Valles Marineris – de Grand Canyon van Mars

Het kloven-systeem Valles Marineris beslaat ongeveer een vijfde van de omtrek van Mars. Het is daarmee het grootste kloven-systeem van de planeet en één van de grootste in het zonnestelsel. Vergeleken met Valles Marineris is de Grand Canyon in de Verenigde Staten maar een kleintje.

Karakteristieken

Valles Marineris is een systeem van kloven met een totale lengte van ongeveer 4000 kilometer. Op sommige plaatsen is de canyon 200 kilometer breed. Op enkele plaatsen is de canyon 6 kilometer diep. Als het gebied zich op Aarde zou bevinden dan zou het zich uitstrekken van bijvoorbeeld Los Angelos tot aan de andere kant aan de Atlantische Oceaan.

Ter vergelijking: de Grand Canyon op Aarde is slechts 446 kilometer lang, 30 kilometer breed en 1,6 kilometer diep. Het klovensysteem Baltis Valles op Venus is een beetje langer dan Valles Marineris.

Valles Marineris bevindt zich net ten zuiden van de Martiaanse evenaar. De canyon begint in het westen in Noctis Labyrinthus, een labyrintachtig systeem van valleien en kloven, en strekt zich uit tot aan het Chyse Planitia bassin.

Het klovensysteem bevat een aantal verschillende kenmerken die aanwijzingen bevatten over het ontstaan. De enorm grote canyon is met telescopen zichtbaar vanaf de Aarde als een donkere streep aan het oppervlak. Kenmerken als chasmata, steile depressies die lijken op canyons op Aarde domineren het klovensysteem.

De canyon begint aan de westelijke zijde bij Noctis Labyrinthis. Dit is een gebied van vermoedelijk vulkanische oorsprong. Twee parallel lopende chasmata, Ius en Tithonium strekken zich oostwaarts uit. Deze bevatten lavastromen die afkomstig zijn uit het Tharsis gebied.

Drie andere chasmata, Melas, Candor en Ophir zijn aan de oostelijke zijde verbonden. Hun bodems bevatten geërodeerd materiaal en vulkanische as. De bodem van Melas Chasma bevat het diepste punt van het hele klovensysteem.

Coprates Chasma bevindt zich verder oostwaarts. Hier zijn goed gedefinieerde afzettingslagen zichtbaar. Deze afzettingen zijn ontstaan tijdens landverschuivingen of door materiaal dat door de wind is verplaatst. In het gebied kwamen vroeger vermoedelijk geïsoleerde meren voor. Deze canyon bevindt zich in de laagste delen van Valles Marineris en heeft zijn eigen vulkanen die allemaal veel kleiner zijn dan de gigantische vulkaan Olympus Mons. De 400 meter hoge kegels zijn nog niet zo heel erg lang bekend. Deze vulkanen zijn ongeveer 200 tot 400 miljoen jaar oud. Geologisch gezien zijn ze dus nog erg jong en dat is verrassend omdat de het meeste vulkanisme op Mars ongeveer 3,5 miljard jaar geleden plaatsvond.

Eos en Ganges zijn twee andere chasmata die vulkanische en door de wind verplaatste afzettingen bevatten die in de loop van de tijd zijn geërodeerd.

Valles Marineris mondt uit in het Chryse gebied, een van de laagst gelegen gebieden op Mars. Al het water uit de canyons zou in dit laagland zijn gevloeid en misschien is hier vroeger wel een oud meer of oceaan geweest.

Ontstaan

Er zijn in de loop van de jaren verschillende theorieën ontwikkeld over het ontstaan van Valles Marineris. Men dacht o.a. aan erosie tijdens een waterrijk verleden en ook het terugtrekken van ondergronds magma. Tegenwoordig denken wetenschappers dat het ontstaan van het Tharsis gebied heeft meegeholpen bij het ontstaan van de canyon. Het Tharsis gebied bevat verschillende enorme vulkanen waaronder Olympus Mons, de grootste vulkaan in het zonnestelsel.

Ongeveer 3,5 miljard jaar geleden duwde gesmolten gesteente door het vulkanische gebied omhoog om zo de enorme vulkanen te vormen. Hierbij werd de korst sterk vervormd waardoor die op andere plaatsen op de planeet begon te scheuren. In die tijd ontstond hieruit het Valles Marineris systeem. Door het wijder worden van de scheuren zonk de bodem waardoor ondergronds water kon ontsnappen. Dit stromende water vergrootte de scheuren en spoelde grote delen weg.

Vooral in het oostelijke deel zijn oude stromingsgebieden zichtbaar. Hier stroomde water door kanalen naar het laagland toe waarbij steeds nieuwe kanalen in het landschap werden uitgesneden. Wetenschappers weten niet of deze overstromingen maar kort hebben geduurd of dat er sprake was van één grote overstroming die werd gevolgd door een aantal kleinere overstromingen.

In deze periode werden de kloven ook steeds wijder doordat grondwater zorgde voor erosie. Ook landverschuivingen zorgden voor het wijder worden van kloven. Er zijn landverschuivingen zichtbaar van wel 100 kilometer lang. Ook lavastromen en asregens van de nabij gelegen vulkanen hebben mogelijk een rol gespeeld bij het ontstaan van het klovensysteem.

Gletsjers zullen een bijdrage hebben geleverd bij het uitsnijden van het gebied. Tekenen van interacties tussen zuren en gesteente in Valles Marineris duiden er op dat gigantische ijsformaties een bijdrage hebben geleverd bij het uitsnijden van een uitgebreid netwerk van kanalen. Afzettingen van jarosiet wijzen hierop.

Bovenstaande filmpje is gemaakt door het DLR aan de hand van opnames van de Mars Express van de ESA en toont een scheervlucht over het centrale deel van Valles Marineris

Het was de ruimtesonde Mariner 9 van de NASA die in 1972 voor het eerst de ware aard van dit klovensysteem onthulde. Valles Marineris is dan ook vernoemd naar de Mariner 9 die als eerste ruimtesonde om een andere planeet dan de Aarde draaide.

Eerste publicatie: 7 april 2013
Volledige revisie: 13 oktober 2017

Meer artikelen over Mars

• Mars in cijfers

• De atmosfeer van Mars

• De samenstelling van Mars

• Hoe is Mars ontstaan?

• Hoe ver weg is Mars?

• Hoe ver is Mars van de Zon verwijderd?

• De temperatuur op Mars

• Hoe lang heeft Mars nodig voor een rondje om de Zon?

• Hoe is het weer op Mars?

• Olympus Mons – de grootste vulkaan in het zonnestelsel

• Mars – de rode planeet

• De manen van Mars

• – Phobos

• – Deimos