De sterrenhemel van januari 2025
Op 4 januari 2025 om 15 uur Nederlandse tijd bereikt de Aarde zijn perihelium (het punt het dichtste bij de Zon). De afstand bedraagt dan 147.103.686 kilometer (0,9833274 Astronomische Eenheden). Als gevolg van de elliptische baan van de Aarde varieert de afstand tot de Zon door het jaar heen ongeveer 3%.
De Dierenriemsterrenbeelden Taurus – Stier en Gemini – Tweelingen staan deze maand hoog aan de hemel. Ze worden vergezeld door Orion, Perseus en Auriga – Voerman.
De hoofden van de hemelse tweeling wordt gemarkeerd door de sterren Pollux en Castor, de 17de resp. 23ste helderste ster aan de nachtelijke hemel. Pollux maakt deel uit van de Winterzeshoek, een groot winter-asterisme dat bestaat uit zes sterren van de eerste magnitude: Pollux in Tweelingen, capella in Voerman, Aldebaran in Stier, Rigel in Orion, Sirius in Grote Hond en Procyon in Kleine Hond. In deze tijd van het jaar staan al deze sterren hoog boven de horizon.
Stier – Taurus is gemakkelijk te herkennen vanwege de heldere ster Aldebaran, de 14de helderste ster aan de sterrenhemel, en de aanwezigheid van twee heldere en grote open sterrenhopen: de Pleiaden en de Hyaden. De reuzenster Aldebaran bevindt zich in dezelfde gezichtslijn als de Hyaden maar is geen lid van de sterrenhoop. De ster bevindt zich veel dichter bij de Aarde. Aldebaran markeert een van de ogen van de Stier en de ster Ain, een lid van de Hyaden, markeert het andere oog. In voorstellingen van het sterrenbeeld Stier markeren de v-vormige Hyaden de kop van de hemelse stier.
Aldebaran, de Hyaden en de Pleiaden kunnen worden gevonden door een lijn vanuit de sterren van de gordel van Orion richting noordwesten te trekken. Orion, een van de best herkenbare sterrenbeelden, bevindt zich in de avonduren hoog boven de zuidelijke horizon.
Elnath, de ster die de noordelijke hoorn van de Stier markeert, maakt deel uit van de zeshoek van Auriga, een ander opvallend winter-asterisme. Elnath is de op een na helderste ster in Stier en in de zeshoek die wordt gevormd door de helderste sterren van het sterrenbeeld Voerman – Auriga. Capella, de helderste ster van de hemelse wagenmenner, is de 6de helderste ster aan de nachtelijke sterrenhemel.
Perseus ligt tussen de W van Cassiopeia en de Pleiaden in Stier. Mirfak, de helderste ster van het sterrenbeeld, is de centrale ster in de open sterrenhoop Alpha Persei. Dit is een heldere open sterrenhoop die onder goede omstandigheden met het blote oog zichtbaar is. De ster en de sterrenhoop maken deel uit van het Segment van Perseus, een gekromde lijn van sterren die zich uitstrekt van Cassiopeia in de richting van Auriga.
Kaart van de actuele sterrenhemel
De positie van de kaart is voor Geleen, de huidige thuisbasis van Kuuke, maar de kaart is ook goed bruikbaar voor andere delen van Nederland.
Gebruik:
- Klik op de datum/tijd om deze te veranderen
- Klik op de coördinaten om een andere locatie te kiezen
- Klik en sleep op de kaart om een ander deel van de sterrenhemel te bekijken
- Klik op de kaart en druk dan op ? op je toetsenbord om een lijst te krijgen met alle commando’s die je m.b.v. het toetsenbord kan uitvoeren
Waarnemen
De Maan in januari 2025
| Maanfase | Datum | Tijd | Afstand tot de Aarde (km) |
| Eerste Kwartier | 7 januari 2025 | 00:57 | 363.350 |
| Perigeum | 8 januari 2025 | 01:01 | 370.171 |
| Volle Maan | 13 januari 2025 | 23:27 | 383.921 |
| Laatste Kwartier | 21 januari 2025 | 21:32 | 405.217 |
| Apogeum | 21 januari 2025 | 05:54 | 404.298 |
| Nieuwe Maan | 29 januari 2025 | 13:37 | 377.603 |
Zie ook Kuuke’s Maan kalender
Wolvenmaan
Vanwege het huilen van de wolven dat deze maand veelvuldig kon worden gehoord werd deze Maan in Noord-Amerika vaak de Wolvenmaan genoemd. De naam is mogelijk oorspronkelijk afkomstig uit Europa. Andere namen voor deze Volle Maan zijn o.a. de Maan na Yule, Oude Maan, IJsmaan en Sneeuwmaan. Onder de Algonquin-stammen in Noord-Amerika was deze maan bekend als “squochee kesos”, de Zon heeft niet de kracht om te ontdooien”. De naam “Wolvenmaan” werd soms ook gebruikt voor de Volle Maan in december.
Zichtbaarheid van het International Space Station
De volgende link geeft je een tabel voor de zichtbaarheid van het International Space Station (externe link, opent in nieuw venster, NASA-website) voor de komende dagen. De gegeven tijden gelden strikt genomen voor Maastricht.
Geschiedenis
Simon Marius (Simon Mayr) werd op 10 januari 1753 geboren. Hij studeerde in Heilbronn en werd astronoom. In 1601 ging hij naar Praag om onder Tycho Brahe te studeren. In december 1601 vertrok hij naar Padua in Italië.
Marius had een beroemd meningsverschil met Galileo Galilei over de ontdekking van de vier grote manen van Jupiter. Dit bleef 300 jaar lang een onopgeloste kwestie totdat een Nederlands onderzoek in 1903 bepaalde dat Marius inderdaad de manen heeft ontdekt. Zijn aantekeningen vertonen een datum van 29 december 1609 en dat is een dag voordat Galileo de manen in een brief van 8 januari beschreef. Een deel van het probleem werd veroorzaakt doordat Marius de oude Juliaanse kalender gebruikte en Galileo de nieuwe Gregoriaanse kalender.
Een maankrater in Oceanus Procellarum is naar Marius vernoemd. De krater Marius heeft een doorsnede van ongeveer 41 kilometer en is 1,7 kilometer diep. In het westen en noorden van de krater bevinden zich een groot aantal koepels die vermoedelijk door vulkanische activiteit zijn ontstaan. Deze worden de Marius Heuvels genoemd. Meer over Simon Marius.
De Marius Heuvels
De Marius Heuvels zijn een ongewoon kenmerk op de Maan. Ze bevinden zich in Oceanus Procellarum, ten westen en noorden van de krater Marius. Het zijn vulkanische lavakoepels en het is de grootste concentratie van vulkanische kenmerken op de Maan. Ze variëren in hoogte van 200 tot 500 meter en liggen verspreid over een gebied van ongeveer 100 vierkante kilometer. De lava waaruit de zijn ontstaan was vermoedelijk veel visceuzer dan de lava die over het maanoppervlak stroomde. Het gebied bevat daarnaast verschillende rillen, ruggen en diverse geulen die vermoedelijk gelijktijdig zijn ontstaan.
Op 16 februari 2019 maakte de Lunar Reconnaissance Orbiter een opname van de Marius Heuvels in Oceranus Procellarum. De sonde heeft een put gefotografeerd, mogelijk een “dakraam”, waar een deel van het dak van een ondergrondse lavabuis is ingestort nadat de lava is weggelopen.
De planeten in januari 2025
Mercurius
De kleine planeet is in de eerste helft van de maand kort na zonsondergang laag in het zuidoosten zichtbaar.
Venus
Venus bereikt op 10 januari zijn grootste oostelijke elongatie t.o.v. de Zon. De planeet gaat bijna 4 uur na de zon onder.
Mars
Mars bereikt op 12 januari zijn perigeum en passeert de Aarde op een afstand van 0,64 Astronomische Eenheden. De beste tijd om de rode planeet waar te nemen is op 16 januari als de planeet in oppositie komt. Mars bevindt zich eerst in het sterrenbeeld Tweelingen – Gemini en later in de maand n het sterrenbeeld Kreeft – Cancer.
Jupiter
Jupiter bevindt zich in het sterrenbeeld Stier – Taurus. Op 31 januari bevindt de planeet zich 5,2° ten noorden van Aldebaran. De reuzenplaneet gaat ps tegen de ochtend onder.
Saturnus
De planeet word top 4 januari door de Maan bedekt. Op 20 januari staan Saturnus en Venus 2,2° van elkaar gescheiden aan de hemel. Venus heeft een visuele helderheid van magnitude -4,5 en is de helderste van de twee. Saturnus bevindt zich in het sterrenbeeld Waterman – Aquarius en is tot ongeveer 21 uur zichtbaar.
Uranus
Uranus bevindt zich in het sterrenbeeld Ram – Aries op de grens met het sterrenbeeld Stier – Taurus. Op 30 januari beëindigt de planeet zijn westwaartse, retrograde beweging door het sterrenbeeld.
Neptunus
Neptunus bevindt zich nog steeds in het sterrenbeeld Vissen – Pisces. Tegen het einde van de maand gaat de planeet vroeg in de avond onder. Met een flinke verrekijker of telescoop is de planeet boven de westelijke horizon te vinden.
De sterrenhemel in januari 2025
De sterrenhemel boven de noordelijke horizon
Boven de noordelijke horizon vinden we ‘s nachts de circumpolaire sterrenbeelden Draak – Draco, Kleine Beer – Ursa Minor, Cepheus en Giraffe – Camelopardalis. Ze bevinden zich in het gebied tussen twee opvallende noordelijke asterismen, de W van Cassiopeia en de Grote Beer. Cassiopeia bevindt zich hoog boven de noordwestelijke horizon, terwijl de Grote Beer de noordoostelijke hemel domineert.
De linkerkant van de W van Cassiopeia wijst naar de zwakke Giraffe – Camelopardalis, een sterrenbeeld dat een uitdagend doelwit is in een lichtvervuilde hemel. De rechterkant van de W wijst naar Alderamin, de helderste ster in Cepheus. Alderamin bevindt zich aan de basis van de sterrenbeeldfiguur van de Koning, die lijkt op de tekening van een huis.
Kleine Beer – Ursa Minor is relatief zwak, afgezien van de drie heldere sterren die deel uitmaken van de Kleine Beer. Polaris, de huidige Poolster, is de 48ste helderste ster aan de sterrenhemel en is de helderste in de Kleine Beer. Polaris kan worden gevonden door een lijn vanaf de buitenste sterren van de Steelpan (Merak en Dubhe) naar het noorden te verlengen.
Kochab en Pherkad, de buitenste sterren van de kom van de Kleine Beer bevinden zich ongeveer evenwijdig aan het handvat van de steelpan van de Grote Beer en zijn gemakkelijk zichtbaar, zelfs in minder dan ideale omstandigheden. De middelste vier sterren van de Kleine Beer zijn echter vrij zwak en kunnen vanuit stedelijke gebieden moeilijk te onderscheiden zijn.
Draak – Draco neemt een groot deel van de hemel boven de noordelijke horizon in beslag. De kop van Draco, een asterisme gevormd door vier relatief heldere sterren, bevindt zich direct in het noorden, laag boven de horizon. De staart van de Draak bevindt zich tussen de Grote en de Kleine Beer en de rest van het lijf kronkelt rond de kom van de Kleine Beer.
De sterrenhemel boven de oostelijke horizon
Het sterrenbeeld Leeuw – Leo domineert rond 22 uur de oostelijke hemel. Het sterrenbeeld is gemakkelijk te herkennen omdat het lijkt op het dier dat het vertegenwoordigt. De kop en de manen van de leeuw worden omlijnd door een asterisme dat bekend is als de Sikkel van Leeuw. De sikkel ziet eruit als een achterwaarts vraagteken en heeft de heldere ster Regulus, de 21ste helderste ster aan de nachtelijke hemel, aan de basis. De heldere ster Denebola, de ster die de staart van de leeuw markeert, bevindt zich lager boven de horizon.
Regulus kan worden gevonden door een lijn door te trekken van Megrez tot Phecda, de binnenste sterren van de kom van de Grote Beer. De Grote Beer domineert de noordoostelijke hemel en staat in deze tijd van het jaar op zijn kop.
Regulus kan worden gebruikt om de zwakkere sterrenbeelden Kreeft – Cancer en Waterslang – Hydra te vinden. Kreeft neemt het grootste deel van de ruimte in beslag tussen de Sikkel, Castor en Pollux in Tweelingen, en Procyon in Kleine Hond – Canis Minor. Het sterrenbeeld is echter zwak. Op een heldere nacht is het gemakkelijker om de open sterrenhoop Messier 44 te onderscheiden dan de sterrenbeeldfiguur van de Kreeft. Messier 44, een van de helderste en grootste open sterrenhemel aan de hemel is zichtbaar als een wazig vlekje tussen Regulus en Pollux.
Waterslang – Hydra, het grootste van de 88 sterrenbeelden, bevindt zich aan de zuidoostelijke horizon. Ook al is het een groot sterrenbeeld, Hydra is een van de zwakkere sterrenbeelden en valt niet op in dit deel van de hemel. Alphard, de helderste ster van het sterrenbeeld bevindt zich ten zuidoosten van Regulus. De kop van de Waterslang ligt onder Messier 44, tussen Regulus en Procyon.
Andere zwakke sterrenbeelden boven de oostelijke horizon zijn Haar van Berenice – Coma Berenices, Sextant – Sextans, Kleine Leeuw – Leo Minor en Lynx. Geen van deze sterrenbeelden bevat sterren die helderder zijn dan de derde magnitude.
De sterrenhemel boven de zuidelijke horizon
De sterrenbeelden van de Winterzeshoek domineren ’s avonds de zuidelijke hemel. De Winterzeshoek bestaat uit zes sterren van de eerste magnitude: Sirius in Canis Major, Procyon in Canis Minor, Pollux in Gemini, Capella in Auriga, Aldebaran in taurus en Rigel in Orion.
Orion is het meest herkenbare sterrenbeeld aan de zuidelijke avondhemel. De zeven helderste sterren vormen een zandlopervormig figuur die kan worden gebruikt om de minder opvallende sterrenbeelden in dit deel van de hemel te vinden: Eenhoorn – Monoceros, Haas – Lepus en Eridanus. Een lijn getrokken van Rigel door Betelgeuze wijst in de algemene richting van Castor in Tweelingen.
De Eenhoorn bevindt zich binnen de Winterdriehoek, dit is een helder asterisme bestaande Sirius, Procyon en Betelgeuze. Het sterrenbeeld is erg zwak maar herbergt twee populaire doelwitten voor telescoopbezitters: de Rosettenevel met zijn open sterrenhoop en de Konusnevel met de Kerstboomcluster.
Cursa, de op een na helderste ster in Eridanus, markeert het begin van de hemelse rivier die helemaal naar de verre zuidelijke hemel doorstroomt, waar Achernar van de eerste magnitude zijn einde markeert. Cursa bevindt zich nabij Rigel in Orion. De beroemde Heksenkopnevel bevindt zich in het gebeid tussen Cursa en Rigel.
De oren van de Haas – Lepus bevinden zich ten zuiden van Rigel, terwijl zijn staart nabij Saiph ligt, de ster die de andere voet (of knie) van Orion markeert. Duif – Columba bevindt zich ten zuiden van haas – Lepus, heel laag boven de zuidelijke horizon.
De heldere Gordel van Orion wijst naar Aldebaran, de helderste ster in Stier – Taurus. In de andere richting wijst de Gordel van Orion naar Sirius, de helderste ster aan de hemel en de helderste ster in Grote Hond – Canis Major. De heldere ster Mirzam markeert de voorpoot van de Grote Hond, terwijl een driehoek van heldere sterren zijn staart en achterhand markeert. De hete blauwe heldere reus Adhara, de 22ste helderste ster aan de hemel, en de F-type superreus Wezen omlijnen de achterhand van de Hond, terwijl de blauwe superreus Aludra zijn staart markeert.
De sterrenhemel boven de westelijke horizon
‘s Avonds vinden we boven de westelijke horizon o.a. de sterrenbeelden Walvis – Cetus, Vissen – Pisces en Pegasus. Ram – Aries, Driehoek – Triangulum en Andromeda bevinden zich rond 22 uur hoger boven de horizon.
Naarmate de maand vordert begint het Grote Vierkant van Pegasus eerder onder te gaan. Het asterisme bestaat uit drie heldere sterren ven Pegasus – Scheat, Markab en Algenib – samen met Alpheratz in Andromeda. Deze sterren kunnen worden gebruikt om de minder opvallende Vissen – Pisces en Walvis – Cetus te vinden.
Het Cirkeltje van Vissen, waaraan we het sterrenbeeld kunnen herkennen, gaat omstreeks 22 uur onder. De kop van de oostelijke vis is op een zeer helder nacht vaag zichtbaar nabij de ster Mirach in Andromeda.
De kop van Cetus, het zeemonster, kan worden gevonden met behulp van de Hyaden als aanwijzer. De V-vormige open sterrenhoop wijst in de richting van Menkar, de op een na helderste ster in de Walvis. Menkar markeert de kaken of het neusgat van de Walvis en maakt deel uit van het zwakke asterisme dat de kop van het zeemonster voorstelt.
De keten van drie heldere Andromeda-sterren – Alpheratz, Mirach en Almach – waaraan het sterrenbeeld is te herkennen, bevindt zich ’s avonds loodrecht op de westelijke horizon. Mirach en Almach bevinden zich tussen Alpheratz aan het Grote Vierkant van Pegasus en Mirfak, de helderste ster van Perseus. Mirach wordt vaak gebruikt om de heldere Andromedanevel (Messier 31) en Triangulumnevel (Messier 33) te vinden. de sterrenstelsels zijn de verste objecten die met het blote oog zichtbaar zijn. Ze vereisen echter uitzonderlijk goede omstandigheden om zonder verrekijker te kunnen zien.
De sterren van Andromeda kunnen ook worden gebruikt om de zwakkere sterrenbeelden Driehoek – Triangulum en Ram – Aries te vinden. De helderste sterren van Ram – Hamal, Sheratan en Mesarthim – vormen een platte driehoek die links van de langwerpige driehoek staat, bestaande uit de sterren Alpha, Beta en Gamma Trianguli.
Meteorenzwermen
De Quadrantiden
De meteorenzwerm der Quadrantiden wordt eind december actief. De activiteit gaat door tot ongeveer 12 januari. Het maximum valt op 4 januari en dat is dit jaar enkele dagen voor Eerste Kwartier. De Maan zal dus vroeg op de avond storen maar de meteoren zijn de gehele nacht actief. De Quadrantiden produceren heldere blauwachtige en witgele meteoren. De zwerm kan onder de juiste omstandigheden een maximum van 130 meteoren per uur bereiken. Ze worden veroorzaakt door de asteroïde 2003 EH1.
De meteorenzwerm is vernoemd naar het voormalige sterrenbeeld Quadrans Muralis (het Muurkwadrant), een vroege vorm van een astronomisch instrument. Het voormalige sterrenbeeld maakt nu deel uit van het sterrenbeeld Ossenhoeder – Boötes. De radiant bevindt zich ongeveer halverwege Theta Boötis en Tau Herculis.
Eerste publicatie: 1 januari 2025
