Waarnemen – de Waterman

De Waterman is, liggende tussen de sterrenbeelden Steenbok en Vissen, lastig te vinden. Het sterrenbeeld heeft weinig heldere sterren en je hebt een donkere omgeving nodig om het goed te kunnen herkennen. Het is een van de 13 sterrenbeelden van de dierenriem en dat betekent dat Zon, Maan en planeten zich af en toe binnen de grenzen van het sterrenbeeld bevinden.

De Waterman is ook bekend onder zijn Latijnse naam Aquarius.

Wanneer de Waterman op te zoeken

De herfst is voor bewoners van het noordelijk halfrond de beste tijd om het sterrenbeeld op te zoeken. Het sterrenbeeld bevindt zich ten oosten van een andere dierenriemsterrenbeeld, Steenbok – Capricornus. Je kan het Grote Vierkant van Pegasus gebruiken om het sterrenbeeld te vinden.

Vanaf noordelijkere breedtegraden bevindt het sterrenbeeld zich aan de zuidelijke hemel. Ten zuiden van de evenaar bevindt het sterrenbeeld zich hoog in het noorden. Begin oktober bevindt de Waterman zich omstreeks 22 uur op zijn hoogste punt boven de horizon. Een maand later, begin november, is dit al omstreeks 20 uur.

Een zee in de lucht

De Waterman bevindt zich in een deel van de sterrenhemel die soms ook wel de Zee wordt genoemd. Het is een donker deel van de sterrenhemel met weinig heldere sterren. In de westelijke hemelmythologie werden de sterpatronen in dit deel van de sterrenhemel geassocieerd met water in een hemelse zee. Hier vinden we de sterrenbeelden Walvis – Cetus, Vissen – Pisces, Eridanus – Rivier en de Zuidervis – Piscis Austrinus.

De helderste ster in dit ‘waterige” deel van de sterrenhemel heet Fomalhaut en bevindt zich in de Zuidervis. De Waterman wordt meestal afgebeeld als een man die water giet in de bek van de Zuidervis en dat is wel interessant want een vis drinkt geen water. Aan de sterrenhemel zie je een zigzaglijn van sterren die van de Waterman naar Fomalhaut gaat. Omdat dit gedeelte van de sterrenhemel zo leeg lijkt te zijn wordt Fomalhaut ook wel de “eenzaamste ster” genoemd.

De sterren van de Waterman

De twee helderste sterren in de Waterman zijn Beta Aquarii oftewel Sadalsuud met een visuele helderheid van magnitude 2,9 en Alpha Aquarii oftewel Sadalmelik die een visuele helderheid heeft van 2,95. De twee sterren zijn 10° van elkaar gescheiden en dat komt overeen met de breedte van je vuist op armlengte afstand. Hierna komt Delta Aquarii oftewel Skat met een helderheid van magnitude 3,27. De sterren van Psi Aquarii vormen een visuele drievoudige ster met een helderheid van magnitude 4,2 tot 4,9.

Als je sterrenhemel donker genoeg is dan kan je een klein asterisme zien – een opmerkelijk patroontje van sterren in de Waterman – net links van Sadalmelik. Dit kleine patroontje wordt de Waterbeker van de Waterman benoemd. Stel je een cascade van zwakke sterren voor als water, zichtbaar in erg donkere omgevingen, die een zigzag patroon van sterren vormen dat richting Fomalhaut gaat.

Deep-sky objecten in de Waterman

In de Waterman vinden we verschillende deep-sky objecten, zowel nevels als sterrenhopen.

De bolhoop M2 bevindt zich in de Waterman. Trek een denkbeeldige lijn tussen Alpha en Beta en M2 bevindt zich met boven deze lijn. De bolhoop heeft een visuele helderheid van magnitude 6,5 en is ongeveer 37.000 lichtjaar van ons verwijderd.

M72 is een andere bolhoop in de Waterman. Trek een denkbeeldige lijn vanuit Alpha door Beta en trek die lijn 11 tot 12° door en je komt bij M72. M2 is met een verrekijker al te zien maar voor M72 heb je toch wel een kleine telescoop nodig. De bolhoop heeft een visuele helderheid van magnitude 9,4 en is ongeveer 55.000 lichtjaar van ons verwijderd. In hetzelfde gebied als M72 vinden we nog de open sterrenhoop M73. Deze bevindt zich 1° ten oosten van de bolhoop. M73 heeft een visuele helderheid van 9,0. Het is geen opvallende open sterrenhoop.

Dicht bij M72 en M73 bevindt zich ook de Saturnusnevel oftewel NGC 7009. Deze planetaire nevel heeft een visuele helderheid van magnitude 8. De gasachtige halo heeft aan beide zijden een uitstukping en daardoor lijkt het geheel een beetje op de planeet Saturnus.

Een andere bekende nevel in de Waterman is de Helixnevel. Deze heeft een visuele helderheid van magnitude 7,3 maar is vanwege zijn grootte lastig waar te nemen. De nevel heeft een doorsnede van 28 boogminuten, dat is bijna evenveel als de Volle Maan. Fotografisch is de Helixnevel echter zeer de moeite waard.

De Waterman in de geschiedenis en de mythologie

De waterman is gebonden aan een overvloed aan water, soms als zegen en soms als vloek.

De Griekse mythologie associeert Waterman met de zondvloed die de hele mensheid heeft weggevaagd op Deucalion en zijn vrouw Pyrrha na. Zeus, de koning der goden, ontketende de vloed om mensen te straffen voor hun wandaden. Maar Zeus adviseerde de deugdzame Deucalion om zichzelf te redden door een ark te bouwen. Dit verhaal van goddelijke vergelding loopt sterk parallel met het verhaal van de grote zondvloed in het Oude Testament.

In het oude Egypte vertegenwoordigde het sterrenbeeld Waterman Hapi, de god van de rivier de Nijl. Deze welwillende god verdeelde de wateren van het leven en de urn symboliseerde een bron van geluk. Het is deze associatie die verklaart waarom de Waterdrager vaak wordt gezien met de Norma Nilotica, een staaf voor het meten van de diepte van de Nijl. Ook de namen van de twee helderste sterren van de Waterman – Sadalmelik en Sadalsuud – bevestigen het idee van voorzienigheid. Men denkt dat de namen “de gelukkige van de koning” en “de gelukkigste van de gelukkigen” betekenen.

Data van de passage van de Zon door de Waterman

Gezien vanaf de Aarde passeert de Zon voorlangs het sterrenbeeld Waterman van 16 februari tot 12 maart. Dit zijn de datums die verwijzen naar het sterrenbeeld en niet het teken Aquarius. De Zon bevindt zich in het teken Aquarius van ongeveer 20 januari tot 18 februari (een sterrenbeeld van de dierenriem verwijst naar een bepaald gedeelte van de sterrenhemel. Een teken van de dierenriem verwijst naar een seizoensgebonden positie van de Zon, ongeacht van welk sterrenbeeld de Zon in een bepaald seizoen de achtergrond vormt.)

Samengevat: Aquarius de Waterman is een zwak sterrenbeeld van de dierenriem dat het beste onder een zeer donkere sterrenhemel kan worden bekeken.

We hebben ook nog een uitgebreider artikel over het sterrenbeeld Aquarius – Waterman op Kuuke’s Sterrenbeelden.

Eerste publicatie: 3 oktober 2023
Bron: EarthSky