De meteorenzwerm der Leoniden in 2023
In 2023 hebben we tijdens het maximum van de beroemde Leoniden, in de ochtend van 18 november, geen last van storend maanlicht. Ook de ochtend van 17 november kan de moeite waard zijn om te kijken.
- Voorspeld maximum: 18 november 2023, ± 2 uur Nederlandse tijd.
- Wanneer kijken: Kijk laat in de nacht van 17 op 18 november. Ook de vroege ochtend van 17 november kan de moeite waard zijn.
- Activiteitsperiode: 3 november tot 2 december
- Radiant: komt omstreeks middernacht op en staat tegen zonsopkomst op zijn hoogste punt boven de horizon.
- Meest nabije maanfase: in 2023 is de maan op 20 november in het Eerste kwartier. We zullen dit jaar dus weinig last hebben van storend maanlicht.
- Aantal meteoren tijdens maximum, onder ideale omstandigheden: onder een donkere hemel zonder storend maanlicht zijn er 10 tot 15 Leoniden per uur te verwachten.
De moederkomeet van de Leoniden
De periodieke komeet Tempel-Tuttle, officieel bekend als 55P/Tempel-Tuttle, is verantwoordelijk voor de Leoniden. William Tempel van de Sterrenwacht van Marseille in Frankrijk ontdekte deze komeet op de avond van 19 december 1865. Hij vond de komeet aan de noordelijke hemel, gelegen in een deel van de hemel gelegen onder de Poolster, vlakbij de ster Bèta Ursae Minoris.
Het nieuws over de ontdekking werd in heel Europa bekend maar verspreidde zich niet meteen naar de Verenigde Staten. Horace Tuttle van het Harvard College Observatory pikte de komeet 17 dagen later op, op de avond van 5 januari 1866. Omdat dit een onafhankelijke ontdekking was, werd de naam van Tuttle aan de komeet toegevoegd. Op basis van metingen tijdens dit bezoek berekenden astronomen een baan van 33,17 jaar. Astronomen realiseerden zich al snel dat de meteorenstormen en -regens die elk jaar midden november plaatsvonden het gevolg waren van deze komeet.
Je zou denken dat er grote belangstelling zou zijn voor het terugvinden van de komeet toen deze in 1899 terugkeerde naar de omgeving van de Aarde. Maar er was niet veel belangstelling voor het zien van de komeet; iedereen wilde een meteorenstorm zien. Waarnemers misten de komeet dus in 1899. Ook ontbrak er dat jaar een grote meteorenregen.
Wetenschappers verwachtten in 1932 de volgende terugkeer. De sterrenwachten, die fotografische platen gebruikten en telescopen met een smal gezichtsveld, misten deze toen ook. En opnieuw bleef een grote meteorenregen uit.
De komeet in 1965 opnieuw gezien
De komeet werd uiteindelijk in 1965 teruggevonden. De komeet bereikte dat jaar een maximale helderheid van de 16de magnitude, alleen zichtbaar in grote telescopen. In 1966 volgde een spectaculaire meteorenstorm. Bij de volgende terugkeer, begin 1998, was de komeet zo helder dat je hem met ene verrekijker kon zien. Deze passage produceerde in 1999 – 2001 nog meer indrukwekkende meteorenregens. De volgende passage van 55P Tempel/Tuttle zal begin 2031 zijn.
Met zoveel verwachtingen over de terugkeer in 1998 en de verwachte meteorenstormen, berekenden verschillende astronomen het exacte tijdstip van de storm. En die berekeningen klopten. Dit was het eerste voorbeeld van correcte voorspellingen. Ze worden gedaan door filamenten van materiaal te analyseren die worden uitgestoten tijdens elke reis van de komeet door het binnenste zonnestelsel. Heel vaak zal een filament dat honderden jaren geleden door de komeet is achtergelaten de baan van de Aarde doorkruisen en een fantastische meteorenregen veroorzaken.
In welke richting moet je kijken voor de Leoniden?
Meteoren in jaarlijkse zwermen ontlenen hun naam aan het punt in de sterrenhemel waarvandaan ze lijken te komen. De naam van deze zwerm komt van het sterrenbeeld Leo – Leeuw, omdat de meteoren allemaal lijkten te komen vanuit de buurt van steren in de manen van de Leeuw.
Als je de banen van de Leoniden achterwaarts aan de hemelkoepel volgt, lijkt het alsof ze afkomstig zijn van nabij de ster Algieba in het sterrenbeeld Leo – Leeuw. Het punt aan de hemel van waaruit ze lijken te komen wordt de radiant genoemd. Deze radiant is een optische illusie. Het is alsof je op spoorrails staat en in de verte tuurt om de sporen te zien samenkomen. De illusie van de radiant komt Voort uit het feit dat meteoren – net als spoorrails – parallelle banen vormen.
De afgelopen jaren hebben mensen het verkeerde idee gekregen dat je de locatie van de radiant van een meteorenzwerm moet weten om de meteoren te kunnen zien. Dat is niet zo. De meteoren worden vaak pas zichtbaar als ze ongeveer 30° verwijderd zijn van hun radiant. Zie schieten in alle richtingen uit de radiant.
Zo zullen de Leoniden in alle delen van de hemel verschijnen.
Een geschiedenis van meteorenstormen
Wetenschappers verwachten dit jaar geen meteorenstorm. De meeste astronomen zeggen dat je meer dan 1000 meteoren per uur nodig hebt om een zwerm als een storm te beschouwen. Dat is verre van de 10 tot 15 meteoren per uur die de Leoniden in gemiddelde jaren produceren.
De Leoniden staan echter bekend om het veroorzaken van meteorenstormen. De moederkomeet Tempel-Tuttle voltooit ongeveer eens in de 33 jaar een baan om de Zon. Elke keer dat de komeet de Zon nadert, komt er vers materiaal vrij. Sinds de 19de eeuw hebben waarnemers ongeveer elke 33 jaar naar meteorenstormen van de Leoniden gezocht. Te beginnen met de meteorenstorm van 1833, die volgens getuigen meer dan 100.000 meteoren per uur produceerde.
De volgende grote meteorenstormen vonden ongeveer 33 jaar later plaats, in 1866 en 1867. In 1899 kwam er geen meteorenstorm tot stand. In feite was de verwachting van een grote meteorenstorm zo hooggespannen en de resultaten zo teleurstellend, dat veel astronomen destijds vonden dat dit in de ogen van het publiek de ergste klap was die de astronomie ooit heeft geleden.
Eerste publicatie: 21 oktober 2023
Bron: EarthSky/NASA & anderen
