Acamar – Theta Eridani

1 december 2023 kuuke 314 weergaves Acanar, achernar, einde van de rivier, eridanus, hemelse rivier, rivier, ster, sterrenbeeld, Theta Eridani

Inhoudsopgave Laat zien

Acamar, Theta Eridani (θ Eri), is een dubbelstersysteem bestaande uit twee sterren van spectraalklasse A in het sterrenbeeld Eridanus. Het systeem heeft een visuele helderheid van magnitude 2,91 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 161 lichtjaar van de Aarde. Het is de derde helderste ster in Eridanus, Na Achernar en Cursa. Acamar markeerde ooit het einde van de hemelse rivier, vertegenwoordigd door Eridanus, voordat de heldere Achernar aan het sterrenbeeld werd toegevoegd.

Stersysteem

Het Theta Eridani-systeem bestaat uit twee componenten Theta¹ Eridani en Theta² Eridani. De twee componenten zijn 8,2 boogseconden aan de hemel van elkaar gescheiden. Individueel hebben de componenten een schijnbare helderheid van magnitude 3,2 (Theta¹) en 2,12 (Theta²). Theta¹ kan zelf weer een spectroscopische dubbelster zijn.

De helderdere component, Theta¹ Eridani, staat formeel bekend als Acamar. De ster heeft een classificatie van A3IV-V wat duidt op een witte ster die het einde van zijn hoofdreeksleven nadert. Acamar heeft een massa van 2,6 zonsmassa en een straal van 16 keer de Zon. Met een effectieve temperatuur van 8200 Kelvin is de lichtkracht 145 keer de Zon. Met een verwachte draaiingssnelheid van 70 kilometer per seconde heeft de ster 569 dagen nodig om eenmaal om zijn as te wentelen.

De metgezel, Theta² Eridani, bevindt zich nog steeds op de hoofdreeks. Het is een ster van spectraalklasse A1V, heter, minder lichtgevend en iets minder zwaar dan de primaire component. Theta² Eridani heeft een massa van 2,4 zonsmassa en een oppervlaktetemperatuur van ongeveer 9200 Kelvin waarmee de totale lichtkracht op 26 keer de Zon komt. De ster heeft een draaiingssnelheid van 90 kilometer per uur.

Wetenswaardigheden

Acamar en de helderdere Achernar behoren tot de 58 sterren die een speciale status hebben op het gebied van hemelnavigatie. Het zijn de enige navigatiesterren in Eridanus. De twee sterren behoren tot een groep van 18 navigatiesterren op het zuidelijk halfrond met een declinatie tussen -30° en -90°. Andere sterren in deze groep zijn Kaus Australis in de Boogschutter – Sagittarius, Shaula in de Schorpioen – Scorpius, Canopus, Avior en Miaplacidus in Carina – Kiel, Acrux en Gacrux in het Zuiderkruis – Crux, Rigil Kentauris, Hadar en Menkent in Centaurus, Alnair in Grus – Kraanvogel, Peacock in Pavo – Pauw, Suhail in Vela – Zeilen, Fomalhaut in Piscis Austrinus – Zuidervis, Ankaa in Phoenix en Atra in Triangulum Australe – Zuiderdriehoek.

De binaire aard van Theta Eridani werd ontdekt door de Italiaanse astronoom Giuseppe Piazzi (1746 – 1826). In zijn “Praecipuarum stellarum inerrantium positiones media” uit 1814 vermeldde Piazzi schijnbare helderheden van magnitude 4,5 en 4,6 voor de twee componenten.

De Griekse astronoom Claudius Ptolemeus beschreef Acamar als een ster van de 1^ste magnitude. Hij deed dit in de 2^de eeuw na Christus. Sommigen denken dat hij in feite Achernar beschreef, de helderste ster in Eridanus en de 9^de aan de hemel. Destijds was Achernar echter niet waarneembaar vanuit Alexandrië vanwaar Ptolemeus zijn waarnemingen deed. Tegenwoordig is de ster vanwege de precessie van de aardas laag boven de horizon zichtbaar vanuit Alexandrië. In de tijd van Ptolemeus eindigde het sterrenbeeld Eridanus (een van de 48 klassieke, door Ptolemeus in zijn Almagest beschreven sterrenbeelden) bij Acamar. Hoewel de astronoom inderdaad van Achernar heeft gehoord en erover gesproken is het ook mogelijk dat Acamar in de oudheid een ster van de eerste grootte was.

Naam

De naam Acamar heeft dezelfde etymologie als Achernar. Beide namen zijn afgeleid van het Arabische Ākhir an-nahr wat “het einde van de rivier” betekent. Oorspronkelijk strekte het stterrenbeeld Eridanus zich alleen uit tot Acamar, aangezien Achernar vanuit Europa niet zichtbaar was. Achernar wed pas in de 18^de eeuw aan Erdanus toegevoegd. De term Ākhir an-nahr werd gebruikt door de Egyptische astronoom Al Achsasi al Mouakket in zijn omstreeks 1650 geschreven Calendrium. De term werd later in het Latijn vertaald als Postrema Fluminis, wat ook “het einde van de rivier” betekent.

De naam Acamar werd op 20 juli 2016 door de Working Group on Star names (WGSN) van de Internationale Astronomische Unie goedgekeurd. De naam is formeel alleen van toepassing op de component Theta¹ Eridani.

De Chinezen kennen Acamar als 天園六 (Tiān Yuán liù), de 6^de Ster van de Hemelse Boomgaard. Het Chinese Hemelse Boomgaard-asterisme wordt gevormd door de Acamar samen met Delta Phoenicis, Chi Eridani, Phi Eridani, Kappa Eridani, s Eridani (HD 16754), h Eridani (HD 23319), f Eridani (HD 24072), g Eridani (HD 24160), Upsilon⁴ Eridani, Beemin (Upsilon³ Eridani), Theemin (Upsilon² Eridani) en Upsilon¹ Eridani. Het asterisme maakt deel uit van het Net Huis dat het lichaam van de Witte Tijger voorstelt.

Locatie

Acamar is niet zo moeilijk te vinden. Gelegen in het gebied aan de hemel tussen de heldere Sirius in het sterrenbeeld Grote Hond – Canis Major en Fomalhaut in Piscis Austrinus – Zuidervis is Acamar de helderste in een driehoek van sterren die verder bestaat uit Iota Eridani (magnitude 4,11) en s Eridani (HD 16754, magnitude 4,74). De driehoek ligt op de denkbeeldige lijn die zich uitstrekt van Betelgeuze tot en met Rigel, de helderste sterren in de kenmerkende zandloperfiguur van Orion.

Acamar kan gebruikt worden om verschillende deep sky-objecten te vinden die zich in hetzelfde gebied bevinden. Het ringstelsel NGC 1291 (magnitude 9,39) bevindt zich net ten oosten van de ster. Dit sterrenstelsel is ongeveer 33 miljoen lichtjaar van de aarde verwijderd.

NGC 1291 in Eridanus. By NASA/JPL-Caltech/Yale University/H. Crowl (Yale University) – http://www.galex.caltech.edu, Public Domain, Link

De Fornax-cluster van sterrenstelsels bevindt zich ten noordoosten van Acamar. De cluster is ongeveer 62 miljoen lichtjaar van ons verwijderd in het sterrenbeeld Fornax. Tot de helderste leden behoren NGC 1399 (magnitude 9,9), dit is een groot elliptisch sterrenstelsels in het centrum van de cluster, het elliptische sterrenstelsels NGC 1404 (magnitude 10,3), het dubbelbalkspiraalstelsel NGC 1365 (magnitude 10,3) en de lensvormige sterrenstelsels NGC 1316 (magnitude 9,4), ook bekend als Fornax A, NGC 1326 (magnitude 10,54) en NGC 1380 (magnitude 9,9).

Sterrenbeeld

Acamar bevindt zich in het sterrenbeeld Eridanus – de hemelse rivier. Het is in grootte het 6^de sterrenbeeld en heeft een oppervlakte van 1138 °². Het strekt zich uit van Cursa (Bèta Eridani) aan de voet van Orion (gemarkeerd door Rigel) helemaal tot aan Achernar in de uiterste zuidelijke hemel.

Eridanus - IAU-kaart — IAU-kaart van het sterrenbeeld Eridanus

Eridanus is vooral bekend als thuisbasis van Achernar, de 9^de helderste ster aan de hemel en Epsilon Eridani (Ran), de 3^de dichtstbijzijnde zichtbare ster bij de Zon, na Alpha Centauri en Sirius). Het is bekend dat de ster, die ongeveer 10,475 lichtjaar van de Aarde is verwijderd, tenminste één exoplaneet heeft.

Interessante deep sky-objecten in Eridanus zijn onder meer de Heksenkopnevel (IC 2118), een reflectienevel die wordt verlicht door Rigel, planetaire nevel bekend als Cleopatra’s Oog (NGC 1535), het Ringstelsel NGC 1291 nabij Acamar en de spiraalstelsels NGC 1232 en NGC 1300 nabij Angetenar (Tau² Eridani), de laatste zijn beiden lid van de Eridanuscluster van sterrenstelsels.

IC 2118 in Eridanus. Public Domain, Link

De maand december is de beste maand om de sterren en deep sky-objecten van Eridanus maar te nemen want dan staat het sterrenbeeld hoog aan de avondhemel. Het hele sterrenbeeld is zichtbaar vanaf locaties tussen 32° en -90° en dat betekent dat wij nauwelijks tot niets van dit sterrenbeeld kunnen zien.

De tien helderste sterren in Eridanus zijn Achernar (Alpha Eri, mag. 0,40 – 0,46), Cursa (Beta Eri, mag. 2,796), Acamar (Theta¹ Eri, mag. 2,91), Zaurak (Gamma Eri, mag. 2,88 – 2,96), Rana (Delta Eri, mag. 3,51 – 3,56), Upsilon⁴ Eridani (mag. 3,55), Phi Eridani (mag. 3,55), Chi Eridani (3,70), Tau⁴ Eridani (mag. 3,57 – 3,72), and Ran (Epsilon Eri, mag. 3,736).