De sterrenhemel van oktober 2024
De noordelijke avondhemel wordt bevolkt door verschillende circumpolaire sterrenbeelden: Ursa Minor, Ursa Major, Draco, Camelopardalis, Cepheus en Cassiopeia.
Polaris, de Poolster, bevindt zich recht boven de noordelijke horizon. De ster markeert het uiteinde van het steelpannetje van de Kleine Beer en het puntje van de staart van de Kleine Beer. In deze tijd van het jaar staat de steel van de Beer ’s avonds evenwijdig met de horizon. Kochab en Pherkad, de helderste buitenste sterren van de pan van de Kleine Beer, staan bekend als de Bewakers van de Pool omdat ze altijd rond Polaris draaien. De middelste vier sterren die de Kleine Beer vormen zijn veel zwakker en lastiger te zien in minder dan ideale omstandigheden.
De Grote Beer bevindt zich laag boven de horizon. De zeven heldere sterren vormen de Steelpan, een van de meest herkenbare asterismes aan de noordelijke hemel. Merak en Dubhe, de buitenste sterren van de Grote Steelpan wijzen naar Polaris.
Draco, het achtste grootste sterrenbeeld aan de hemel, kun je vinden met behulp van de Grote en Kleine Beer. De staart van de Draak ligt tussen de twee asterismes en de rest van zijn lichaam kronkelt rond de pan van de Kleine Beer in de richting van Cygnus en Hercules. De kop van de Draak kan worden gevonden door een lijn door de balk van het Noorderkruis van de Zwaan te trekken.
Het zwakke Camelopardalis – Giraffe kan op een heldere, donkere nacht worden onderscheiden tussen Polaris en Mirfak. Lynx, een ander uitdagend doelwit in lichtvervuilde gebieden kan worden gevonden tussen de kop van de Grote Beer en de zeshoek van Auriga – Voerman.
Kaart van de actuele sterrenhemel
De positie van de kaart is voor Geleen, de huidige thuisbasis van Kuuke, maar de kaart is ook goed bruikbaar voor andere delen van Nederland.
Gebruik:
- Klik op de datum/tijd om deze te veranderen
- Klik op de coördinaten om een andere locatie te kiezen
- Klik en sleep op de kaart om een ander deel van de sterrenhemel te bekijken
- Klik op de kaart en druk dan op ? op je toetsenbord om een lijst te krijgen met alle commando’s die je m.b.v. het toetsenbord kan uitvoeren
Waarnemen
De Maan in oktober 2024
| Maanfase | Datum | Tijd | Afstand tot de Aarde (km) |
|---|---|---|---|
| Nieuwe Maan | 2 oktober 2024 | 20:49 | 406.515 (zonsverduistering!) |
| Apogeum | 2 oktober 2024 | 21:39 | 406.516 |
| Eerste Kwartier | 10 oktober 2024 | 20:55 | 383.541 |
| Perigeum | 17 oktober 2024 | 02:51 | 357.175 |
| Volle Maan | 17 oktober 2024 | 13:26 | 357.367 |
| Laatste Kwartier | 24 oktober 2024 | 10:03 | 391.091 |
| Apogeum | 29 oktober 2024 | 23:50 | 406.161 |
Zie ook Kuuke’s Maan kalender
De Jagersmaan
Op het noordelijk halfrond in Europa was oktober de maand waarin mensen zich voorbereidden op de komende winter. Ze deden dit door te jagen, vee te slachten en het vlees te conserveren. Dit zorgde ervoor dat de Volle Maan in oktober bekend werd als de jagersmaan. Elke drie jaar echter, als de eerste Volle Maan na de herfst-equinox niet in september viel maar ook in oktober dan was dit ook nog eens de oogstmaan. De Volle Maan in oktober stond ook bekend als de maan waarin het gras afsterft” en de Bloed of Sanguine Maan.
In de Nieuwe Wereld (de Verenigde Staten) was er een grote verscheidenheid aan namen. Velen waren gerelateerd aan de veranderingen in de herfst, zoals de “Bladvallende Maan” of gewoon “Herfstmaan”. Voor de Algonquin van het noordoosten en het gebied rond de Grote Meren was het de “Witte Vorst op het Gras Maan”. De Assiniboine van de Noordelijke Vlakten hadden er een heel andere naam voor. Voor hen was het de “Verbindt beide zijden Maan”.
Zichtbaarheid van het International Space Station
De volgende link geeft je een tabel voor de zichtbaarheid van het International Space Station (externe link, opent in nieuw venster, NASA-website) voor de komende dagen. De gegeven tijden gelden strikt genomen voor Maastricht.
De planeten in oktober 2024
Mercurius
Mercurius heeft een visuele helderheid van magnitude -1,6. De planeet beweegt zich, vanaf de Aarde gezien, weg van de Zon. Mercurius is deze maand niet waarneembaar.
Venus
Venus beweegt zich oostwaarts in het sterrenbeeld Maagd – Virgo. De planeet heeft een visuele helderheid van magnitude -3,9 – -4,0. Venus is aan het eind van de maand na zonsondergang laag in het zuidwesten te vinden.
Mars
Mars bevindt zich in het sterrenbeeld Gemini – Tweelingen en beweegt zich richting Cancer – Kreeft. De helderheid van de planeet neemt snel toe van magnitude 0,5 tot 0,1. De rode planeet komt na 22 uur op. Het planeetschijfje is nog steeds erg klein dus veel details zijn er niet te zien.
Jupiter
Jupiter begint op 9 oktober aan zijn retrograde beweging. De planeet bevindt zich in het sterrenbeeld Taurus – Stier en heeft een visuele helderheid van magnitude -2,5 tot -2,7. De planeet komt aan het einde van de astronomische schemering boven de horizon.
Saturnus
Saturnus is ook nog aan zijn retrograde beweging bezig in het sterrenbeeld Aquarius – Waterman. De planeet heeft een visuele helderheid van magnitude 0.7 – 0.8. De planeet is de gehele nacht zichtbaar en gaat pas tegen de ochtend onder.
Uranus
Ook Uranus is aan zijn retrograde beweging in Taurus – Stier bezig. De planeet heeft een visuele helderheid van magnitude 5,6.
Neptunus
Neptunus heeft een visuele helderheid van magnitude 7,8 en bevindt zich in het sterrenbeeld Pisces – Vissen. Ook Neptunus is de gehele nacht zichtbaar en zal pas tegen de ochtend weer onder de horizon verdwijnen.
De sterrenhemel in oktober 2024
De sterrenhemel boven de noordelijke horizon
De noordelijke avondhemel wordt bevolkt door verschillende circumpolaire sterrenbeelden: Ursa Minor, Ursa Major, Draco, Camelopardalis, Cepheus en Cassiopeia.
Polaris, de Poolster, bevindt zich recht boven de noordelijke horizon. De ster markeert het uiteinde van het steelpannetje van de Kleine Beer en het puntje van de staart van de Kleine Beer. In deze tijd van het jaar staat de steel van de Beer ’s avonds evenwijdig met de horizon. Kochab en Pherkad, de helderste buitenste sterren van de pan van de Kleine Beer, staan bekend als de Bewakers van de Pool omdat ze altijd rond Polaris draaien. De middelste vier sterren die de Kleine Beer vormen zijn veel zwakker en lastiger te zien in minder dan ideale omstandigheden.
De Grote Beer bevindt zich laag boven de horizon. De zeven heldere sterren vormen de Steelpan, een van de meest herkenbare asterismes aan de noordelijke hemel. Merak en Dubhe, de buitenste sterren van de Grote Steelpan wijzen naar Polaris.
Draco, het achtste grootste sterrenbeeld aan de hemel, kun je vinden met behulp van de Grote en Kleine Beer. De staart van de Draak ligt tussen de twee asterismes en de rest van zijn lichaam kronkelt rond de pan van de Kleine Beer in de richting van Cygnus en Hercules. De kop van de Draak kan worden gevonden door een lijn door de balk van het Noorderkruis van de Zwaan te trekken.
Het zwakke Camelopardalis – Giraffe kan op een heldere, donkere nacht worden onderscheiden tussen Polaris en Mirfak. Lynx, een ander uitdagend doelwit in lichtvervuilde gebieden kan worden gevonden tussen de kop van de Grote Beer en de zeshoek van Auriga – Voerman.
De sterrenhemel boven de oostelijke horizon
De oostelijke hemel wordt gedomineerd door de sterrenbeelden Stier en Perseus. Beide sterrenbeelden zijn gemakkelijk te herkennen. Stier is de thuisbasis van de Pleiaden en de Hyaden, de grootste sterrenhopen aan de hemel. De V-vormige Hyaden omlijnt de kop van de Stier terwijl we de Pleiaden op de schouder van de Stier terugvinden.
Perseus komt eerder op de avond op, net na Cassiopeia. Mirfak – Alpha Persei, de helderste ster van het sterrenbeeld, is te vinden langs de denkbeeldige lijn die zich uitstrekt van gamma Cassiopeiae, de centrale ster van de W van Cassiopeia, via Ruchbah – Delta Cassiopeiae, de ster linksonder van de W. Mirfak maakt deel uit van het segment van Perseus, een gebogen patroon van sterren dat zich uitstrekt tussen Cassiopeia en Auriga, het is ook de helderste ster in de Alpha Persei Cluster – Collinder 39, een jonge open sterrenhoop die gemakkelijk met een verrekijker kan worden waargenomen. Met een schijnbare helderheid van magnitude 1,2 en een schijnbare grootte van 185 boogminuten is de open sterrenhoop met het blote oog zichtbaar.
Auriga – Voerman komt vóór 22 uur op aan de noordoostelijke hemel. Het sterrenbeeld wordt gedomineerd door een grote zeshoek met capella, de zesde helderste ster aan de hemel en Elnath in het naburige sterrenbeeld Stier – Taurus.
Andromeda, Triangulum – Driehoek en ram – Aries bevinden zich hoger aan de hemel. Andromeda, de thuisbasis van het Andromedastelsel – M31, kan worden geïdentificeerd aan de hand van het Grote Vierkant van Pegasus en het Segment van Perseus. Alpheratz, de helderste ster van Andromeda, maakt deel uit van het asterisme van het Grote Vierkant. De ster vormt een keten met de Andromeda-sterren Mirach en Almach die zich uitstrekt tussen Pegasus en Perseus.
Driehoek en Ram hebben beide een driehoekige vorm. Triangulum ziet eruit als een langwerpige driehoek onder Mirach en Almach en de helderste sterren van Ram vormen een platte driehoek die tussen Triangulum en de kop van Cetus – Walvis ligt.
Cetus – Walvis en Vissen – Pisces, het vierde en veertiende grootste sterrenbeeld aan de hemel, zijn zichtbaar aan de zuidoostelijke hemel. De kop van de Walvis kan worden gevonden vanuit de V-vormige kop van de Stier. De koppen van de twee vissen zijn te vinden aan de hand van het Grote Vierkant van Pegasus en de heldere sterren van Andromeda.
Het Cirkeltje van Vissen is het meest herkenbare kenmerk van het sterrenbeeld Vissen. Het vertegenwoordigt de kop van de westerse vis en is zichtbaar ten zuidoosten van het Vierkant van Pegasus. De kop van de zwakkere oostelijke vis bevindt zich nabij Mirach, de centrale ster in de keten van drie heldere sterren in Andromeda.
Mirach wordt vaak gebruikt om twee uitzonderlijk heldere sterrenstelsels te vinden: het Andromedastelsel – M31 en het Triangulumstelsel – M33. Zoals hun namen doen vermoeden bevinden de sterrenstelsels zich in de sterrenbeelden Andromeda en Triangulum.
De sterrenhemel boven de zuidelijke horizon
De sterrenbeelden die in deze tijd van het jaar boven de zuidelijke horizon verschijnen zijn relatief onopvallend maar kunnen gevonden worden aan de hand van de sterren van het Grote Vierkant van Pegasus. Pegasus verschijnt hoog aan de hemel en kan worden gebruikt om de zwakke sterrenbeelden Vissen – Pisces en Waterman – Aquarius te vinden.
Vissen – Pisces is zichtbaar aan de zuidoostelijke hemel. Het meest herkenbare asterisme van het sterrenbeeld, het Cirkeltje van Vissen, bevindt zich direct onder het Vierkant van Pegasus.
De helderste sterren in Waterman – Aquarius, de superreuzen Sadalsuud en Sadalmelik, vormen samen met Enif, de helderste ster in Pegasus en Deneb Algedi in Steenbok – Capricornus een asterisme dat de Bliksemschicht wordt genoemd.
Aquarius – Waterman kan worden gevonden met behulp van de Waterkruik, een Y-vormig asterisme dat zichtbaar is onder de denkbeeldige lijn die de zuidwestelijke hoek van het Vierkant van Pegasus verbindt met Enif. De zwakke sterren die het water vertegenwoordigen dat vanuit de Waterkruik naar de mond van de zuidelijke vis stroomt, zijn op een kraakheldere nacht zichtbaar.
De zwakke V van Capricornus kan worden gevonden met behulp van de Schacht van Aquila, een asterisme gevormd door Altair met zijn buren Alshain en Tarazed. De drie sterren vormen een lijn die naar de rechterkant van het V-figuur wijst.
Piscis Austrinus – Zuidervis kan worden gevonden aan de hand van de heldere sterren van het Grote Vierkant van Pegasus. Een denkbeeldige lijn die zich uitstrekt door de meest rechtse sterren van het vierkant leidt naar Fomalhaut, de ster die de bek van de Zuidervis markeert. Fomalhaut is de 18de helderste ster aan de hemel. Het is de enige ster van de eerste magnitude in dit deel van de hemel en lijkt relatief geïsoleerd omdat de rest van de Zuidervis veel zwakker is.
Het zwakke Sculptor – Beeldhouwer komt ’s avonds boven de zuidelijke horizon. De blauwe reus Alpha Sculptoris, de helderste ster van het sterrenbeeld heeft een visuele helderheid van magnitude 4,3 en is vanuit stedelijke gebieden een lastig object. Het sterrenbeeld herbergt het Sculptorstelsel – NGC 253, een van de helderste sterrenstelsels aan de hemel en een populair doelwit voor amateurastronomen. Het stervormingsstelsel heeft een schijnbare helderheid van magnitude 8,0 en een schijnbare grootte van 27,5 * 6,8 boogminuten. Het stelsel bevindt zich in de buurt van Diphda, de helderste ster in Cetus – Walvis.
De sterrenhemel boven de westelijke horizon
In het westen kunnen we de sterrenbeelden Ophiuchus, Serpens, Aquila en Hercules vinden. De sterrenbeelden van de Zomerdriehoek – Cygnus, Lyra en Aquila – bevinden zich hoog in het westen.
Lyra – Lier wordt gedomineerd door een parallellogram-asterisme dat de hemelse Harp voorstelt en is zichtbaar naast Wega, de vijfde helderste ster aan de hemel. Het kleine maar opvallende sterrenbeeld kan worden gebruikt om de zwakkere Hercules te vinden. De Hoeksteen of Sluitsteen, een asterisme gevormd door vier relatief heldere sterren in Hercules, is het meest herkenbare deel van het sterrenbeeld. Het is zichtbaar tussen Wega en de halve cirkel gevormd door de helderste sterren van Corona Borealis – Noorderkroon. Het asterisme vormt de torso van Hercules en kan worden gebruikt om de heldere bolvormige sterrenhopen Messier 13 en Messier 92 te vinden.
Ophiuchus en Serpens zijn omstreeks 22 uur ondergegaan. Rasalhague, de helderste ster in Ophiuchus en de bovenste ster van de veelhoekige figuur van het sterrenbeeld, is ‘avonds boven de westelijke horizon te zien.
Aquila – Arend vliegt tegenover Cygnus – Zwaan in de lucht. Altair, de helderste ster van het sterrenbeeld vormt samen met Wega in Lyra – Lier en Deneb in Cygnus – Zwaan de Zomerdriehoek. De ster is gemakkelijk te identificeren omdat hij wordt geflankeerd door twee andere relatief heldere sterren, Tarazed en Alshain.
Sagitta – Pijl is zichtbaar tussen Altair bij de kop of nek van de arend en Albireo bij de snavel van de zwaan. Het sterrenbeeld is klein maar opvallend en kan op een heldere nacht gemakkelijk worden gevonden. Het zwakkere Vulpecula – Vos, de thuisbasis van de halternevel – Messier 27, is een uitdagender object.
Meteoren
Deze maand zijn er drie kleinere meteorenzwermen en één grote actief. De grote meteorenzwerm is die van de Orioniden. Net zoals de Eta-Aquariden in mei wordt deze meteorenzwerm veroorzaakt door de komeet 1P/Halley. Tijdens de tweede passage door de stroom deeltjes van deze komeet zijn er minder meteoren zichtbaar dan in mei maar zijn de waarneemomstandigheden voor waarnemers op het noordelijk halfrond gunstiger. In beide meteorenzwermen zijn de meteoren rg snel en vertonen ze vaak nalichtende sporen.
Hoewel het maximum van de Orioniden dit jaar op 21-22 oktober valt heeft de zwerm een brede piek van ongeveer een week. Tijdens het maximum zijn er ongeveer 25 meteoren per uur zichtbaar. In 2024 nadert de Maan tijdens het maximum zijn Laatste Kwartier en dus zijn de omstandigheden niet bijzonder gunstig.
Op 10-11 oktober hebben de Zuidelijke Tauriden ook hun maximum. Dit maximum valt rond het Eerste Kwartier van de Maan dus ook hier zijn de omstandigheden niet echt gunstig.
Omstreeks 20 oktober begint de activiteit van de Noordelijke Tauriden toe te nemen. Deze zwerm heeft begin november zijn maximum. De beide Tauriden-zwermen worden door komeet 2P/Encke veroorzaakt. Dit is een kortperiodieke komeet met een periode van 3,3 jaar. De Tauriden zijn langzame, heldere meteoren.
Op 6 oktober worden de Draconiden actief. Deze zwerm heeft op 8-9 oktober zijn maximum. Gemiddeld zijn er tijdens het maximum ongeveer 10 meteoren te verwachten maar aangezien dit maximum rond het Eerste Kwartier van de Maan valt zijn de waarneemomstandigheden niet bepaald gunstig.
