Het sterrenbeeld Scorpius – Schorpioen

Het sterrenbeeld Scorpius bevindt zich aan de zuidelijke sterrenhemel. Het stelt de schorpioen voor en het wordt geassocieerd met het verhaal van Orion uit de Griekse mythologie.

Scorpius is één van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus maar het was al lang voor de Grieken bekend. Ongeveer 5000 jaar geleden noemden de Sumeriërs het sterrenbeeld GIR-TAB, de schorpioen.

Er komen twee meteorenzwermen voor die hun radiant in het sterrenbeeld hebben de Alpha Scorpiiden en de Omega Scorpiiden. Ook heeft het sterrenbeeld 13 sterren waarbij planeten zijn gevonden.

Scorpius hoort samen met Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Leo, Virgo, Libra, Sagittarius, Capricornus, Aquarius en Pisces tot de Dierenriem-familie van sterrenbeelden.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naam Latijnse naam
Afkorting
Genitief
Schorpioen Scorpius
In het Hindi: Vrashchik
In het Maori: Mairerangi (lichaam), Tama-rereti (staart)
Sco Scorpii
Zichtbaarheid Mei – Augustus (aangegeven zijn de maanden waarin het sterrenbeeld om 22 uur boven de horizon staat) voor waarnemers tussen de 40-ste en de -90-ste breedtegraad. Het sterrenbeeld komt in Nederland maar gedeeltelijk boven de horizon uit en is alleen waarneembaar bij een vrije horizon.
Grootte In grootte is Schorpioen het 33-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld beslaat een oppervlakte van 497 (°)2 aan de sterrenhemel.
Omgeving Het sterrenbeeld wordt omringd door Sagittarius, Ophiuchus, Libra, Lupus, Norma, Ara en Corona Australis.
Meteorenzwermen In Schorpioen zijn de volgende meteorenzwermen beschreven: α-Scorpiiden en de ω-Scorpiiden.

Gegevens sterren

1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.

Ster Naam
Betekenis
Helderheid
(magnitude)
Afstand
(lichtjaar)
α Sco Antares 1)
Hindi: Jyeshta
Maori: Rehua
Perzisch: Club
Babylonische naam: Hurru
Rivaal van Mars 1.03 604.0
β Sco Graffias of Acrab 1) Klauwen van de Schorpioen 2.53 530.3
δ Sco Dschubba 1)
Hindi: Anuradha
Perzisch: Akalee
Babylonische naam: Qablu-Sha-Rishu-Aqrabi
Voorhoofd 2.28 402.7
θ Sco Sargas 1) 1.84 272.9
λ Sco Shaula 1)
Hindi: Mula
Perzisch: Sola
Opgeheven staart 1.59 709.1
ν Sco Jabbah 1) Voorhoofd 4.00 437.8
σ Sco Alniyat 1) De aderen 2.87 741.3
υ Sco Lesath 1) of Lesuth Steek of beet (van een giftig dier) 2.68 521.9
ω Sco Jabhat al Akrab Voorhoofd van de schorpioen 4.28 423.6
κ Sco Girtab 2.37 466
ε Sco Wei, Larawag 1) 2.28 65.4
π Sco Fang 1) 2,89
HR 6630 Fuyue 1) 3,19
ρ Sco Iklil 1) 3,87
μ2 Sco Pipirima 1) 3,56
μ1 Sco Xamidimura 1) 3,00
Klik op de afbeelding voor een kaart met de namen van de sterren.

Mythologie

In het Maori wordt de staart van de schorpioen Tama-rereti genoemd. Het lichaam van de schorpioen wordt ook wel Mairerangi genoemd in het Maori.

De Chinezen zagen in het sterrenbeeld de Azuren Draak.

Gaia, Moeder Aarde, stuurde de Schorpioen achter Orion aan om hem te doden. Later werd het sterrenbeeld aan de sterrenhemel geplaatst op jacht naar Orion, maar hij krijgt hem nooit te pakken: als Orion in het westen verdwijnt verschijnt de Schorpioen pas in het oosten. Ze staan nooit tegelijkertijd aan de hemel. Een ander verhaal vertelt ons echter dat Apollo de schorpioen achter Orion aanstuurde omdat ze jaloers werd op de groeiende aandacht van Artemis voor hem. Later kreeg ze spijt van haar daad en hielp ze Artemis om Orion aan de hemel geplaatst te krijgen.

Scorpius komt ook voor over het verhaal van Phaethon. Phaethon was een dwaze sterveling die toestemming had gekregen om één dag in de zonnewagen van Apollo te mogen rijden. De paarden die de wagen trokken schrokken van de grote schorpioen die met zijn stekel omhoog klaar stond om aan te vallen. De onervaren Phaethon verloor zijn controle over de wagen, hierdoor schoot de zon van links naar rechts langs de hemel. Zeus was het beu en doodde de jongen met een bliksemschicht.

Scorpius is één van de oudere sterrenbeelden, waarschijnlijk één van de zes originele sterrenbeelden die de allereerste Dierenriem bevolkten. De zon reist nog steeds door Scorpius maar heeft er nu nog maar 9 dagen voor nodig. De rest van de tijd verblijft de zon in Ophiuchus, het enige sterrenbeeld waar de zon doorheen reist zonder dat het deel uitmaakt van de dierenriem.

De schorpioen vormt een gigantische S aan de sterrenhemel. Veel oude culturen herkenden er een schorpioen in. Vroeger was het sterrenbeeld veel groter maar een gedeelte vormt nu Lupus, de Wolf. Schorpioen is één van de helderste grote sterrenbeelden. Helaas voor ons waarnemers komt het in Nederland nauwelijks boven de horizon uit. Het sterrenbeeld Schorpioen was vroeger veel groter dan tegenwoordig. Herkennen we in de figuur met gemak het lijf van de Schorpioen en zijn giftige angel van zijn klauwen is niet veel te zien en dat terwijl dit in de natuur toch zijn machtige wapens zijn. Het is de Romeinse dictator Julius Ceasar (100 – 44 v. Chr.) geweest die de schorpioen van zijn scharen heeft ontdaan. De scharen werden omgevormd tot Libra – de Weegschaal.

Het heeft waarschijnlijk te maken met de dierenriem die in evenwicht werd gebracht met de Juliaanse kalender. Deze kalender had twaalf maanden en iedere maand moest zijn eigen dierenriem-teken hebben. Voordat de scharen van de schorpioen werden geamputeerd telde de dierenriem 11 sterrenbeelden. Met de toevoeging van Libra bestond de dierenriem over 12 sterrenbeelden verdeeld over het schijnbare pad van de zon langs de sterrenhemel. Tegenwoordig kennen we dit pad van de zon als de ecliptica.

In de astrologie wordt aan het sterrenbeeld het teken Schorpioen toegekend (23 oktober – 21 november) en het element water (samen met Cancer en Pisces). α Scorpii is ook bekend als Antares (Rivaal van Mars). Het is één van de vier koninklijke sterren uit de oudheid samen met Aldebaran, Regulus en Fomalhaut. De ster heeft een dieprode kleur. Antares is een rode reus die onder goede omstandigheden als een dubbelster te herkennen is. Schattingen over de grootte van Antares variëren van 300 tot wel 400 * de straal van onze Zon. Antares staat op een afstand van 600 lichtjaar.

Eén graad ten westen van Antares vinden we de bolhoop M4 terwijl 4 graden NNW de bolhoop M80 is te vinden.

Scorpius op oude sterrenkaarten

Scorpius – uit de Uranometria van Johann Bayer uit 1603

Scorpius uit Urania's Mirror
Scorpius – uit Urania’s Mirror (ca. 1825). By Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10069.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

De sterren van Scorpius

Antares – een rode ster aan het eind van zijn leven

Alpha Scorpii is een rode reus met een visuele helderheid van magnitude 1,0 die zich op een afstand van ongeveer 550 lichtjaar van de Zon bevindt. In helderheid is Antares de 16-de ster aan de sterrenhemel.

Antares heeft een straal van 883 * de straal van de Zon en een massa van 15 tot 18 zonsmassa. De lichtsterkte van Antares is 10.000 * de lichtsterkte van de Zon. De leeftijd van de ster wordt geschat op 12 miljoen jaar. Antares is een onregelmatige veranderlijke ster; de helderheid varieert tussen magnitude 0,88 en 1,16.

Antares heeft ook een begeleider: Antares B die op een afstand van 529 Astronomische Eenheden van Antares zelf staat. Antares B heeft een visuele helderheid van magnitude 5,5 en een lichtsterkte van 170 * de lichtsterkte van de Zon. Antares B draait met een periode van 878 jaar om Antares heen.

De begeleider van Antares kan alleen met een telescoop worden gezien. In 1819 nam de Oostenrijkse astronoom de begeleider, die een helderheid heeft van magnitude 5, voor het eerst waar toen de Maan Antares bedekte.

Ondanks de grootte is de dichtheid van Antares minder dan één miljoenste van die van de Zon. Antares is daarnaast een relatief koele ster met een oppervlaktetemperatuur van 3590° Celsius is de ster aanmerkelijk koeler dan onze Zon die een oppervlaktetemperatuur heeft van 6100° Celsius. De lage temperatuur is medeverantwoordelijk voor de rode kleur van de ster.

De heldere rode ster trok ook al in de oudheid de aandacht. Omstreeks 3000 v.Chr. werd Antares in het oude Perzië gerekend tot één van de vier koninklijke sterren. In het oude Egypte was Antares het symbool van de godin Selkit (die ook als de schorpioenen godin bekend is).

Antares markeert het hart van de schorpioen en daar komt ook de alternatieve naam vandaan. De naam Antares komt van het oude Griekse Αντάρης, dat vrij vertaald “anti-Ares” , “rivaal van Mars’ betekent. Deze naam verwijst naar de rode kleur van de ster die sterk overeenkomt met de rode kleur van de planeet Mars. Deze vergelijking gaat mogelijk al terug tot astronomen uit het oude Mesopotamië. Een andere theorie verwijst mogelijk naar Antar of Antarah ibn Shadddad, dit is de naam van de Arabische held die gevierd wordt in de Gouden Mu’allaqat, een van de zeven lange Arabische gedichten uit de pre-islamitische tijd.

Antares was onder verschillende namen in verschillende culturen bekend. De Babyloniërs kenden de ster als ABA GIR.TAB, de borst van de schorpioen en in Egypte was Antares de schorpioenengodin Serket. In Perzië was de ster bekend als Satevis, één van de vier koninklijke sterren.

Lambda Scorpii – λ Scorpii – Shaula
Shaula is in helderheid de 25-ste ster aan de sterrenhemel. De ster is ongeveer 700 lichtjaar verwijderd van de Zon. Het is een meervoudige ster waarvan drie componenten zichtbaar zijn: Lambda Scorpii A, Lambda Scorpii B en Lambda Scorpii C. Lambda Scorpii A is een drievoudige ster, Lambda Scorpii B bevindt zich op een afstand van 42 boogseconden van Lambda Scorpii A. Lambda Scorpii C bevindt zich op een afstand van 95 boogseconden van Lambda Scorpii A.

De hoofdster is een Beta Cepheide-veranderlijke ster. De leeftijd van het stersysteem wordt geschat op 10 – 13 miljoen jaar.

De traditionele naam Shaula komt van het Arabische woord “al-sawla” en dat betekent “de opgeheven (staart)”.

Beta Scorpii – β Scorpii – Acrab
Ook Acrab is een meervoudige ster. In kleine telescopen zijn er twee sterren zichtbaar die 13,5 boogseconden van elkaar zijn gescheiden. De helderste van de twee is ook weer een dubbelster met een periode van 610 jaar waarvan de helderste dan weer een spectroscopische dubbelster is met een periode van 6,82 dagen De andere zichtbare component bestaat ook weer uit twee sterren die met een periode van 10,7 dagen om elkaar heen draaien en die 0,13 boogseconden van elkaar zijn gescheiden.

De twee meest zware sterren van het systeem hebben beiden een massa van minstens 10 zonsmassa en zullen als een zware type II supernova eindigen.

De traditionele naam Acrab (soms wel Elacrab) komt van het Arabische “al-Aqrab” en dit betekent “schorpioen”. De andere eigennaam van de ster, Graffias, die gedeeld moet worden met Xi Scorpii, betekent “de scharen”.

Delta Scorpii – δ Scorpii – Dschubba
Delta Scorpii heeft een visuele helderheid van magnitude 2,3 en bevindt zich op een afstand van 490 lichtjaar. De ster heeft een begeleider die met een periode van 20 dagen om de hoofdster draait. Ook is er nog een begeleider die in een erg excentrische baan en met een periode van 10 jaar om Delta Scorpii draait.

De traditionele naam Dschubba komt van het Arabische “jabhat” en dat betekent het voorhoofd (van de schorpioen). De ster wordt soms ook aangeduid als Iclacrau of Iclarkrav.

Theta Scorpii – θ Scorpii – Sargas
Sargas bevindt zich op een afstand van 300 lichtjaar van de Zon en heeft een visuele helderheid van magnitude 1,9. De ster heeft een massa van 5,7 zonsmassa en een straal van 26 * de straal van de Zon. De lichtsterkte van Sargas is 1834 * de lichtsterkte van de Zon. De ster heeft een begeleider van magnitude 5,4 op een afstand van 6,5 boogseconden. De naam Sargas heeft een Sumerische oorsprong maar de betekenis van de naam is onbekend.

Epsilon Scorpii – ε Scorpii
Epsilon Scorpii heeft een visuele helderheid van magnitude 2,3. De ster bevindt zich op een afstand van 63,7 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een straal van 13 * de straal van de Zon en het is een veranderlijke ster waarvan de helderheid slechts 0,01 tot 0,02 magnitudes varieert.

Kappa Scorpii – κ Scorpii – Girtab
Kappa Scorpii is een spectroscopische dubbelster die met een periode van 196 dagen om elkaar heen draaien. De hoofdcomponent is een Beta Cepheide-veranderlijke ster met een massa van 17 zonsmassa en een straal van 7 * de straal van de Zon. Ook de begeleider is met een massa van 12 zonsmassa en een straal van 6 * de straal van de Zon veel groter dan de Zon.

De naam Girtab is het Sumerische woord voor “schorpioen”.

Pi Scorpii – π Scorpii
Pi Scorpii bevindt zich op een afstand van 590 lichtjaar. Het is een drievoudige dubbelster met een gecombineerde helderheid van magnitude 2,9. De twee helderste sterren vormen samen een eclipserende dubbelster van het Beta Lyrae-type. Beide sterren draaien met 108 km/sec resp. 87 km/sec om hun as. De twee sterren staan erg dicht bij elkaar. De derde ster heeft een helderheid van magnitude 12,2 en staat op een grotere afstand. De hoofdster heeft een lichtsterkte van 21.900 * de lichtsterkte van de Zon en heeft een massa van 12 – 13 zonsmassa.

Nu Scorpii – ν Scorpii – Jabbah
Ook Nu Scorpii is een dubbelster. Jabbah bevindt zich op een afstand van 437 lichtjaar. Beide sterren zijn ook weer dubbel. Nu Scorpii verlicht de reflectienevel IC 4592.

Xi Scorpii – ξ Scorpii – Girtab
Girtab bestaat uit minimaal 5 sterren waarvan twee een visuele helderheid van magnitude 4,8 hebben, eentje van magnitude 5,1 is en eentje van magnitude 7,6 is.

Iota Scorpii – ι Scorpii
De aanduiding Iota Scorpii geldt voor twee sterren: Iota-1 Scorpii en Iota-2 Scorpii.

Iota-1 Scorpii heeft een massa van 12 zonsmassa en een lichtsterkte van 35.070 * de lichtsterkte van de Zon. Er is een begeleider van magnitude 10 gevonden. Iota-1 Scorpii wordt soms wel Apollyon genoemd.

Iota-2 Scorpii heeft een visuele helderheid van magnitude 4,8 en bevindt zich op een afstand van 3700 lichtjaar van de Zon. Ook deze ster heeft een begeleider van de 11-de magnitude.

Sigma Scorpii – σ Scorpii – Al Niyat
Sigma Scorpii heeft een visuele helderheid van magnitude 2,9 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 568 lichtjaar van de Zon. Het is een dubbelster waarvan de helderste ster een spectroscopische dubbelster vormt met een periode van 33 dagen. De hoofdster van dit spectroscopische paar heeft een massa van 18 zonsmassa en een straal van 12 * de straal van de Zon. Het is een Beta Cepheide-veranderlijke ster. Er is nog een derde ster die om het spectroscopische paar heen draait. Deze ster heeft een visuele helderheid van magnitude 8,7.

De naam Al Nyar (ook wel Alniyat), die de ster moet delen met Tau Scorpii, komt van het Arabische an-niyat, de “aderen”. De twee sterren markeren de aderen rond het hart van de schorpioen.

Tau Scorpii – τ Scorpii

Tau Scorpii is een ster met een massa van 15 zonsmassa en een straal van 6 * de straal van de Zon. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2,8 en een lichtsterkte van 18.000 * de lichtsterkte van de Zon. Tau Scorpii bevindt zich op een afstand van ongeveer 470 lichtjaar van de Zon.

U Scorpii
U Scorpii is de snelste nova die we kennen en één van de 10 terugkerende novae in ons sterrenstelsel. Een nova is een cataclysmische nucleaire explosie in een witte dwerg die optreedt als gevolg van accretie van waterstof aan het oppervlak van de ster. Dit opeengehoopte waterstof ontbrandt waardoor er een nucleaire fusie optreedt.

Normaliter heeft U Scorpii een visuele helderheid van magnitude 18 maar tijdens een uitbarsting kan die helderheid oplopen tot magnitude 8.0. De laatste uitbarsting was in 2010 en de eerstvolgende wordt in 2020 verwacht.

Upsilon Scorpii – υ Scorpii – Lesath
Upsilon Scorpii heeft een visuele helderheid van magnitude 2,7 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 580 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een massa van 11 zonsmassa, een straal van 6,1 * de straal van de Zon en een lichtsterkte van 12.300 * de lichtsterkte van de Zon.

De traditionele naam van de ster, Lesath, komt van het Arabische lasa’a, de beet van een giftig dier. De ster bevindt zich in de stekel van de schorpioen. De ster bevindt zich dicht bij de ster Lambda Scorpii en de twee sterren vormen een paar dat soms als de “kattenogen” wordt aangeduid.

Omega Scorpii – Ω Scorpii – Jabhat al Akrab
Omega Scorpii bestaat uit twee sterren die 0,24° van elkaar zijn verwijderd aan de sterrenhemel. De eigennaam Jabhat al Akrab komt van het Arabische “jabhat[u] al-caqrab”, het voorhoofd van de schorpioen.

Omega-1 Scorpii heeft een helderheid van magnitude 3,9 en bevindt zich op een afstand van 424 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een massa van 11 zonsmassa en een lichtsterkte van 9120 * de lichtsterkte van de Zon.

Omega-2 Scorpii heeft een helderheid van magnitude 4,3 en bevindt zich op een afstand van 265 lichtjaar van de Zon.

G Scorpii
G Scorpii heeft een visuele helderheid van magnitude 3,2 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 126 lichtjaar. De ster heeft een straal van 16 * de straal van de Zon. De ster was vroeger bekend als Gamma Telescopii.

Eta Scorpii – η Scorpii
Eta Scorpii heeft een helderheid van magnitude 3,3 en bevindt zich op een afstand van 74 lichtjaar van de Zon. De leeftijd van de ster wordt geschat op slechts 1,1 miljard jaar. Eta Scorpii heeft een massa van 1,75 zonsmassa en een lichtsterkte van 18 * de lichtsterkte van de Zon.

Eta Scorpii draait met een snelheid van 150 kilometer per seconde enorm snel om zijn as. De ster zendt grote hoeveelheden röntgenstraling uit en toont in zijn spectrum een overvloed aan barium.

Rho Scorpii – ρ Scorpii
Rho Scorpii bevindt zich op een afstand van 409 lichtjaar van de Zon. Het is een dubbelster waarvan de hoofdcomponent een helderheid heeft van magnitude 3,9 en de begeleider heeft een visuele helderheid van magnitude 12,8. Deze begeleider bevindt zich op een afstand van 38 boogseconden.

Zeta Scorpii – ζ Scorpii
De aanduiding Zeta Scorpi wordt gebruikt voor 2 sterren die 7 boogseconden van elkaar aan de sterrenhemel staan. De sterren staan op totaal verschillende afstanden van de Zon en horen dus niet bij elkaar.

Zeta-1 Scorpii heeft een visuele helderheid van magnitude 4.7 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 2600 lichtjaar van de Zon. De ster maakt deel uit van de open sterrenhoop NGC 6231. Het is één van de helderste sterren die we kennen met een lichtsterkte van meer dan 1 miljoen * de lichtsterkte van de Zon.

Zeta-2 Scorpii heeft een visuele helderheid die varieert tussen magnitude 3,59 en 3,65 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 151 lichtjaar.

Mu Scorpii – μ Scorpii
Ook de aanduiding Mu Scorpii moet gedeeld worden door twee sterren die 0,1° van elkaar zijn gescheiden.

Mu-1 Scorpii is een dubbelster met een visuele helderheid van magnitude 3,0 die zich op een afstand van ongeveer 500 lichtjaar bevindt. Het is een eclipserende dubbelster van de Beta Lyrae-klasse. De hoofdster heeft een massa van 8,5 zonsmassa en een straal van 4,1 * de straal van de Zon. De begeleider heeft een massa van 5,3 zonsmassa en een straal van 4,4 * de straal van de Zon.

Mu-2 Scorpii is een visuele helderheid van magnitude 3,6 en bevindt zich op een afstand van 517 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een straal van 7 * de straal van de Zon.

18 Scorpii
18 Scorpii bevindt zich op een afstand van 45,3 lichtjaar van de Zon. De ster lijkt heel erg op onze eigen Zon en heeft een visuele helderheid van magnitude 5,5. De ster werd in 2003 aangewezen als veelbelovende kandidaat voor het voorkomen van leven maar tot nu toe zijn er geen planeten aangetroffen bij 18 Scorpii.

Gliese 667
Gliese 667 is een drievoudige ster die zich op een afstand van 22,1 lichtjaar van de Zon bevindt. De drie sterren hebben visuele helderheden van magnitude 5,9, 7,2 en 10,2. De twee helderste sterren, Gliese 667 A en Gliese 667 B draaien met een periode van 42,2 jaar om elkaar heen. Gliese 667 C draait weer om deze twee heen. Het systeem heeft een gecombineerde helderheid van magnitude 5,9.

Gliese 667 C is een rode dwerg waar twee planeten zijn bevestigd. Mogelijk is er een derde aanwezig maar die is nog niet met zekerheid aangetoond.

HD 159868
HD 159868 heeft een visuele helderheid van magnitude 7,2 en bevindt zich op een afstand van 171,9 lichtjaar. In 2007 werd een grote gasplaneet gevonden en in 2012 werd er nog een planeet ontdekt in een baan om deze ster.

Pismis 24-1 – HDE 319718
Pismis 24- is de grootste ster in de open sterrenhoop Pismis 24. Deze sterrenhoop bevindt zich in de nevel NGC 6357. Pismis 24-1 heeft een visuele helderheid van magnitude 10,4 en een absolute helderheid van magnitude -6,3. Het is één van de helderste sterren die we kennen.

Scorpius X-1
Scorpius X-1 is een röntgenbron die een visuele helderheid heeft van magnitude 12,2 en zich op een afstand van ongeveer 9000 lichtjaar bevindt. Het is een röntgen dubbelsysteem bestaande uit een neutronenster die materie wegtrekt van een donorster.

Scorpius X-1 was de eerste röntgenbron die buiten ons zonnestelsel is ontdekt. De röntgenbron wordt geassocieerd met de ster V818 Scorpii.

Scorpius X-1 werd in 1962 ontdekt door de astrofysicus Riccardo Giacconi. Hij was de grondlegger van de röntgenastronomie en hij kreeg er in 2002 de Nobelprijs voor.

PSR B1620-26
PSR B1620-26 bevindt zich op een afstand van ongeveer 12.400 lichtjaar in de richting van de bolhoop Messier 4 maar maakt er geen deel van uit. Het is een dubbelster bestaande uit de pulsar PSR B1620-26 A en een witte dwerg PSR B1620-26 B. In 2000 werd er een planeet ontdekt in een baan om beide sterren.

Wray 17-96
Wray 17-96 is een van de helderste sterren die we kennen. De ster heeft een absolute helderheid van magnitude -10,9. Dit kom overeen met een lichtsterkte van 1,8 miljoen * de lichtsterkte van de Zon. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 17,8 en is dus niet met het blote oog zichtbaar. Wray 17-96 is 15.000 lichtjaar verwijderd van de Zon.

RR Scorpii
RR Scorpii is de helderste lang-periodieke veranderlijke in het sterrenbeeld. De helderheid varieert tussen magnitude 5,0 en 12,4 met een periode van 281 dagen.

De deep sky objecten In Scorpius

Scorpius heeft 4 Messier-objecten (soms vijf: M62 is een randgevalletje).

Messier 4 in Scorpius
Messier 4 in Scorpius. Door ESO. Acknowledgement: ESO Imaging Survey – http://www.eso.org/public/images/eso1235a/, CC BY 3.0, Koppeling

Messier 4 – NGC 6121
Andere benamingen: NGC 6121
Type Object: Bolvormige sterrenhoop
Afstand: 7200 lichtjaar
Visuele helderheid: 5.6
Schijnbare grootte: 36.0 boogminutenMessier 4 is één van de meest open bolhopen, de centrale kern heeft een doorsnede van ongeveer 8 lichtjaar maar de invloed van de zwaartekracht strekt zich uit tot 140 lichtjaar. In de bolhoop zijn inmiddels minimaal 43 veranderlijke sterren gevonden. Bovendien bevat M4 de eerste in een bolhoop aangetroffen milli-seconde pulsar. Deze neutronenster roteert (en pulseert) iedere 3 milliseconden, dat is dus meer dan 300 maal per seconde. Messier 4 is heel gemakkelijk te vinden: de bolhoop staat pal ten westen van Antares. Onder donkere omstandigheden zal de bolhoop al in kleine instrumenten oplossen maar omdat de nevel erg diffuus is zal dit niet lukken onder een lichtvervuilde sterrenhemel. Onder donkere omstandigheden is een 75 mm telescoop al voldoende om de afzonderlijke sterren op te lossen. Als je een grote telescoop hebt aan te pakken dan is de centrale balk ook zichtbaar zoals die al in 1783 ook door Herschel werd genoteerd. Messier 4 werd voor het eerst waargenomen in 1746 door de Franse astronoom Philippe Loys de Chéseaux. De bolhoop kreeg nummer 19 in zijn catalogus. Nicolas de Lacaille nam M4 als Lacaille I.9 op in zijn catalogus. Lacaille bekeek de bolhoop op 13 april 1752 voor het eerst.Messier deed zijn waarneming op 8 mei 1764, hij was de eerste die de bolhoop oploste in afzonderlijke sterren. Hij noteerde: ik heb een nevel gevonden vlak naast Antares die moeilijk is te zien maar die in een goede telescoop verschillende zwakke sterren laat zien. In 1783 bekeek Herschel de bolhoop, ook hij meldt 8 – 10 zeer heldere sterren. Herschel was de eerste die opmerkte dat dergelijke sterrenhopen vermoedelijk ontstaan uit nevels zonder te weten hoe het proces van stervorming eigenlijk in zijn werk gaat.

Messier 6 – NGC 6405
Messier 6 in Scorpius
Messier 6 in Scorpius. Door Ole Nielsenhttp://www.ngc7000.org/ccd/m6-20050902-900.jpg, CC BY-SA 2.5, Koppeling

Andere benamingen: NGC 6405, Lac III.12, Vlinder cluster
Type Object: Open sterrenhoop
Afstand: 1600 lichtjaar
Visuele helderheid: 4.2
Schijnbare grootte: 25.0 boogminuten

Messier 6 bestaat uit ongeveer 80 sterren die allemaal bij elkaar horen en allemaal in dezelfde richting door het heelal bewegen. De open sterrenhoop heeft een doorsnede van 12 to 25 lichtjaar en is ergens tussen de 51 en 96 miljoen jaar oud. De helderste ster van de groep, BM Scorpii is een veranderlijke ster waarvan de helderheid varieert tussen 5.5 en 7 met een semi-regelmatige periode. De overige sterren zijn blauwe hoofdreekssterren van het type B4 of B5. De sterren van deze groep zijn allemaal gevormd uit een grote gaswolk.

Messier 6 is te vinden uitgaande van lambda Scorpii, dit is de ster die het uiterste puntje van de staart van de schorpioen vormt. Richt de verrekijker drie vingerbreedtes ten noordoosten van lambda Scorpii en je ziet de open sterrenhoop als een wazige vlek. Verwar M6 niet met M7 die ten zuiden staat en helderder is. In een verrekijker lijken alle sterren even helder en is de vlindervorm goed herkenbaar. Bij gebruik van een telescoop vertonen de sterren kleuren en is de vlindervorm lastiger te herkennen. Gebruik altijd een kleine vergroting omdat het een grote open sterrenhoop is.

Algemeen wordt aangenomen dat het Giovanni Battista Hodierna was die in 1654 de eerste was die de positie van de open sterrenhoop noteerde. Echter, Robert Burnham noemt in het Celestial Handbook Ptolemeus als ontdekker toen die de vlak erbij gelegen Ptolemeus Cluster ontdekte (nu M7 genoemd). Philippe Lyos de Chéseaux noteerde in 1745-46 de open sterrenhoop en Nicolas Louis de Lacaille nam in 1751-52 de open sterrenhoop als Lac III.12 op in zijn atlas. Messier nam de open sterrenhoop waar op 23 mei 1674. Met het blote oog zag Messier de open sterrenhoop als een nevel zonder sterren, echter bij het gebruik van de geringste vergroting zag hij dat de nevel niets meer was dan een cluster van kleine sterren.

Robert Burnham is de naamgever van de vlinder cluster: hij noemde het de meest attractieve open sterrenhoop voor kleine telescopen waarvan de vorm lijkt op een vlinder met gespreide vleugels.

Messier 7 – NGC 6475
Messier 7 in Scorpius
Messier 7 in Scorpius. Door Oliver Stein – Homepage of Oliver Steinhttp://www.estelar.de/deepsky/kb_300_800mm/m7.htm, CC BY-SA 3.0, Koppeling

Andere benamingen: NGC 6475, Lac II.14, Ptolemeus Cluster, Staart van de Schorpioen
Type Object: Open sterrenhoop
Afstand: 800 lichtjaar
Visuele helderheid: 3.3
Schijnbare grootte: 80.0 boogminuten

De open sterrenhoop bestaat uit ongeveer 80 sterren die allemaal een andere helderheid hebben en die zich op ongeveer 800 lichtjaar van de aarde bevinden. De doorsnede bedraagt 18-25 lichtjaar, de ouderdom wordt geschat op 220 miljoen jaar. De helderste ster die we kunnen zien is van het type G8, deze ster nadert ons met een snelheid van 14 kilometer per seconde.

Messier 7 is te vinden uitgaande van lambda Scorpii, dit is de ster die het uiterste puntje van de staart van de schorpioen vormt. Richt de verrekijker drie vingerbreedtes ten oosten van lambda Scorpii en je ziet de open sterrenhoop als een wazige vlek. Verwar M7 niet met M6 die ten noorden staat maar zwakker is. In een verrekijker zal M7 ongeveer 1/3 van het beeldveld vullen. De sterren hebben allemaal een andere helderheid en er is geen patroon uit te halen. In een grote telescoop zijn alle leden van de sterrenhoop zichtbaar maar gebruik wel lage vergrotingen vanwege de grote schijnbare grootte van M7.

De open sterrenhoop werd al in 130 voor Ptolemeus genoemd in zijn beroemde werk de Almagest als object nummer 567, een nevelachtige cluster aan het uiteinde van de staart van de Schorpioen. Ook Uleg Begh noemde de open sterrenhoop in zijn catalogus van 564. In 1678 nam Halley de open sterrenhoop op als nummer 29 in zijn catalogus van zuidelijke sterren. Messier nam de open sterrenhoop waar op 23 mei 1764 en noteerde de sterrenhoop als nummer 7 in zijn catalogus. Messier schatte de grootte op 30 boogminuten Volgens Messier is de open sterrenhoop eenvoudig te zien met het blote oog als een nevelachtig object, echter bij gebruik van een telescoop wordt duidelijk dat het gaat om een cluster van sterren van er eentje duidelijk helderder is dan de rest.

Messier 80 – NGC 6093
Messier 80 in Scorpius
Messier 80 in Scorpius. Door NASA, The Hubble Heritage Team, STScI, AURA – Great Images in NASA Description, Publiek domein, Koppeling

Andere benamingen: M80, NGC 6093
Type object: bolvormige sterrenhoop
Afstand: 32.600 lichtjaar
Visuele helderheid: 7.3
Schijnbare grootte: 10.0 boogminuten

Messier 80 is een hele compacte bolhoop met een doorsnede van ongeveer 95 lichtjaar. In die bolhoop bevinden zich enkele honderdduizenden sterren waaronder oude nova’s, supernova’s, dubbelsterren, witte dwergen etc.

Charles Messier ontdekte M80 in de nacht van 4 januari 1781. Hij noteerde: nevel zonder sterren gevonden in Scorpius, tussen de sterren Rho Ophiuchi en Delta Ophiuchi die ik gebruikte om de positie te bepalen. De nevel is rond met een heldere kern, het lijkt op de kern van een kleine komeet. Pierre Mechain bekeek M80 op 27 januari 1781.

Drie jaar later zag Sir William Herschel helemaal geen nevel maar sterren. Hij noteerde: bolvormige sterrenhoop bestaande uit extreem kleine en zeer veel dicht op elkaar gepakte sterren die in het midden iets helderder lijkt te zijn.

M80 is een zeer gemakkelijk te vinden Messier-object. Richt je verrekijker of telescoopzoeker op het midden van de lijn tussen de sterren Alfa Scorpii (Antares) en Beta Scorpii (Graffias).

M80 is een topper onder de Messier-objecten. Niet heel erg groot maar wel helder. De bolhoop is gemakkelijk zichtbaar in een verrekijker of kleine telescoop als een harig balletje aan de sterrenhemel. Met een grote telescoop is het geen probleem om M80 op te lossen in afzonderlijke sterren. De bolhoop is zelfs zichtbaar als er enig storend maanlicht is en bij niet al te veel lichtvervuiling. Jammer voor ons Nederlandse waarnemers is dat de bolhoop niet heel erg hoog boven de horizon uitkomt.

Op 21 april 1860 nam de Duitse astronoom Arthur Auwers een nova ( nova 1860 AD) waar in de bolhoop. De aanstichter van deze nova was de ster T Scorpii.

NGC 6231 – Caldwell 76
NGC 6231 in Scorpius
NGC 6231 in Scorpius. Door Roberto Mura – http://it.wikipedia.org/wiki/File:NGC_6231.jpg, CC0, Koppeling

NGC 6231 (Caldwell 76) is een open sterrenhoop anderhalve graad ten noorden van ζ Scorpii (de ster maakt zelf deel uit van de groep). Messier heeft deze sterrenhoop niet opgenomen in zijn catalogus maar eigenlijk had hij er in moeten staan. NGC 6231 is al met een verrekijker te bestuderen. De sterrenhoop staat op een afstand van ongeveer 6000 lichtjaar. De sterren van de groep lijken veel op de sterren in de Pleiaden: het zijn allemaal nog jonge superreuzen. Men heeft berekend dat als de sterrenhoop op dezelfde afstand zou staan als de Pleiaden ze vijftig maal zo helder zo zijn. De sterrenhoop maakt weer deel uit van een groter geheel genoemd H12. NGC 6231 en H12 vormen in werkelijkheid een deel van één van de spiraalarmen van ons eigen melkwegstelsel.

NGC 6334 – de Kattenpoot-nevel – Gum 64
NGC 6334 in Scorpius
NGC 6334 in Scorpius. Door Dylan O’Donnell, deography.com – http://deography.com/cats-paw-nebula-ngc-6334/, Publiek domein, Koppeling

NGC 6334 is ook bekend als de Kattenpoot-nevel. De nevel bevindt zich in de staart van de Schorpioen. Rechtsboven in de foto bevindt zich NGC 6357. Ze bestaan beiden uit waterstofgas. In de nevels vindt stervorming plaats maar we kunnen de meeste sterren nog niet zien omdat ze zich nog verborgen houden achter donkere stofwolken. De nevels zijn ± 5500 lichtjaar van ons verwijderd. Men schat dat de nevel tienduizenden sterren bevat. NGC 6334 werd in 1837 ontdekt door John Herschel.

NGC 6072
NGC 6072 is een nevel met een grootte van 1,2 boogminuten. De nevel heeft een visuele helderheid van magnitude 14 en is ontstaan doordat een ster van gemiddelde grootte door zijn brandstof heen was en zijn buitenlagen de ruimte in blies.

NGC 6281
NGC 6281 is een open sterrenhoop die een visuele helderheid van magnitude 5,4 heeft en die zich op een afstand van 1611 lichtjaar bevindt. De open sterrenhoop is 2° ten oosten van Mu Scorpii te vinden. De sterrenhoop bevat 55 sterren met een visuele helderheid van magnitude 13,5 of meer. De helderste ster is van de 9-de magnitude.

NGC 6302 – Caldwell 69 – de Vlinder-nevel
NGC 6302 is een bipolaire planetaire nevel die een visuele helderheid van magnitude 7,1 heeft. De centrale ster is een witte dwerg met een oppervlaktetemperatuur van 200.000 Kelvin. Het is één van de heetste sterren die we kennen. De witte dwerg heeft een massa van 0,6 zonsmassa.

NGC 6124 – Caldwell 75
NGC 6124 is een open sterrenhoop die een visuele helderheid van magnitude 5,8 heeft. De sterrenhoop bevindt zich op een afstand van ongeveer 18.600 lichtjaar. De sterrenhoop telt ongeveer 125 sterren en werd in 1751 door de Franse astronoom Nicolas Louis de Lacaille ontdekt.

NGC 6231
NGC 6231 is een open sterrenhoop met een visuele helderheid van magnitude 2,6 De sterrenhoop bevindt zich in de buurt van Zeta-1 Scorpii en die ster maakt dan ook deel uit van de sterrenhoop. De leeftijd van de sterrenhoop wordt geschat op 3,2 miljoen jaar.

NGC 6231 werd in het midden van de zeventiende eeuw ontdekt door Giovanni Batista Hodierna.

NGC 6357 – de Oorlog en Vrede-nevel
NGC 6357 is een diffuse nevel die veel jonge sterren en proto-sterren bevat. De nevel heeft zijn naam te danken aan zijn uiterlijk in het infrarood: het westelijke deel lijkt op een duif en het oostelijke deel lijkt op een schedel.
De open sterrenhoop Pismis 24 maakt deel uit van de nevel. Deze sterrenhoop bevat verschillende erg zware sterren. Eén van deze sterren, Pismis 24-1, heeft een massa van bijna 300 zonsmassa en was lange tijd de zwaarste ster die we kenden totdat ontdekt werd dat het eigenlijk een dubbelster of mogelijk zelfs een drievoudige ster is.

IAU-kaart van het sterrenbeeld Scorpius
IAU-kaart van het sterrenbeeld Scorpius – Schorpioen
IAU-kaart van het sterrenbeeld Scorpius – Schorpioen

Download de kaart van het sterrenbeeld Scorpius – Schorpioen.

Eerste publicatie: 27 juli 2009
Laatste keer gewijzigd op:  15 augustus 2019