Waarnemen – de Zwaan

De Zwaan (Latijnse naam Cygnus) is een sterrenbeeld dat je op zomeravonden kan helpen om de Melkweg te vinden. Zijn helderste ster, Deneb markeert een van de hoeken van de Zomerdriehoek. De Zwaan is ook het thuis van Albireo, een van de mooiste dubbelsterren.

De mythologie van de Zwaan vertelt het verhaal van Zeus die in een zwaan veranderde om koningin Leda te verleiden. Uit deze relatie kwamen Castor en Pollux voort, de twee helderste sterren van het sterrenbeeld Tweelingen – Gemini.

Op zoek naar de Zwaan

In de zomer kan je de Zwaan na zonsondergang hoog in het oosten vinden. Bij het donker worden is Deneb de eerste ster die je ziet. Het is met een visuele helderheid van magnitude 1,3 de helderste ster van het sterrenbeeld. Deneb is de staart van de Zwaan oftewel de het puntje van de kleine letter t. de Zwaan wordt ook wel het Noorderkruis genoemd.

Tijdens het vorderen van de nacht kan je het lichaam van de Zwaan met zijn gekromde vleugels beter herkennen. Albireo markeert het hoofd van de Zwaan.

Als je de vorm van de grote Zomerdriehoek kent dan is Deneb de ster die richting noordoosten is.

Als je de Zwaan eenmaal hebt gevonden dan kan je, onder donkere omstandigheden, misschien in de lengterichting van het sterrenbeeld een wazige wolk ontwaren. Dat is een van de spiraalarmen van ons Melkwegstelsel.

De sterren van de Zwaan

Alpha Cygni, Deneb, is in helderheid de 10^de ster aan de sterrenhemel. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 1,3. Het is een blauwwitte superreus die ongeveer 2600 lichtjaar van ons is verwijderd. Da’s een flinke afstand voor een ster die zo helder is aan onze sterrenhemel.

Albireo, de kop van de Zwaan, wordt gezien als de mooiste dubbelster aan de sterrenhemel. Albireo is in een kleine telescoop al gemakkelijk op te delen in een grote gele ster en een kleinere blauwe ster. De helderste ster van Albireo (Bèta Cygni) heeft een visuele helderheid van magnitude 3,1. De zwakkere ster is van magnitude 5,1. De sterren zijn ongeveer 380 lichtjaar van ons verwijderd.

Omicron Cygni, ook wel 30 en 31 Cygni, is een dubbelster met oranje en blauwe componenten die je al in een verrekijker van elkaar kan onderscheiden. De sterrenbevinden zich tussen Deneb en Delta Cygni, de westelijke vleugel van de Zwaan. Ze hebben helderheden van magnitude 3,8 en4,8. 30 en 31 Cygni zijn 1300 respectievelijk 700 lichtjaar van ons verwijderd. Het gaat hier dus niet om een echte dubbelster maar om twee sterren die, gezien vanaf de Aarde, erg dicht bij elkaar staan.

Deep-sky objecten in de Zwaan

Je kan een open sterrenhoop vinden in de Zwaan op minder dan twee graden van Sadr, Gamma Cygni. Deze ster heeft een helderheid van magnitude 2,23 en bevindt zich midden in het kruis van de Zwaan. Het is de open sterrenhoop Messier 29 die een helderheid heeft van magnitude 7,1. Je kan de open sterrenhoop al vinden met een verrekijker.

Een ander Messier-object in de Zwaan is Messier 39. Deze open sterrenhoop bevindt zich ongeveer negen graden ten noordoosten van Deneb. Messier 39 heeft een visuele helderheid van magnitude 4,5. Dit betekent dat M39 onder hele goede omstandigheden al met het blote oog is te vinden.

We gaan terug naar Sadr. Op een halve graad ten noorden van de ster bevindt zich de open sterrenhoop NGC 6910. Deze heeft een helderheid van magnitude 7,4. Als je met een verrekijker of een kleine telescoop de westelijke grens van de Zwaan scant dan vindt je nog meer deep-sky objecten waaronder NGC 6919 van magnitude 7,3. Deze nevel wordt ook wel de Vossenkopnevel genoemd. Ook NGC 6811 (de Hole in a Cluster) van magnitude 6.8 bevindt zich in deze contreien.

Ook aan de westelijke kant van het sterrenbeeld, op 5,5 graad ten noorden van Gamma Cygni, kunnen we de planetaire nevel NGC 6826 vinden. Deze heeft als bijnaam de Blinking Planetary.

De Noord-Amerika- en de Sluiernevel

Er zijn twee enigszins beroemde nevels in de Zwaan: de Noord-Amerikanevel en de Sluiernevel.

De Noord-Amerikanevel, of NGC 7000, ligt iets meer dan 3° ten oosten van Deneb. Als je de nevel op foto’s bekijkt dan kan je de vorm van het continent traceren waarnaar de nevel is vernoemd. Met een verrekijker is onder hele goede waarneemomstandigheden een glimp op te vangen van deze grote nevel die zich ongeveer over 4 keer de breedte van de Maan uitstrekt.

De verrekijker kun je ook gebruiken om de Sluiernevel of NGC 6992 te bekijken. De Sluiernevel omspant een groot stuk aan de sterrenhemel net ten zuiden van Epsilon Cygni, de oostelijke ster in de vleugel van de Zwaan. Dit hele gebied wordt de Cygnus Loop genoemd en bestaat uit de overblijfselen van een ster die 5000 jaar geleden als een supernova explodeerde.

Vanwege de rijke achtergrond van de Melkweg in dit deel van de sterrenhemel kun je met behulp van een verrekijker of een telescoop, met wat geduld, veel meer nevels en clusters vinden.

Samengevat: Cygnus de Zwaan is een sterrenbeeld dat bovenop de Melkweg ligt. De helderste ster, Deneb, maakt deel uit van de Zomerdriehoek.

Meer over het sterrenbeeld Cygnus – Zwaan op Kuuke’s Sterrenbeelden.

Eerste publicatie: 12 juli 2023
Bron: EarthSky