arcturus betekent “bewaker van de beer”, en dit verwijst naar de nabijheid van de Grote Beer. Arcturus is ongeveer 37 licht jaar van de Aarde verwijderd. De ster heeft een oranjerode kleur.

Aan de linkerzijde van de diamantvorm bevindt zich de op een na helderste ster. Izar, oftewel Epsilon Boötis, is ongeveer 10° van Arcturus verwijderd. Deze ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2,35 en is ongeveer 210 lichtjaar van ons verwijderd.

De op twee na helderste ster heet Muphrid – Eta Boötis. De ster bevindt zich op de plek van de linkerknie van de Ossenhoeder. Muphrid is ongeveer 37 lichtjaar van de Aarde verwijderd.

IAU-kaart Boötes
IAU-kaart van het sterrenbeeld Boötes – Ossenhoeder

De zwakkere sterren van de Ossenhoeder

De andere sterren in het lichaam van de Ossenhoeder hebben allemaal een vergelijkbare helderheid. We beginnen boven Izar en maken dan een rondje weer richting Arcturus. We komen dan bij de sterren Delta Boötis, Bèta Boötis (die ook wel Nekkar wordt genoemd en zich op de plek van de nek van de Ossenhoeder bevindt), Gamma Boötis (Seginus) en Rho Boötis.

Delta Boötis heeft een helderheid van magnitude 3,46 en is 121 lichtjaar van ons verwijderd. Nekkar heeft een helderheid van 3,39 en is 219 lichtjaar van de Aarde. Seginus heeft een visuele helderheid van magnitude 3,04 en is 84 lichtjaar van ons verwijderd. Tenslotte Rho Boötis, deze ster heeft een helderheid van magnitude 3,57 en is 149 lichtjaar van ons verwijderd.

Arcturus heeft een grote eigenbeweging

De heldere oranje ster Arcturus vertoont een grote eigenbeweging. Dit is de zijwaarts beweging die we een ster kunnen zien maken aan de sterrenhemel. Arcturus snelt met een snelheid van 122 kilometer per seconde ten opzichte van ons zonnestelsel, door de ruimte een. Vanaf de Aarde gezien snelt de ster met een snelheid van 3,9 boogseconden per eeuw in zuidelijke richting. Over ongeveer 4000 jaar bevindt de ster zich het dichtste bij de Aarde. Als de ster daarna van ons weg beweegt dan zal Arcturus zich over ongeveer 150.000 jaar op de grens van de sterrenbeelden Kiel en Zeilen bevinden en kunnen we de ster niet meer met het blote oog zien.

Waarom is Arcturus zo helder en waarom beweegt de ster zoveel sneller dan de andere sterren in het sterrenbeeld? Dat komt omdat Arcturus zich relatief dicht bij de Aarde bevindt vergeleken met de andere sterren van het sterrenbeeld.

Samengevat: de Ossenhoeder is een groot sterrenbeeld dat Arcturus, een van de helderste sterren aan de sterrenhemel bevat.

Meer over het sterrenbeeld Ossenhoeder – Boötes op Kuuke’s Sterrenbeelden.

Eerste publicatie: 9 juni 2023
Bron: EarthSky