Waarnemen – koning Cepheus
Wanneer doorgewinterde sterrenkijkers op zoek gaan naar koning Cepheus dan zoeken ze naar een vijfzijdig patroon van sterren dat lijkt op een kindertekening van een huis. Soms staat dit huis met de goede kant naar boven en op andere momenten lijkt het op zijn kant of dak te staan. Cepheus ligt op de koepel van de sterrenhemel ver naar het noorden. Het ligt naast Polaris de Poolster. Het bevindt zich ook in de buurt van het noordelijke asterisme van de Kleine Beer – Ursa Minor. Je kunt Polaris en de Kleine Beer gebruiken om Cepheus te vinden.
Cepheus de koning
Vanaf ongeveer 40° noorderbreedte is Cepheus circumpolair. Dat wil zeggen, het sterrenbeeld gaat nooit op of onder maar het is altijd zichtbaar aan de noordelijke sterrenhemel. Voor degenen die zich op het noordelijk halfrond van de aardbol bevinden zwaait de koning rond de poolster en is hij de hele nacht zichtbaar, het hele jaar door.
Cepheus kan gevonden worden door een driehoek te tekenen tussen de bekende Kleine Beer, het W-vormige sterrenbeeld Cassiopeia en het kruisvormige sterrenbeeld Zwaan – Cygnus (het asterisme dat het kruis vormt is ook bekend als het Noorderkruis). Binnen die driehoek vind je een vijfhoek (vijfzijdige figuur) van sterren. Deze vijfhoek is Cepheus.
Mythologie van Cepheus
Cepheus, vernoemd naar een oude koning van Ethiopië, komt voor in een van de meest ingewikkelde legendes van de nachtelijke hemel. Zijn legende omvat vele nabijgelegen sterrenbeelden. Cassiopeia de koningin vertegenwoordigt de vrouw van Cepheus. Ze wordt gezien als zittend naast hem aan de sterrenhemel. Het sterrenbeeld Andromeda de Prinses of de geketende vrouw bevindt zich aan de andere kant van Cassiopeia aan de sterrenhemel. Volgens de mythen ketenden de ouders van Andromeda haar vast en boden haar aan als een offer aan de zeegod Poseidon. Maar terwijl het zeemonster Walvis – Cetus op weg was om haar te verslinden reed Perseus de held binnen op Pegasus het gevleugelde paard. Perseus redde Andromeda van het zeemonster en het paar trouwde uiteindelijk en Perseus werd de koning van Mycene.
De sterren van Cepheus
De helderste ster van Cepheus is niet heel erg helder. Het is de ster Alderamin, Alpha Cephei, die een visuele helderheid heeft van magnitude 2,45. De ster bevindt zich in de rechterbenedenhoek van het huis, als je het huis als rechtopstaand beschouwt. Alderamin ligt op 45 lichtjaar van de Aarde. De andere ster die de onderkant van het huis vormt is Zeta Cephei. Deze ster heeft een helderheid van magnitude 3,39 en bevindt zich op 726 lichtjaar van de Aarde.
De ster boven Zeta Cephei die de bovenkant van de linkermuur van het huis markeert (uitgaande van een rechtopstaand huis) is Iota Cephei. De ster schijnt met ene helderheid van magnitude 3,50 en is 115 lichtjaar van de Aarde verwijderd. De ster die de bovenkant van de rechtermuur van het huis markeert is Alfirk oftewel Bèta Cephei. De ster heeft een helderheid van magnitude 3,23 en is 595 lichtjaar van ons verwijderd.
De ster op de punt van het dak is gamma Cephei oftewel Errai. Deze ster heeft een helderheid van magnitude 3,21. Net als Alderamin bevindt Errai zich op een afstand van 45 lichtjaar. Omdat de Aarde wiebelt terwijl ze ronddraait zal Errai over ongeveer 2000 de titel van Poolster overnemen van Polaris.
Een andere belangrijke ster die geen deel uitmaakt van de vijf sterren die het beeld van het huis vormen, is Delta Cephei. Deze veranderlijke ster hielp astronomen de code te kraken om kosmische afstanden te meten. Een hele groep sterren, de Cepheïden-veranderlijke sterren ontlenen hun naam aan Delta Cephei.
Deep-sky objecten in Cepheus
De Melkweg stroomt door de onderste helft van Cepheus, er zijn enkele bolhopen in dit deel van de sterrenhemel maar geen enkele is bijzonder bekend. Een interessant gebied om door een telescoop te worden bekeken bevindt zich net onder een lijn die is getrokken om de onderkant van het huis te verbinden. Dit gebied wordt IC 1396 oftewel de Olifantenslurfnevel genoemd. Zoek door een telescoop eerst de roodachtige ster Mu Cephei. Deze enorme ster heeft de bijnaam de Granaatster. Het is een semi-regelmatige superreus die in de loop van twee jaar in helderheid varieert van magnitude 4,5 tot 3,5. Zoek onder Mu Cephei naar een groep sterren en neveligheid die de slurf van de olifant aankondigen.
Een ander gebied van Cepheus dat goede telescopische mogelijkheden biedt is NGC 7023 oftewel de Irisnevel. Deze nevel bevindt zich 6° boven Alpha Cephei en 3,5° ten zuiden van Bèta Cephei en dan een beetje rechts van de lijn tussen deze twee heldere sterren. NGC 7023 is een ster van de 7de magnitude die gloeit in een cocon van gas en stof en een hele mooie reflectienevel creëert.
Het laatste deep-sky object in Cepheus omvat twee sterrenhopen die ongeveer 1° van Zeta Cephei en van elkaar zijn verwijderd en daarmee een strakke driehoek vormen. De helderste van de twee is NGC 7235 met een helderheid van magnitude 7,7. De tweede, NGC 7261 heeft een visuele helderheid van magnitude 8,4. Deze twee sterremhopen vormen het begin van een spoor van sterrenhopen en nevels die langs de Melkweg zigzaggen in de richting van Cassiopeia.
Meer over het sterrenbeeld Cepheus op Kuuke’s Sterrenbeelden
Eerste publicatie: 29 november 2023
Bron: EarthSky